Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы

Органикалық заттардың құрамына кіретін негізгі элементтер мен олардың мөлшерінің сызбанұсқасын салу, судың молекуласын, ақуыздың бірінші, екінші және үшінші реттік құрылымын альбом бетіне түсіру.

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Жасушаның құрылысы және атқаратын қызметі.Жасуша мембранасы, құрылысы және қызметі. Цитоплазма және ядро.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.Қасымбаева Т..,Мухаметжанова К. «Жалпы биология» 10 – 11 класс,Алматы,Мектеп, 2006

2. Сартаев А.., Гильманов М., «Жалпы биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп,2006

3. Беляев Д.К.., «Жалпы биология» 10 – 11 класс,М.Просвещание,2002

4. Голубоев И.Р.., Новиков Ю.В. «Окружающая среда и ее охрана»

М.: Провещание 1998

5. Атқанбаев Ж.Ж. «Экология»,Алматы 2003

6. Р. Сәтімбеков «Биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп 2007

Алматы, Мектеп 2006

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

1. 
   Жасуша құрылысы
   
2. 
   Жасушаның атқаратын қызметі
   
3. 
   Жасуша қабықшасының құрылысы
   
4. 
   Плазмалық жарғақша туралы түсінік
   
5. 
   Фагоцитоз және пиноцитоз туралы түсінік
   
6. 
   Өсімдіктер мен жануарлар туралы түсінік
   

Жасуша құрылысын, атқаратын қызметін, жасуша мембранасын, жасуша мембранасының құрылысын, олардың майлар, көмірсу және липидтерден тұратынын, жасушадағы қоймалжың сұйықтық цитоплазма, гиалоплазма және протоплазма, жасушаның ең негізгі органоиды ядроның құрылысы мен қызметін түсіндіру.

20 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

1. Ақуыздардың құрылысы, құрамы

2. Ақуыздың бірінші, екінші және үшінші реттік құрылымы

3. Жасушадағы органикалық заттар

4. Жасушада өте аз мөлшерде кездесетін микроэлементтерді ата

5. Жасушадағы органикалық қосылыстардың құрамына кіретін негізгі элементтер

6. Жасушаның атомдық және молекулалық құрамы

7. Оттегі, сутегі, көміртегі және азоты бар химиялық қосылыстар

8. Көмірсу, липидтер


Жаңа сабақ түсіндіру 41 мин (30%)

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Тірі жасушадағы органикалық заттардың барлығы биополимерлерге жатады. Полимер молекуласы қарапаыйм заттардан құралады, оларды мономерлер деп атайды. Егер «А» мономер болса,онда мынандай тізбектен: А-А-А-А-А-А...А полимер молекуласы, яғни көптеген мономерлерден биополимре түзіледі. Ондай полимерлерге: крахмал,глюкоген жасунық,ақуыз, нуклеин қышқылдары,т.б. жатқызуға болады.

Ядроның құрылымы.Ядро жануарлар мен қсімдіктер жасушаларының негізгі және тұрақты жиынтығы.ядросы бар ағзаларды-эукариттар грекше «карион»-ядро деп атайды. Тірі ағзаның тіршілік қасиеттерінің бірі- көбею, ол ядромен тікелей байланысты. Зат алмасу көбею және өсіп даму ядросы бар жасушаларда қарқынды түрде жүреді. Кейбір ағзаларда ядро болмайды, оларды прокаройттар деп атайды. Ол ағзаларда толық жетілмеген жарғақшалы болмаса да оның құрамындағы заттары болады. Жасушаның ядросы, негізінен, тірі ағзалардың тұқым қуалау белгілері мне қасиеттерін ДНҚ түрінде сақтайтын хромосомалардан ядро шырыны, РНҚ, ядрошық, т.б. құрамдас бөлшектерден тұрады. Ядро цитоплазмадан екі жарғақшасы арқылы бөлінеді.Жарғақша ұзақ шұрықтардан тұрады, бұл арқылы цитоплазма мен ядроның арасында зат алмасады.коптеген жасушаларда ядро біреу, ал кейбіреулерінде ядросы бірнешеу болып келетін жасушаларда болады. Мысалы, омыртқалы жануарлардың бауыры, сүйек, бұлшықет ұлпаларында және

Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы 47 мин (35%)

Электрондық микроскоп деректері бойынша жасалған жануар жасушасы мен өсімдік жасушасының құрылысының сызбанұсқасын, плазма жарғақшасының құрылысын, пиноцитоздың сызбанұсқасын альбом бетіне түсіру.

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Жасуша негізгі органоидтары.Жасуша ядросы, құрылысы мен қызметі. Хромосомалар, прокариоттар және эукариоттар.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.Қасымбаева Т..,Мухаметжанова К. «Жалпы биология» 10 – 11 класс,Алматы,Мектеп, 2006

2. Сартаев А.., Гильманов М., «Жалпы биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп,2006

3. Беляев Д.К.., «Жалпы биология» 10 – 11 класс,М.Просвещание,2002

4. Голубоев И.Р.., Новиков Ю.В. «Окружающая среда и ее охрана»

М.: Провещание 1998

5. Атқанбаев Ж.Ж. «Экология»,Алматы 2003

6. Р. Сәтімбеков «Биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп 2007

Алматы, Мектеп 2006

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

1. 
   Ядро құрылысы, қызметі
   
2. 
   Хромосомалар. Хромосомалар классификациясы
   
3. 
   Прокариоттар және эукариоттар айырмашылығы
   
4. 
   Митохондрия, рибосома, лизосома,ЭПТ, Гольджи комплексінің құрылысы
   

Жасуша органоидтарының құрылысын, ядро, митохондрия, лизосома, рибосома, ЭПТ, Гольджи комплексінің құрылысын, қызметін, оның ішінде ең маңызды органоид ядроның құрылысын, қызметін, хромосомалар құрылысын, қызметін түсіндіру. Өсімдік жасушасы мен жануар жасушасының айырмашылығын айту. Эукариоттар және прокариоттар айырмашылығын жеткізу.

20 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

1.Жасуша құрылысы

2.Жасушаның атқаратын қызметі

3.Жасуша қабықшасының құрылысы

4.Плазмалық жарғақша туралы түсінік

5.Фагоцитоз және пиноцитоз туралы түсінік

6.Өсімдіктер мен жануарлар туралы түсінік
Жаңа сабақ түсіндіру 41мин (30%)

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Ядроның тұқымқуалаушылығын көрсететін тәжірибелерді, митохондрия, пластидтер, вакуольдер, хромосомалар,талшықтар, жасушаның плазмалық жарғақшасын, ЭПТ, кірпікшелердің құрылысын, бактериялардың үш формасын, бактерия мен көк жасыл балдырлар құрылысының сызбанұсқасын альбом бетіне түсіру

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Жасушадағы зат алмасуы және энергияның айналымы. Жасушадағы зат алмасу. Зат алмасудың этаптары. Метаболизм, анаболизм және катаболизм. Ағзаның тыныс алуы.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.Қасымбаева Т..,Мухаметжанова К. «Жалпы биология» 10 – 11 класс,Алматы,Мектеп, 2006

2. Сартаев А.., Гильманов М., «Жалпы биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп,2006

3. Беляев Д.К.., «Жалпы биология» 10 – 11 класс, М.Просвещание,2002

4. Голубоев И.Р.., Новиков Ю.В. «Окружающая среда и ее охрана»

М.: Провещание 1998

5. Атқанбаев Ж.Ж. «Экология»,Алматы 2003

6. Р. Сәтімбеков «Биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп 2007

Алматы, Мектеп 2006

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

1. 
   Жасушадағы зат алмасу
   
2. 
   Метаболизм,анаболизм және ктаболизм
   
3. 
   Катаболизм және анаболизм арасындағы энергия алмасу
   
4. 
   Катаболизм немесе ыдырау реакциялары
   
5. 
   Энтропия қандай өлшем
   
6. 
   АТФ қызметі
   

Жасушадағы зат алмасу және энергияның өзгеруін, энергия көзі болатын қоректік заттар, көмірсулар, майлар, ақуыздардың құрылысын, катаболизм және анаболиз арасындағы энергия алмасуын, катаболизм немесе ыдырау реакцияларын, АТФ ның қызметін жеткізу.

20 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

1. Ядро құрылысы, қызметі

2. Хромосомалар. Хромосомалар классификациясы

3. Прокариоттар және эукариоттар айырмашылығы

4. Митохондрия, рибосома, лизосома,ЭПТ, Гольджи комплексінің құрылысы
Жаңа сабақ түсіндіру 41 мин (30%)

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Афтотрофты және гетеротрофты жасушалар. Пластикалық алмасу сипатына сәйкес табиғаттағы барлық жасушалар екі топқа бөлінеді. Хлорофилі бар өсімдік жасушаларының тірі табиғат үшін маңызы өте зор,себебі онда өзіне тән ерекше әрекеттер жүріп жатады. Ол әрекеттер фотосинтез деген атпен ғылымға әйгілі.Фотосинтез дегеніміз күн сәулесі энергиясын химиялық байланыстар энергиясына аналдыратын күрделі механизмді әрекет. Яғни хлорофилі бар өсімдік жасушалары күн сәулесі энергиясын пайдаланып бейорганикалық заттардан органикалық заттар синтездей алады,ондай жасушаларды афтотрофты деп атады. Осы әрекеттің жиынтық теңдеуі былай өрнектелед

АТФ –тің құрылымын, АТФ –тің АДФ-ке өзгеруі макроэргиялық байланысын,катаболизм және анаболизм сызбанұсқасын альбом бетіне түсіру.

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Фотосинтез.Автотрофты және гетеротрофты жасушалар.Фотосинтез және тыныс алу.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.Қасымбаева Т..,Мухаметжанова К. «Жалпы биология» 10 – 11 класс,Алматы,Мектеп, 2006

2. Сартаев А.., Гильманов М., «Жалпы биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп,2006

3. Беляев Д.К.., «Жалпы биология» 10 – 11 класс, М.Просвещание,2002

4. Голубоев И.Р.., Новиков Ю.В. «Окружающая среда и ее охрана»

М.: Провещание 1998

5. Атқанбаев Ж.Ж. «Экология»,Алматы 2003

6. Р. Сәтімбеков «Биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп 2007

Алматы, Мектеп 2006

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

1. 
   Афтотрофты және гетеротрофты жасушалардың қоректенуі
   
2. 
   Хлоропластың құрылысы
   
3. 
   Фотосинтез процесі
   
4. 
   Су фотолизі
   
5. 
   Пластидтердің түрлері
   

Афтотрофты және гетеротрофты жасушалардың тыныс алуын, фотосинтез процесін, хлоропластың құрылысын, күн сәулесі әсерінен болатын реакцияларды, су фотолизін, хемосинтезді түсіндіру.

20 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

1.Жасушадағы зат алмасу

2.Метаболизм,анаболизм және ктаболизм

3.Катаболизм және анаболизм арасындағы энергия алмасу

4.Катаболизм немесе ыдырау реакциялары

5.Энтропия қандай өлшем

6.АТФ қызметі
Жаңа сабақ түсіндіру 41 мин (30%)

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

ДНҚ-кодесі. Ақуыз молекуласның құрылымын анықтауда ДНҚ-ның атқаратын ролі зор болса, ақуыздың ағза тіршілігінде маңызы ерекше.Олардың молекуласы 20 түрлі аминқышқылдарынан тұратындығы белгілі. Енді біз төрт әріптен тұратын А,Г,Ц,Т ДНҚ қалай коде беретінін қарастырамыз. Әр амин қышқыл коделеу үшін кемінде үш нуклеотидтен болу керек. Себебі төрт нуклеотидтен тұратын ДНҚ екеуден болса, не бары 16 түрлік сәйкес болар еді.ал ол 20 аминқышқылының үйлеімінен тұрса, онда әріп саны 64/4=64 болады,бұл қосылыс амин қышқылын коделеуге әбден жетеді.Яғни, амин қышқылын анықтайтын генетикалық тіл үш нуклеотидтен немесе үшөрімнен тұрады. Алпысыншы жылдары генетикалық кодеге сәйкес келетін .шөрімдер туралы көптеген жаңалықтар жинақталған болатын. Бірақ қай үшөрімге қандай аминқышқыл сәйкес келетіндігі туралы нақтылы мәлімет болмады. Кейіннен биохимиктер жасанды жолмен аминқышқылдарын алуды үйренді.

Хлоропластың құрылысын, фотосинтездің сызбанұсқасын,фотосинтез бен хемосинтез әрекеттерінің сызбанұсқасын құрылысын альбом бетіне түсіру.

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Пластикалық және энергетикалық алмасу. Ақуыздың биосинтезі. Транскрипция. Трансляция.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.Қасымбаева Т.., Мухаметжанова К. «Жалпы биология» 10 – 11 класс,Алматы,Мектеп, 2006

2. Сартаев А.., Гильманов М., «Жалпы биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп,2006

3. Беляев Д.К.., «Жалпы биология» 10 – 11 класс, М.Просвещание,2002

4. Голубоев И.Р.., Новиков Ю.В. «Окружающая среда и ее охрана»

М.: Провещание 1998

5. Атқанбаев Ж.Ж. «Экология»,Алматы 2003

6. Р. Сәтімбеков «Биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп 2007

Алматы, Мектеп 2006

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

1. 
   Пластикалық алмасу
   
2. 
   Энергетикалық алмасу
   
3. 
   Ақуыз биосинтезі
   
4. 
   РНҚ синтезі
   
5. 
   Гендер құрылысы
   
6. 
   Транскрипция механизмі
   
7. 
   Трансляция механизмі
   

20 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

1.Афтотрофты және гетеротрофты жасушалардың қоректенуі

2.Хлоропластың құрылысы

3.Фотосинтез процесі

4.Су фотолизі

5.Пластидтердің түрлері

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Жасушаның негізгі қасиеттрерінің бірі-оның бөлінуге қабілеттілігі.

Жасушаның бөлінуінің үш түрлі жолы бар:

1.амитозды немесе тікелей бөліну-мұнда ядро екіге бөлінеді.2. Мейозды бөліну- оның нәтежиесінде жыныс жасушалары пайда болады. 3. Митоз немесе күрделі бөліну. Сома жасушалары осы жолмен бөлінеді.

Митоз. Мұндай жасушаның бөліну жолдары көбею барысының маңызды кезңі болып табылады. Тұқымқуалаушылықтың негізгі қызметін ядро жиынтығы атқаратын болғандықтан митоздық бөлінуге кеңінен тоқталамыз. Митоз грекше-м итос-жіп деген мағынаны білдіреді.

Митоздың бөлінуі кезінде жасушалардың барлығында, әсіресе хромосомаларда, күрделі өзгеріс болады.Митоз екі кезеңнен тұрады:

1. 
   Митозды бөлінуге дайындық кезеңі-оны интерфаза деп атайды;
   
2. 
   Бөліну кезеңі
   

Бұл сұрақтардың түсінігін сома жасушаларының бөліну барысы митоздан өзгеше мейозды бөліне береді. Осы бөлінудің нәтежиесінде хромосомалардың жиынтығы гаплоидты болып келетін гаметалар түзіледі.Мейоз әректі үздіксіз жүретін жүйелі екі кезеңнен тұрады: бірінші кезеңді мейоздың бірінші бөліну немесе редукциялық бөліну деп, екінші кезеңді мейоздық бөліну немесе эквационды бһліну деп айтамыз.

а) Профазада-жасуша ядросында хроматин жіпшесі ширатылып, тығыздалып жуандап, микроскоп арқылы көруге болатындай, жіпше тәрізді құрылымдар-митоздық хромосомаларға конденсацияланады. Бұл кезде әрбір митоздық хромосома бір-біріне жабысқан екі хроматидадан тұрады. Олар когезин

деп аталатын ақуыз арқылы байланысқан. Хромосома деген терминді 1883 ж. Вальдейер ұсынған.Хромосомаларда РНҚ синтезі толығымен тоқталады; рибосома гендерінің активсізденуі нәтижесінде ядрошықтар жойылады, біртіндеп ядро қабықшасы ыдырап бұзылады:

- ядроның ішкі мембранасымен байланысқан ядро ламинасы, оның негізін құрайтын аралық филаменттердің деполимеризациялануы салдарынан, ыдырайды-ал ядро мембраналары ұсақ көпіршіктерге бөлшектенеді.

Осы сияқты құбылыс цитоплазмада да байқалады, яғни эндоплазмалық тор (ЭПТ). Гольджи кешені визикулаларға (көпіршіктерге) ыдырайды.

Әрқайсысы жұп центролядан тұратын екі диплосома жасуша полюстеріне қарай біртіндеп ығысып жылжиды және бөліну жіпшелерін қалыптастыра бастайды. Рибосомаларда ақуыз синтезі күрт төмендейді.

б) Метафазада – митоздық хромосомалардың конденсациялануы ең жоғарғы шегіне (деңгейіне) жетеді және олар бөлінуші жасушаның экваторлық жазықтығына (ортасына) шоғырланады.

Хромосомалардың хроматидаларын өзара байланыстырушы когезин кешені бұзылады және метафаза аяғында хроматидалар бір-бірінен азды-көпті ажырайды, олар тек сырт көзге ғана байланысқан күйде болады.