Еңбекақы мәні мен принциптері. Жұмыскерлер еңбекақысының нысандары мен жүйелері. Еңбекақыны жоспарлау мен мемлекеттік реттеу

• Еңбекақы

Жоспары:

• Еңбекақы мәні мен принциптері.
• Жұмыскерлер еңбекақысының нысандары мен жүйелері.
• Еңбекақыны жоспарлау мен мемлекеттік реттеу.

• Еңбекақы бұл – жұмыскерге оның еңбегі үшін сапасына, және шығарған қажетті өнім көлеміне сәйкес берілетін төлем.

• Жұмыс күші, яғни құны. Бұл қызметкердің өміріне қажет және оның еңбек қабілетін қалпына келтіруге жәрдемдесетін заттардың жинақ құны. Бұларға жататындар:

• - жұмыскердің қажеттілігін қанағаттандыратын мүлік құны;
• - оны мамандыққа оқытуға кеткен шығындар;
• - оның отбасының өмір сүруіне қажетті заттардың құны.

• - Ынталандырушы функциясы.
• Өлшемді үлестіргіш функциясы. Бұл функция өндіріс құралдарының меншік иелерімен жалдамалы жұмыскерлердің арасында тұтыну қорын үлестіруге, нақты еңбек шамасын көрсетуге арналған.
• Ресурстық-орналастыру функциясы. Аталған функцияның мәні қазіргі уақытта өсуде. Оның мәні – еңбек ресурстарын аймақтар, экономика салалары, кәсіпорындар бойынша оңтайлы орналастыру.
• Ұдайы өндірістік функциясы. Бұл функция еңбекақыны мемлекеттік реттеумен ерекшеленеді
• Халықтың төлем қабілеті бар сұранысты қалыптастыру функциясы. Бұл функция – төлем қабілеті бар сұранысты үлестіруге арналған. Төлем қабілеті бар сұраныс екі негізгі факторлар әсерінен қалыптасады. Қоғамның қажеттіліктері мен табыстарынан

• Еңбек ақы қызметтері

• Еңбекақы ұстанымдары

• 1. Еңбектің және өндірістің тиімділігі көтерілуіне қарай.1 нақты еңбекақының өсуі.
• 2. Еңбек тиімділігінің өсу қарқыны орташа еңбекақының өсу қарқынынан озық болуы (немесе өндірілген өнім көлемінің өсу қарқыны тұтыну қорының өсу қарқынынан жоғары). Осы ұстанымның бұзылуы тауарлар мен қамтамасыз етілмеген ақшаның төленуіне, инфляцияға, ел экономикасында тоқырау құбылыстарының дамуына әкеледі.
• 3. Еңбекақының дифференциалды болуы, жұмыскердің еңбекақысы, кәсіпорыннның қызмет нәтижесіндегі жұмыскерлердің еңбек үлесіне, еңбек жағдайы мен мазмұнына, кәсіпорынның орналасқан жеріне, оның салалық тиістілігіне байланысты болуы.

• Еңбекақы ұстанымдары

• 4. Тек еңбекке тең еңбекақы. Нарық жағдайында қарастырылып отырған ұстанымды түсіну – адамдардың жасына, жынысына, ұлттық тиістілігіне қарай, еңбекақыда кемсітушілікті болдырмау, кәсіпорын ішінде үлестіруде әділдік ұстанымның сақталуы қажет.
• 5. Еңбекақыны мемлекеттік реттеу.
• 6. Еңбек нарығының әсерін ескеру.
• 7. Еңбекақы нысандары мен жүйелерінің қарапайым, логикалы және түсінікті болуы.

• Еңбекақыны ұйымдастыру тәжірибесінде еңбекақының екі нысаны қолданылады – мерзімдік және кесімді.
• Мерзімдік ақы төлеу кезінде еңбек өлшемі – пайдаланылған уақыт болып табылады, ал табыс болса, нақты пайдаланылған уақыттың жалақысына немесе қызметкердің тарифтік мөлшерлемесіне байланысты есептелінеді.
• Еңбекақы мына формула бойынша есептелінеді:
• ЕА = ТМ + Т,
• мұндағы: ЕА – еңбекақы;
• ТМ – біліктілік разрядындағы жұмысшының меншіктенген тарифтік мөлшерлемесі;
• Т – нақты пайдаланылған уақыт.

• 1. Кесімді ақы төлеу кезінде еңбек өлшемі жұмысшының өндірген өнімі болып табылатын және белгіленген (тиімді) кесімді бағалауды қоспағанда, тап осы кездегі жүйеде еңбекақы өнімнің әрбір бірлігіне есептелінеді, сондықтан табыс өндірілген өнімнің санына және сапасына тәуелді. Табыс мына формула бойынша есептелінеді:
• ЕА = Р * Q,
• мұндағы: ЕА – еңбекақы;
• Р - өнім бірлігінің кесімді бағасы;
• Q – дайындалған өнімнің мөлшері.

• Кесімді ақы

• Негізгі еңбекақы

• Қосымша еңбекақы

• Еңбекақы төлеу мынадай түрлерге бөлінеді.

• Негізгі еңбекақыға мынадай төлемдер жатады:

• - мерзімдік, үдемелі және кесімді еңбекақы төлеу кезінде орындалған жұмыстың сапасы және мөлшері үшін, пайдаланылған уақыт үшін төлемдер;
• - еңбектің қалыпты жағдайынан ауытқуымен байланысты төлемдер, яғни мерзімнен тыс жұмыстар үшін, түнгі уақыттарға, мереке күндерде және т.б. күндерде жұмыс жасағаны үшін төленетін төлемдер;
• - қызметкердің кесірінсіз тоқтап қалулар үшін төлемдер;
• - сыйлықтар, сыйлықақылы үстемелер және т.б.

• Қосымша еңбекақыға ұжымдық келісім-шарттарда және еңбек туралы заңдарда қарастырылған, жұмыс жасалмаған уақыттар үшін төлемдер жатады:
• - демалыс уақыттарына ақы төлеу;
• - мемлекеттік және қоғамдық міндеттерді орындаған уақыттары үшін ақы төлеу;
• - кішкентай балалары бар аналарға жұмыстағы үзілістері үшін ақы төлеу;
• - жасөспірімдерге белгіленген жеңілдік сағаттарға ақы төлеу.