Э. М. Мурзаев былай деп жазған: Қазіргі әлемді географиялық атауларсыз елестету мүмкін емес. Пошта, телеграф, темір жолдар өз қызметтерін тоқтатады, үшақ- тар әуежайда, кемелер аты жоқ кеме токтайтын жерлерде түры
жүктеу/скачать 0,76 Mb.
|
treatise53019 (1)
| II тарау. Ономастиканың теорияльщ мәселелері
нақты бір тілдін категориясы ретінде. Мысалы, қазіргі кезде орыс тіліндегі жалқы есімдер жиынтығы орыс тілінің ономастикалык кеңістігін құрайды” [1983, 31-32]. Е.Ә. Керімбаев ономастикалык кеңістік пен ономастикон терминдерінің арасына тендік белгісін қою керек деп са- найды, соңғысы өз кезегінде жалқы есімніц жиынтығы деп аныкталады, яғни белгі бір кезендегі этностың, социумның жалкы есімдер жасауы, олар онимгс тең келеді [1995, 132]. В.И. Супрун ономастикалык кеңістікті күрделі көп аспекті әр компоненті көптеген ерекшеліктерге ие және ішкі күрылысының қатынасынсыз жалкы есімдер жиын- тығынан түратын көп объектті қүрылым деп қарайды [2000, 9-10]. Бүл анықтамада В.И. Супрунның ономастикалык кеңістік қүрылымына қатыстыруға болмайтын ономастикалык кеңістіктің ішкі күрылымына қатысты айтқан пікірі маңызды (төменгіні қара.). Барнаулдың орыс топонимдері материалдары не- гізінде топонимдік жүйенің онтолоғиялык және ментальдық болмысын зерттей отырып, J1.M. Дмитриева бір ауылдың ономастикалык кеңістіғіне катысты онимдік кеңістік дегені белгілі бір аймақта объектгі атау үшін тілде және сөйленісте колданылатын жалкы есім разрядтарының кешені деп түжы- рымдайды. Осы себептен бір ауылдың онимдік кеңістігі түгас бір аймақтың онимдерінің дамуының жалпы қарқы- нын және накты бір микрожүйе ішінде атау қызметінің ерекшелігін, сонымен қатар берілген аймақтың әлемнің тілдік бейнесінің қалыптасу ерекшеліктерін кореетеді. Сонымен бірге автор “бүл кеңістікке тек қана жалқы есімдер ғана емес, сонымен қатар парадигматикалық және синтаг- матикалық байланысы, тілдік жүйе иелерінің оларды кабыл- дауы кіреді” деп түжырымдайды [2002, 157-158]. А.В. Суперанскаяның қатысуымен жасалған ономастика бойынша үжымды теориялық еңбекте терминологиялық сөздікке енгізуге болатын ономастикалык кеңістік үғымы- на нақты анықтама беріледі: “ономастикалык кеңістік - 136
белгілі бір халықтың аймақтық, гипотетикалық және қияли объектілерді атау үшін тілде қолданылатын жалқы есімдер жиынтығы. Ол нақты кезенде сол халықтың көзқарасындағы әлем моделімен анықталады, дегенмен онда алдыңғы дәуірлердің элементтері де сақталады. Әр мәдениетке, дәуірге, аймаққа жататын адамдардың ономастикалық кеңістігі әр түрлі болады. Сонымен қатар әр гүрлі зат жалкы есімге ие бола алады. Шынайы болмыс заттар әлемі қияли және гипотетикалық заттар әлсмімен толықтырылып, шынайы болмыс ретінде қабылданады” [1986, 9]. Біз көріп отырғандай, ономастикалық кеңістік туралы зерттеушілердің пікірлері үқсас, дегенмен олардың разряд арасына қатынасты енгізу, жалқы есімдердің жүйелілігін, жалқы есімдердің көп түрлілігі мен кеп аспектілігін ерекшелейтін разряд пен түрлердің ішіндегі парадигматикалық және синтагматикалық байланысты ономастикалық кеңістікке енгізу туралы пікірлері әр қилы болыгі келеді. Бүл қайшылықгарды жою үшін А.В. Суперанская әр разряд ішінде бөлінетін “ономастикалық шек” үғымын енгізді, яғни ономастикалык кеңістіктің секторы. Ономасгикалық шекті анықтағанда А.В. Суперанская “лексикалық шек - бүл параллелизм (синонимдер), контраст (антонимдер) және қосымша (метонимиялык және синекдохалық сөз байланысы) катынастарымен, бас- тысы - әр түрлі қайшылықтармен байланыскан лексика секторы” деген А.А. Реформатскийдің лексикалык шек үғымының анықтамасына сүйенеді. “Соз тек лексикалык шекте маңыздылығына ие болады... Сөздердің, сөйленістердің қолданысы - мәтінаралық, ал шек - тіл жүйесіндегі болмыс аясы”. А.В. Суперанская жалқы есімнің ерекшелігін ескере отырып, “ономастикалык шек - бүл ең алдымен, атаудың нақты сәйкестік аясы” деп пай- ымдайды... Атау семантикалық шек кешеніне кіретін біртүтас ономастикалық кеңістікке енеді. Бүл шек атау мен 137
жүктеу/скачать 0,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|