ХІХ ғғ. ІІ-жартысындағы Қазақстанның әлеуметтік – экономикалық дамуы Капиталистік қатынастың енуі және оның дәстүрлі шаруашылыққа әсері
ХІХ ғ. Екінші жартысында Қазақстанның экономикасы айтарлықтай өзгерістерге ұшырады.Бұлкезеңдегі Ресейдегікапитализмнің дамуы қазақтардың орасан зор территориясын қамтыды және тауар – ақша қатынастарының жедел өсуіне әрі капиталистік тәртіптің пайдаболуына ықпал етті. ХІХғ.ІІжартыстында Қазақстанға реселік капитал белсене ене бастады.Оны салудың негізгі саласы,өлкеміз аса бай пайдалы қазбаларын өндірумен өңдеу саласы, сондай-ақауыл шаруашылық шикізатын өңдейтін өнеркәсіп пен саудасаласы болды.Мысалы, тұз кәсіпшіліген капиталистік сипаттағы өндірістің барлық белгілері тән болды.
ХІХғ. соңында банк капиталы ене бастады және Қазақстан территориясында несие торабы пайда болды. Катпалистік несие де дами бастады. XIX ғ. соңына таман – XX ғ. басында Қазақстан территориясында қарапайым банк операцияларын жүзеге асыратын қазынақорларын сондай-ақ 345 несиелік және сауда сақтау серіктестіктерін есептемегенде 44 банк мекемесі жұмыс істеді. XIX ғ. соңында Қазақстантерриториясындағы негізгі банк Орал, Қызылжар (Петропавл), Семей, Омбь және т.б. қалаларда бөлімшелері бар мемлекетік банктер болды. Несиелік мекемелердің орталығы Ақмола облысында болды. Сондай-ақ Қазақстанда Сібір сауда банкісінің 7 филиалы болды, екінші орында 5 бөлімшесі бар орыс сауда-өнеркәсіптік банкі болды. Несиелер құны бойынша, бірінші орында мал мен ет саудасы, екіншіде-нан, үшінішде – «аралас» тауар саудасынан тұрды. Капиталистік қатынастардың дамуы сауданың дамуына да елеулі әсер етті. Ресей капиталы өлкенің ең алыс түкпірлеріне де еніп, жергілікті мал шаруашылығын Ресейдің, Орта Азияның Батыс Еуропаның нарықтары мен одан да тығызырақ байланыстыра түсті. Сауданың негізгі объектісі мал болып қала берді. Ақмола, Қарқаралы, Сарысу уездерінен жыл сайын Ресейге 60000 бас ірі қара және 200000-дайқой басы әкетілген. Астық саудасының ірі орталықтары Орал, Орынбор, Семей болды, мұңда астық Қостанай, Ақтөбе, Орал, Түркістан уездерінен әкелінді. Астықтың бір бөлігі Ферғана, Ташкент, Бұқараға жөнелтілді.
ХІХғ. екінші жартысында Қазақстанда жәрмеңкелік сауда тарала батады. Ірі жәрмеңкелер Ақмола облысында – Тайыншыкөл, Константиновская, Петровская, Қоянды, Семей облысында – Шар, Жетісуда –Қарқаралы, Сырдария обльсында – Алматы, Орал облысында – Ойыл, Темір жәрмеңкелері жұмыс істеді. Бұлар айналымы 1 млн. рубль және одан да көбірек жұмьс құрған неғұрлым ірі жәрменкелер болды. Көбінесе сауда тең емес болатын, мысалы, жарты пұт шай мен бір пұт қантқа қой, құны 15 — тиыннан аспайтын ұстараға – қой, самаурын – 20-25 қойға айьрбасталатын. Қазақстанның Орта Азиямен,Монғолиямен,Қытаймен саудазормаңызы болды.Астықты сатудың және оны шекаралас аудандарға шығарудың табыстылығынназарға алған жергілікті капиталистер өздерінің қаражатын, ХХғ. басында капиталдың анағұрлым шоғырлануына қол жеткізген ұн тарту кәсіпшілігінесалды.
Достарыңызбен бөлісу: |
