Э. М. Мурзаев былай деп жазған: Қазіргі әлемді географиялық атауларсыз елестету мүмкін емес. Пошта, телеграф, темір жолдар өз қызметтерін тоқтатады, үшақ- тар әуежайда, кемелер аты жоқ кеме токтайтын жерлерде түры
жүктеу/скачать 0,76 Mb.
|
treatise53019 (1)
| 1/IQ
II тарау. Ономастиканың теориялык, мәселелері этимологиялық, тарихи, тарихи-этимологиялық, шет тілді жалқы есімдер қолдану сөздіктері, түсіндірме- энциклопедиялық сөздіктер аналогтары, нормативті, лингвоелтанымдық, сөзжасамдық сөздіктер, жалқы есімдердің анықтама-сөздіктері жатады. Ономастикалык сөздік түрлерінің ерекшеліктерін келесі нақты типологиялық белгілері көрсетеді: этимологиялық сөздіктерде экстралингвистикалык деректерді қолдану арқылы кез келген онимнің шығу тегі туралы анықтама беріледі; тарихи сөздіктер олардың жазба ескерткіштерде та- рихы мен пайда болу кезеңдерін көрсетеді; тарихи-этимологиялық сөздіктерде этимологиялық анықтамадан басқа жалқы есімдердің калыптасуы туралы тарихи мәлімет беріледі; шет тілді жалқы есімдер қолдану сөздіктерінде жалкы есімдердің транскрипциясы немесе олардың кабылдаушы тілге бейімделген формасы беріледі; түсіндірмелі-энциклопедиялық сөздіктерде жалкы есім анықтамасы мен түсіндірмесі, жалқы есімдердің және аталған объект, объекттің жеке- ленуі туралы дерек беріледі; нормалану сөздіктер жалқы есімдердің тілде колдану нормалары: жазылуы, айтылуы, септелуі туралы анықтама береді; лингвоелтанымдык сөздіктер жалқы есімдердің колданыс ерекшеліктерін түсіндіреді және жалкы есімдердің бар аялық ақпаратты (косымша ма- ғына, коннотативті бояу) береді, елді, аймақты тану үшін энциклопедиялық, этимологиялық т.б. деректер қолданылуы мүмкін; сөзжасамдық сөздіктерде жалқы есімдердің күры- лымдык типтері мен модельдері беріледі, оним жа- сауда қатысқан форманттар бөліп көрсетіледі; 150
• анықтама-сөздіктерде жалқы есімдердің тізімі - ресми түрде қабылданған, гипокористік, диалек- тілік, барлық бей ресми формалары, жалқы есім- дердің дериваттары беріледі. Ономастикалық лексикография мәселелері В.Э. Сталт- маненің еңбегінде толығымен көрсетілген, онда ол орыс және шет ел сөздіктері материалдарына талдау жасап, жалқы есімдердің әр түрлі сөздіктер түзу болашағын көрсеткен [1989]. Ономастикалық лексикографияның даму шартының бірі - жалқы есімдердің эр разрядтарын зерттеу болып табы- лады. Антропонимдер мен топонимдер көп зерттелген, аз зерттелгендер қатарына зоонимдер, космонимдер жатады, ал жалқы есімдердің калган түрлері ең бастапқы кадам- дарын енді ғана жасауда. Келесі шарт - жалқы есімдердің гүрлерін толығымен жинақтау және жүйелеу. Аталған мәселелер казак ономастикасының лексикографиясы үшін де өзекті болып отыр. Қазақстан ономасгарының зерттеу нысанына қазіргі кезде жалқы есімдердің разрядтарынан антропонимдер мен топонимдер ғана іліккен. Антропонимдер бойынша кісі аттары мен фамилиялары сөздік болып шыққан [Т. Жан-үзақов, К. Есбасва, А. Назаров]. Қазақстанда жасалған топонимдік создіктер жекелеген тип қатарына жатқызуға болмайды, себебі онда агалмыш объектке қатыстырмай, макро- объектті де (барлығына танымал), микрообъсктті де (белгілі бір территория колемінде ғана белгілі) - топонимнің барлық түрлерін (тау, озен, елді мекен, жайлау т.б. атаулары) қамтыган [Ғ. Қоңқашпаев, Е. Қойшыбаев, А. Әбді- рахманов, Т. Жанүзақов, В.Н. Попова т.б.]. Топонимнің әр түріне: елді мекен, орфографиялық объект, гидрообъект, қала ішіндегі объекті, микрообъект т.б. ата- уларына карай создік түзу болашақтың ісі. 151
жүктеу/скачать 0,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|