Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Организмдердің көбеюі мен жеке дамуы. Жасушаның бөлінуі. Митоз. Митоз фазалары, маңызы. Организмдердің көбею жолдары.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.Қасымбаева Т.., Мухаметжанова К. «Жалпы биология» 10 – 11 класс,Алматы,Мектеп, 2006

2. Сартаев А.., Гильманов М., «Жалпы биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп,2006

3. Беляев Д.К.., «Жалпы биология» 10 – 11 класс, М.Просвещание,2002

4. Голубоев И.Р.., Новиков Ю.В. «Окружающая среда и ее охрана»

М.: Провещание 1998

5. Атқанбаев Ж.Ж. «Экология»,Алматы 2003

6. Р. Сәтімбеков «Биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп 2007

Алматы, Мектеп 2006

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

1. 
   Ағзалардың көбею түрлері
   
2. 
   Жынысты, жыныссыз көбею түрлері
   
3. 
   Амитозды бөліну
   
4. 
   Митозды бөліну
   
5. 
   Мейозды бөліну
   
6. 
   Митоздың тұқым қуалаушылық маңызы
   
7. 
   Хромосоманың құрылысы, түрлері
   

Ағзалардың алуан түрлі көбеюін, дамуын, жасушаның негізгі қасиеттерінің бірі-оның бөлінуге қабілеттілігін, жасушаның бөлінуін (митоз және мейоз), бөлінуге дейінгі дайындалу кезеңінің фазалары: пресинтетикалық, синтетикалық, постсинтетикалық, митоз фазаларын: профаза, метафаза, анафаза, телофаза жүрісін түсіндіру

20 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

1. Пластикалық алмасу

2. Энергетикалық алмасу

3. Ақуыз биосинтезі

4. РНҚ синтезі

5. Гендер құрылысы

6. Транскрипция механизмі

7. Трансляция механизмі

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Хромосомалардың түрлерін, митоздың хромосомалық құрылымын, хроматиданың, хромомераның, хромонеманың, ядрошықтың, эухроматиннің құрылысын альбом бетіне түсіру.

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Мейоз және оның фазалары. Мейоздың биологиялық рөлі.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.Қасымбаева Т..,Мухаметжанова К. «Жалпы биология» 10 – 11 класс,Алматы,Мектеп, 2006

2. Сартаев А.., Гильманов М., «Жалпы биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп,2006

3. Беляев Д.К.., «Жалпы биология» 10 – 11 класс,М.Просвещание,2002

4. Голубоев И.Р.., Новиков Ю.В. «Окружающая среда и ее охрана»

М.: Провещание 1998

5. Атқанбаев Ж.Ж. «Экология»,Алматы 2003

6. Р. Сәтімбеков «Биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп 2007

Алматы, Мектеп 2006

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

Тірі ағзалардың негізгі белгілерінің бірі олардың көбеюге қабілеттілігі. Көбею формалары жынысты және жыныссыз формаларын білу. Тірі ағзалардың басым көпшілігінің жыныстық көбеюі ерекше жасушалар – жыныс жасушалардың қосылып,зигота түзу арқылы жүретінін оқып үйрету.

20 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

1. Ағзалардың көбею түрлері

2. Жынысты, жыныссыз көбею түрлері

3. Амитозды бөліну

4. Митозды бөліну

5. Мейозды бөліну

6. Митоздың тұқым қуалаушылық маңызы

7. Хромосоманың құрылысы, түрлері

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Мейоз жүрісінің сызбанұсқасын, мейоз фазаларын, жыныс жасушасының дамуын альбом бетіне түсіру

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Жыныс жасушаларының дамуы. Ұрықтану,оның генетикалық маңызы.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.Қасымбаева Т..,Мухаметжанова К. «Жалпы биология» 10 – 11 класс,Алматы,Мектеп, 2006

2. Сартаев А.., Гильманов М., «Жалпы биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп,2006

3. Беляев Д.К.., «Жалпы биология» 10 – 11 класс,М.Просвещание,2002

4. Голубоев И.Р.., Новиков Ю.В. «Окружающая среда и ее охрана»

М.: Провещание 1998

5. Атқанбаев Ж.Ж. «Экология»,Алматы 2003

6. Р. Сәтімбеков «Биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп 2007

Алматы, Мектеп 2006

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

1.Сперматогенез,овогенез әрекеті қалай жузеге асады?

2.Ұрықтанудың генетикалық маңыздылығы неде?

3.Гүлді өсімдіктердің қосарынан ұрықтанудың мәнін түсіндіріңдер

4.Төменде жануарлардың ұрықтануына байланысты бірнеше жасушалардың түрлері мен әрекеті берілген:

• 
  Мейоз барысы
  
• 
  Сома жасушалары
  
• 
  Ұрықтану
  
• 
  Ұрықтанған жасушаның бөлінуі
  
• 
  Партеногенез
  
• 
  Аналық гамета
  
• 
  Аталық гамета
  
• 
  Зигота
  
• 
  Ұлпадағы диплоидты жасуша
  
• 
  Жыныс жасушалары.Бұларды түсіндіріңдер
  

Студенттерге сперматогенез,овогенез әрекетінің жузеге асуын,

ұрықтанудың генетикалық маңыздылығын, гүлді өсімдіктердің қосарынан ұрықтанудың мәнін, мейоз барысын, сома жасушаларын, ұрықтану, ұрықтанған жасушаның бөлінуін, партеногенез, аналық гамета, аталық гамета, зигота, ұлпадағы диплоидты жасуша, жыныс жасушаларын түсіндіру.

Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру.

20 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Генетика — тірі ағзаларға тән өзара байланысты екі қасиет: тұқым қуалаушылық пен өзгергіштікті зерттейтін ғылым.

Адам үй хайуанаттары мен мәдени өсімдіктердің тұқымын жақсарту үшін мыңдаған жылдар бойы белгілердің тұкым қуалаушылығы мен өзгергіштігін пайдаланып келді. Бірақ олар тұкым қуалау зандылыктары мен оның механизмдерін осы XX ғасырдын басында ғана жете түсіне бастады. Бұл уакытқа дейін тұқым куалайтын белгілердін ұрпақтан-ұрпаққа сперматозоидтар мен жұмыртка жасушасы арқылы берілетіні белгілі болғанымен, цитоплазмадағы ұсак заттардың ағзаны кұрайтын көптеген белгілерді калай тасымалдайтыны түсініксіз еді.

Тұқым қуалаушылықтың негізгі зандылықтарын алғаш рет чех ғалымы монах Грегорь Мендель ашты. Ол езінін 1865 жылы Борно каласында басылып шыккан «Өсімдік будандарына жүргізілген тәжірибелер» деген мақаласында осы зандылыктарды жариялады. Венада оқып жүрген кезден-ақ Мендель өсімдіктерді будандастырумен Шұғылданып, түрлі будандык ұрпак типтерінің статистикалық аракатынасына назар аударып, есептеулер жүргізді.Бұл жұмыстар Мендельдің 1856 жылы жазда бастаған ғылыми зерттеулеріне негіз болды. Мендель өз тәжірибелеріне колайлы объект ретінде асбүршақты алды. Онын себебі, басқа өсімдіктермен салыстырғанда асбұршақтың мына төмендегідей айрықша қасиеттері болды: 1) бірнеше белгілері бойынша бір-бірінен айқын ажыратылатын көгттеген іріктемелері бар; 2) өсіруге қолайлы; 3) гүліндегі жыныс мүшелері күлте жапырақшаларымен толық қалкаланып түратындықтан, өсімдік өздігінен тозанданады, ендеше әр іріктеме өзінше таза дамып жетілетіндіктен, белгілері ұрпақтан-ұрпакка өзгеріссіз беріледі; 4) бұл өсімдік іріктемелерін қолдан тозандандыру аркылы өсімтал будандар алуға болады.Міне, сондықтан да Мендель асбүршақтың 34 іріктемесінен белгілері айқын ажыратылатын 22 іріктемені тандап алып, өз тәжірибелеріне пайдаланды. Ол өсімдіктін негізгі жеті белгісіне кеңіл аударды: сабағының ұзындығы, тұқымының пішіні мен түсі, жемістерінің пішіні мен түсі, гүлдерінің реңі мен орналасуы.

Жыныс жасушаларының дамуын, жабықтұқымды өсімдіктердің қосарынан ұрықтануын альбом бетіне түсіру.

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Генетика және селекция негіздері.Генетиканың даму тарихы.Г.Меңдель, оның еңбектері.Доминанттық, рецессивтік белгілер.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.Қасымбаева Т..,Мухаметжанова К. «Жалпы биология» 10 – 11 класс,Алматы,Мектеп, 2006

2. Сартаев А.., Гильманов М., «Жалпы биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп,2006

3. Беляев Д.К.., «Жалпы биология» 10 – 11 класс,М.Просвещание,2002

4. Голубоев И.Р.., Новиков Ю.В. «Окружающая среда и ее охрана»

М.: Провещание 1998

5. Атқанбаев Ж.Ж. «Экология»,Алматы 2003

6. Р. Сәтімбеков «Биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп 2007

Алматы, Мектеп 2006

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

1. 
   Моногибридті будандастыру
   
2. 
   Ди және полигибридті будандастыру
   
3. 
   Г.Мендельдің 1-заңы (біркелкілік заңы).
   
4. 
   Г.Мендельдің 2-заңы (ажырау заңы).
   

Студенттерге генетика мен селекцияның негіздерін, моногибридті шағылыстырудағы тұқым қуалау заңдылықтарын, моногибридті шағылыстыру, ажырау заңы, гаметалар тазалығының ережесін, сабақты өткен сабақпен, күнделікті өмірмен байланыстырып көптеген ойындар арқылы өткізу.

20 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

1.Сперматогенез,овогенез әрекеті қалай жузеге асады?

2.Ұрықтанудың генетикалық маңыздылығы неде?

3.Гүлді өсімдіктердің қосарынан ұрықтанудың мәнін түсіндіріңдер

4.Төменде жануарлардың ұрықтануына байланысты бірнеше жасушалардың түрлері мен әрекеті берілген:

• 
  Мейоз барысы
  
• 
  Сома жасушалары
  
• 
  Ұрықтану
  
• 
  Ұрықтанған жасушаның бөлінуі
  
• 
  Партеногенез
  
• 
  Аналық гамета
  
• 
  Аталық гамета
  
• 
  Зигота
  
• 
  Ұлпадағы диплоидты жасуша
  
• 
  Жыныс жасушалары.Бұларды түсіндіріңдер
  

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Ағзаға тән кез келген белгінің дамуы гендердін өзара күрделі әрекеттесулерінің нәтижесі болып табылады. Гендердің. өзара әрекеттесулері аллельді және аллельді емес гендер арасында түрліше сипатта жүреді. Моногибридті және дигибридті шағылыстыру кезіндегі доминанттылық, рецессивтілік және толымсыз доминанттылық құбылыстары аллельді гендер арасындағы өзара әрекетгесу түрлері болып табылады. Мұңда аллельді жұп геннін біреуі доминантты қасиет көрсетіп, гетерозиготалы -күйде де гомозиготалы даралардағы сиякты айкын көрініс береді, ал рецессивті геннің әсері байкалмай жасырын калады. Мұны толық доминанттылық деп атайды. Намазшамгүл өсімдігіне жүргізген тәжірибеде аллельді гендердің екеуінің де әсері бірдей байқалады, сондыктан аралық сипаттағы формалар калыптасады. Мұны толық даминанттылық деп атайды. Аллельді емес гендердің өзара әрекеттесүінің мынадай типтері бар: комплементарлык, эпистаз және полимерия.

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Аллельді гендер. Фенотип және генотип.Белгілердің ажырау себептері.

Белгілердің ажырау себептері.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.Қасымбаева Т..,Мухаметжанова К. «Жалпы биология» 10 – 11 класс,Алматы,Мектеп, 2006

2. Сартаев А.., Гильманов М., «Жалпы биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп,2006

3. Беляев Д.К.., «Жалпы биология» 10 – 11 класс,М.Просвещание,2002

4. Голубоев И.Р.., Новиков Ю.В. «Окружающая среда и ее охрана»

М.: Провещание 1998

5. Атқанбаев Ж.Ж. «Экология»,Алматы 2003

6. Р. Сәтімбеков «Биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп 2007

Алматы, Мектеп 2006

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

Оқушыларға гендердің құрылысын, қызметін, түрлерін түсіндіру. Аллельді және аллельсіз гендердің қызметін, фенотип және генотип түсінігін, белгілердің ажырау себептерін оқыту..

20 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

1. Моногибридті будандастыру

2. Ди және полигибридті будандастыру

3. Г.Мендельдің 1-заңы (біркелкілік заңы).

4. Г.Мендельдің 2-заңы (ажырау заңы).

5. Г.Мендельдің 3-заңы (тәуелсіз тұқым қуалау заңдылығы

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Ұсақ молекулалы заттардың өткізілуі.Ұсақ молекулалы заттардың биомембрана арқылы өткізілуінің 3 жолы белгілі:

а) жай диффузия;

б) жеңілдетілген диффузия;

в) белсенді тасымалдану.

Жай диффузия-өздігінен, ешбір көмексіз, концентрация градиенті (жоғары концентрациядан төменгі концентрация) бағытында заттардың мембрана арқылы өтуі. Мұндай әдіс арқылы кіші молекулалы гидрофобтық органикалық қосылыстар (май қышқылдары, зәр қышқылдары) және ұсақ, бейтарап молекулалар (Н2О, СО2, О2) өтеді. Мембрана арқылы шектелген қуыстардың (органеллалар) концентрация айырмашылығы көбейген сайын диффузия жылдамдығы да пропорционал өседі, ал олардың концентрациясы теңессе диффузия тоқталады.

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Ген. Құрылымы, қасиеті. Гендердің арақатынасы.Жыныс генетикасы. Жынысты анықтау.Жыныс пен тіркес тұқым қуалау.Гендердің өзгеруіне ортаның әсері.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.Қасымбаева Т..,Мухаметжанова К. «Жалпы биология» 10 – 11 класс,Алматы,Мектеп, 2006

2. Сартаев А.., Гильманов М., «Жалпы биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп,2006

3. Беляев Д.К.., «Жалпы биология» 10 – 11 класс,М.Просвещание,2002

4. Голубоев И.Р.., Новиков Ю.В. «Окружающая среда и ее охрана»

М.: Провещание 1998

5. Атқанбаев Ж.Ж. «Экология»,Алматы 2003

6. Р. Сәтімбеков «Биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп 2007

Алматы, Мектеп 2006

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

Геннің құрылымын, қасиетін, гендердің арақатынасын, жыныс генетикасын, жынысты анықтау, жыныс пен тіркес тұқым қуалау, гендердің өзгеруіне ортаның әсерін студенттерге түсіндіру.

20 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Адам - Ноmosapiens өз алдына биологиялық түр болғандықтан, биосфераның бір бөлігін кұрайды. Олай болса, тірі табиғатка тән барлық биологиялык әрекеттердін заңдылыктары, атап айтқанда тұқым куалаушылык пен өзгергіштік зандылықтары адамғада тән. Адамның көптеген белгілерінін тұкым қуалауы Мендель заңдылыктарына сәйкес жүреді. Басқа биологиялық объектілермен салыстырғанда адам генетикасын зерттеу біршама қиын. Өйткені, адамға арнайы бағытта шағылыстыру жүргізу, жасанды мутациялар алу және ұрпақтар үшін тіршілік жағдайларын біркелкі ету мүмкін емес. Сонымен қатар, жыныстық жетілудің кешігуі, әр отбасындағы ұрпақ санының аз болуы,хромосомалар санының көп болып, олардың бір-бірінен киын ажыратылуы адамның генетикалық тұрғыдан колайсыз объект екенін көрсетеді. Соңғы жылдары адамныңтұкым куалаушылығын зерттеу кеңінен колға алынып, түрлі әдістер жан-жақты қолданылуда. Ол әдістер: генеалогиялық, егіздерді салыстыру, цитогенетикалык, популяциялық, т. с. с. әдістер.

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Адам генетикасы. Тұқым қуалаушылықты зерттеу әдістері. Адамның тұқым қуалайтын аурулары, олардың алдын алу.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.Қасымбаева Т..,Мухаметжанова К. «Жалпы биология» 10 – 11 класс,Алматы,Мектеп, 2006

2. Сартаев А.., Гильманов М., «Жалпы биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп,2006

3. Беляев Д.К.., «Жалпы биология» 10 – 11 класс,М.Просвещание,2002

4. Голубоев И.Р.., Новиков Ю.В. «Окружающая среда и ее охрана»

М.: Провещание 1998

5. Атқанбаев Ж.Ж. «Экология»,Алматы 2003

6. Р. Сәтімбеков «Биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп 2007

Алматы, Мектеп 2006

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

Геннің құрылымын, қасиетін, гендердің арақатынасын, жыныс генетикасын, жынысты анықтау, жыныс пен тіркес тұқым қуалау, гендердің өзгеруіне ортаның әсерін студенттерге түсіндіру.

20 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Модификация — генотиптің өзгеруіне байланыссыз сыртқы орта жағдайларының әсерінен болған ағза фенотипіндегі белгілердің өзгеруі. Өзгергіштіктің бұл типі тұкым куаламайды. Бұл өзгергіштіктің эволюциядағы маңызы зор, себебі ағза өзгерген ортаға сай бейімделетіндігі баршамызға белгілі.

Модификациянын «ұзақка созылған модификациялык езгергіштік» деп аталатын категориясы болады. Н. И. Вавилов ұзаққа созылған модификацияның болу себептерін және онын типтерін зерттеуге көп көңіл белген. Ол ұзакка созылған модификациялыкөзгергіштік біртіндеп мутациялыкөзгергіштікке айналуы мүмкін деген корытынды жасады. Н. И. Вавиловтың осы пікірі кептеген ғалымдардың әр түрлі объектілерге жасаған тәжірибелері аркылы дәлелденді. Мысалы, қарапайымдарды, бунақденелілерді, дрозофила шыбынын және жоғары сатылы өсімдіктерді қолайсыз температурада, улы заттар, жоғары каныкпалы иондармен, т. б. всер етіп өсіргенде, ұзакқа созылған модификациялык өзгергіштік алынған.Мутациялар ағзадағы ДНҚ-ның мөлшері мен кұрылымынын өзгеруін мутация дейді. Мутация туралы ұғымды ғылымға 1900 жылы Мендельдің зандарын кайта ашкан ғалымдардын бірі голландиялык ботаник Г. Де-Фриз енгізді. Г. Де-Фриз есекшөп (энотера) өсімдігіне тәжірибе жасағанда оның белгілері секірмелі түрде ауыткып отырған, яғни калыпты пішіннен тырбык пішінге, т.б мутацияларғаберілгіш болатындығын аныктады. Бұдан кейінгі әр түрлі объектілерге жасалынған тәжірибелердің корытындысы, мутациялык өзгергіштіктің барлык тірі ағзаларға тән касиет екенін дәлелдеді. Тәжірибе жасауға өте колайлы биологиялық объект, ол—дрозофила (жеміс) шыбыны.Дрозофиланың әр түрлі мутациялары белгілі: қанаты ұзыннан мүлде жоғалып кеткенге дейін, ал көздерінін реңі кызыл ак, сары, күрен кызыл, т. б. және кездерінің пішіні алуан түрлі. Экологияның бұзылуы ағзанын мутацияға ұшырауының негізгі себебі болып табылады. Пайда болатын мутациялардың кейбіреулері ағзаға жағымды, кейбіреулері жағымсыз әсер етеді.Генотиптің өзгеру сипаты бойынша мутациялар үлкен төрт топқа бөлінеді: 1. Геномды мутациялар. 2. Хромоссомды мутациялар. 3. Гендік мутациялар. 4. Цитоплазмалык мутациялар.

Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы 47 мин (35%)

Адам генетикасын зерттеу әдістерін: генеологиялық, егіздерді салыстыру, биохимиялық әдістерін альбом бетіне түсіру.

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Өзгергіштік заңдылықтары.Өзгергіштік және оның түрлері.Модификациялық және мутациялық өзгергіштіктер.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.Қасымбаева Т..,Мухаметжанова К. «Жалпы биология» 10 – 11 класс,Алматы,Мектеп, 2006

2. Сартаев А.., Гильманов М., «Жалпы биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп,2006

3. Беляев Д.К.., «Жалпы биология» 10 – 11 класс,М.Просвещание,2002

4. Голубоев И.Р.., Новиков Ю.В. «Окружающая среда и ее охрана»

М.: Провещание 1998

5. Атқанбаев Ж.Ж. «Экология»,Алматы 2003

6. Р. Сәтімбеков «Биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп 2007

Алматы, Мектеп 2006

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

Студенттерге өзгергіштік заңдылықтарын, өзгергіштік және оның түрлерін, өзгергіштіктің модификациялық және мутациялық түрлерін үйрету.

20 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Мутация туралы ұғымды ғылымға 1900 жылы Мендельдің зандарын кайта ашкан ғалымдардын бірі голландиялык ботаник Г. Де-Фриз енгізді. Г. Де-Фриз есекшөп (энотера) өсімдігіне тәжірибе жасағанда оның белгілері секірмелі түрде ауыткып отырған, яғни калыпты пішіннен тырбык пішінге, т.б мутацияларғаберілгіш болатындығын аныктады. Бұдан кейінгі әр түрлі объектілерге жасалынған тәжірибелердің корытындысы, мутациялык өзгергіштіктің барлык тірі ағзаларға тән касиет екенін дәлелдеді. Тәжірибе жасауға өте колайлы биологиялық объект, ол—дрозофила (жеміс) шыбыны. Дрозофиланың әр түрлі мутациялары белгілі: қанаты ұзыннан мүлде жоғалып кеткенге дейін, ал көздерінін реңі кызыл ак, сары, күрен кызыл, т. б. және кездерінің пішіні алуан түрлі.

Экологияның бұзылуы ағзанын мутацияға ұшырауының негізгі себебі болып табылады. Пайда болатын мутациялардың кейбіреулері ағзаға жағымды, кейбіреулері жағымсыз әсер етеді.Генотиптің өзгеру сипаты бойынша мутациялар үлкен төрт топқа бөлінеді: 1. Геномды мутациялар. 2. Хромосомды мутациялар. 3. Гендік мутациялар. 4. Цитоплазмалык мутациялар.
Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы 47 мин (35%)

Ұзаққа созылған модификациялық өзгергіштікті, лавршие жапырақтарының өзгермелі нұсқа қатарын, бидай масағының масақшалар санының өзгермелі нұсқа қисығын альбом бетіне түсіру.

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Мутациялардың жиілігі. Мутацияның пайда болуына ортаның әсері. Геномдық, хромосомалық және гендік мутациялар. Селекциядағы мутацияның рөлі.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.Қасымбаева Т..,Мухаметжанова К. «Жалпы биология» 10 – 11 класс,Алматы,Мектеп, 2006

2. Сартаев А.., Гильманов М., «Жалпы биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп,2006

3. Беляев Д.К.., «Жалпы биология» 10 – 11 класс,М.Просвещание,2002

4. Голубоев И.Р.., Новиков Ю.В. «Окружающая среда и ее охрана»

М.: Провещание 1998

5. Атқанбаев Ж.Ж. «Экология»,Алматы 2003

6. Р. Сәтімбеков «Биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп 2007

Алматы, Мектеп 2006

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

Оқушыларға мутациялар, геномдық мутация, хромосомалық мутация, гендік мутация, цитоплазмалық мутация, тұқым қуалайтынөзгергіштіктегі гомологтық қатарлар санын оқыту..

20 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Популяциялар генетикасы.Эволюциялык теорияны генетикамен байланыстыра отырып зерттеген, орыс генетигі С. С. Четвериков (1882— 1959) болды. Ол эволюциялык дамудың негізгі элементтері популяциядан басталатынын дәлелдеді.Фенотиптері біркелкі өсімдіктер мен жануарлардың табиғи популяцияларына жасалынған генетикалық зерттеулер, популяция рецессивті мутацияларға толы болатынын дәлелдеді. Сонымен, эволюцияның қоры популяцияда рецессивті ген түрінде болады.Мутациялардың қаныкпасы әбден жоғарылаған кезде алельді рецессивті гендері бар даралардың будандасуы мүмкін. Бұл кезде мутациялар фенотипке бөлініп, табиғи сұрыпталудың бакылауында болады.

Мутациясы бар популяция даралары мен мутациясы жоқ даралар будандаскан жағдайда гетерозиготалы даралар пайда болып отырады. Сөйтіп, популяциядағы әрбір түр күрделі гетерозиготалы жүйе болып табылады. Табиғи жағдайларда әр популяцияның өзіне тән генофоңдысы болады.Генофонд — түрдің немесе баскд жүйелік топ популяциясы гендерінін жиынтығы. Популяцияның генетикалық құрылымы дегеніміз — ордағы әр түрлі генотиптер мен аллельдік гендердің өзара қатынасы. Енді арақатынастардың ұрпақтарда берілу зандылығын карастырайық. Мысалы, дрозофиланың популяциясында сұр денелі «АА» даралардың саны кара денелерге «аа» карағанда 4 есе көп болады. Сондықтан бұл популяцияның 0,8-нің аталык және аналық гаметаларында «А» гені, ал 0,2-де «а» гені болады.

Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы 47 мин (35%)

Дрозофиланың әр түрлі мутацияларын,көздің пигменттену кезіндегі соматикалық мутация альбом бетіне түсіру.

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Генетика және эволюциялық теория. Популяциялар генетикасы.Табиғи сұрыпталудың түрлері: қозғаушы және тұрақтандырушы.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.Қасымбаева Т..,Мухаметжанова К. «Жалпы биология» 10 – 11 класс,Алматы,Мектеп, 2006

2. Сартаев А.., Гильманов М., «Жалпы биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп,2006

3. Беляев Д.К.., «Жалпы биология» 10 – 11 класс,М.Просвещание,2002

4. Голубоев И.Р.., Новиков Ю.В. «Окружающая среда и ее охрана»

М.: Провещание 1998

5. Атқанбаев Ж.Ж. «Экология»,Алматы 2003

6. Р. Сәтімбеков «Биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп 2007

Алматы, Мектеп 2006

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

Генетика және эволюциялық теория,популяциялар генетикасын,сұрыптау түрлерін, Харди-Вайнберг заңын оқыту.

20 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Селекция дегеніміз өсімдіктердің жаңа іріктемелері мен жануарлардың жаңа тұкымдарын және ұсақ ағзалардың шаруашылыққа қажетті штаммаларын алу әдістерінің жиынтығы. Бұл ғылымның теориялық негізі — генетика. Селекцияның әдістерін адам мыңдаған жылдар бұрын өсімдіктер мен үй хайуанаттарының өнімділігін артгыруға пайдаланады. Генетика ғылым болып қалыптасқанға дейінгі селекцияның жетістіктері селекционерлердің көрегендігінің жемісі еді Сондыктан Әбу Нәсір әл-Фараби сұрыптауды өнердің саласына жатқызған. Селекцияның әдістері мен жетістіктері теориялык, биологияның, соның ішінде Дарвиннің эволюциялык, теориясы мен генетиканың дамуының негізін салды. Қолдан сұрыптау туралы Дарвиннің ілімі. Өзінің енбектерінде Дарвин қолдан сұрыптаудың екі түріне ерекше көңіл бөлді. Онын біріншісі — бағалы белгілері бар дараларды сактауға және көбейтуге бағытталған мақсатсыз сұрыптау. Екіншісі іріктемелер мен қолтұкымдардың жақсы білінген бір немесе бірнеше белгілірін барынша жаксы дамытуға бағытталған мақсатқа сай сұрыптау.

Харди-Вайнберг заңын альбом бетіне түсіру.

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Өсімдіктер селекциясы.Селекциядағы табиғи сұрыпталудың маңызы. Гетерозис. Жасанды мутагенез,оның селекциядағы маңызы.Жануарлар селекциясы.Қазақстандағы жануарлар селекциясының жетістіктері.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.Қасымбаева Т.., Мухаметжанова К. «Жалпы биология» 10 – 11 класс,Алматы,Мектеп, 2006

2. Сартаев А.., Гильманов М., «Жалпы биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп,2006

3. Беляев Д.К.., «Жалпы биология» 10 – 11 класс,М.Просвещание,2002

4. Голубоев И.Р.., Новиков Ю.В. «Окружающая среда и ее охрана»

М.: Провещание 1998

5. Атқанбаев Ж.Ж. «Экология»,Алматы 2003

6. Р. Сәтімбеков «Биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп 2007

Алматы, Мектеп 2006

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

Өсімдіктер, жануарлар мен микроағзалар селекциясын,қолдан сұрыптау, Дарвиннің ілімін, селекцияны дамытудың Н.И. Вавиловтың қызметін оқыту.

20 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Жер бетінде тіршіліктің болуы, адамның шығу тегі, тірі ағзалардын сан алуадығы мен олардың мекен ортасына таңғаларлықтай бейім болуы — адам баласын сандаған ғасырлар бойы толғандырған мәселелереді.Тірі табиғаттың дамуы жайлы алғашкы идеялар Үндістанның, Қытайдың, Месопотамияның, Египеттің, Грецияның ертедегі материалистерінің енбектерінде байқалады. Олардың ұғымы бойынша табиғатгағы барлық зат козғалыста, өзгерісте болады, сондай-ак, біреуіненекіншісі дамып жаңа зат пайда болады, ал қарапайымдардан кұрделі формалар қалыптасады делінген. Біздін заманымыздан 2 мың жыл бұрын Қытайда мүйізді ірі каранын, жылкының, балыктың түрлі тұкымдарын және әсемдік өсімдіктерді шығаруға бағытталған арнайы сұрыптау жұмыстары жүргізілген. Ертедегі философтар тірі ағзалар эволюция әрекетінде бір түрден екінші түрге айналады деген пікірде болған. Солардын бірі Гераклит барлық тірі ағзалардың, тіпті адам да ең алғашкы материядан табиғи жолмен дамып жетілді дейді.

Тірі табиғаттың дамуы жайлы алғашқы идеялар Үндістанның, Қытайдың, Месопотамияның, Египеттің, Грецияның ертедегі материалистерінің енбектерінде байқалады. Олардың ұғымы бойынша табиғаттағы барлық зат козғалыста, өзгерісте болады, сондай-ак, біреуінен екіншісі дамып жаңа зат пайда болады, ал қарапайымдардан кұрделі формалар қалыптасады делінген. Біздін заманымыздан 2 мың жыл бұрын Қытайда мүйізді ірі каранын, жылкының, балыктың түрлі тұкымдарын және әсемдік өсімдіктерді шығаруға бағытталған арнайы сұрыптау жұмыстары жүргізілген. Ертедегі философтар тірі ағзалар эволюция әрекетінде бір түрден екінші түрге айналады деген пікірде болған. Солардын бірі Гераклит барлық тірі ағзалар, тіпті адам да ең алғашкы материядан табиғи жолмен дамып жетітті дейді.

Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы 47 мин (35%)

Дарвинге дейінгі кезеңдегі тірі табиғаттың дамуы жайлы ұғымдар түсіру.

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы және оның дамуының алғашқы кезеңдері.Тіршіліктің анықтамасы.Тіршілік деңгейлері. Тіршілік жүйесінің негізгі қасиеттері. Жер бетінде тіршіліктің пайда болу туралы алғашқы көзқарастар.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.Қасымбаева Т..,Мухаметжанова К. «Жалпы биология» 10 – 11 класс,Алматы,Мектеп, 2006

2. Сартаев А.., Гильманов М., «Жалпы биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп,2006

3. Беляев Д.К.., «Жалпы биология» 10 – 11 класс,М.Просвещание,2002

4. Голубоев И.Р.., Новиков Ю.В. «Окружающая среда и ее охрана»

М.: Провещание 1998

5. Атқанбаев Ж.Ж. «Экология»,Алматы 2003

6. Р. Сәтімбеков «Биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп 2007

Алматы, Мектеп 2006

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

1.Жер бетіндегі тіршіліктің пайда болуы туралы ертедегі философтар,ғалымдар қандай пікірде болды.

2.Эволюциялық даму жөнінде К.Линнейдің көзқарасы мен еңбектерінің маңызы неде?

3.Орыс эволюционистерінің органикалық дүние дамуы жайлы пікірлері мен еңбектері қандай?

4.Ж.Б.Ламарктың эволюциялық теориясының мәні неде?
Сабақтың мақсаты мен міндеті: Дарвинге дейінгі кезеңдегі тірі табиғаттың дамуы жайлы ұғымдарды, ерте заманғы, орта ғасырдағы және қайта өркендеу дәуіріндегі эволюциялық идеяларды, биология саласында қалыптасқан эволюциялық көзқарастарды оқушыларға оқыту.

Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру.

20 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

20.Ж.Б Ламарктың эволюциялық ілімі.

Алғашқы эволюциялык теория XIX ғасырдын басында жарық көрді. оның негізін қалаушы француз ғалымы Ж. Б. Ламарк езінін 1809 жылы басылып шықкан «Зоология философиясы» атты еңбегінде түрлердің тұрактылығы жайлы пікірге карсы болып, түрлердің өзгеретіндігін, бірак, бұл әрекет өте баяу жүретіндіктен оны байқау қиын екенін түсіндірді. Онын ілімі тірі табиғатта карапайымнан күрделіге карай тарихи даму болып табылатын эволюцияның (латынша «эволюция» — төңкеру, копару) бар екенін түжырымдады. Бірінші болып ғылымға «биология» деген терминді енгізіп, жануарлардүниесін омыртқалылар, омырткасыздар деп екі топқа бөлді.Ламарктын жүйесінде жануарлар реті бір жасушалы карапайым жәндік кірпікшелі кебісшеден басталып, сүтқоректілермен аякталған. Мүнда барлык жануарларды 6 сатыға, 14 класка жіктеу аркылы орналастырған. Ламарктың бұл жүйесінен баспалдак сипатында жануарлар күрылысының біртіндеп күрделенуін, яғни жоғарылауын (градация) көруге боладьі. Ламарктың пікірі бойынша органикалық формалардын карапайым құрылыстан күрделі күрылыска карай біртіндеп жоғарылауы тарихи дамудыңнәтижесі.
Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы 47 мин (35%)

Дарвинге дейінгі кезеңдегі тірі табиғаттың дамуы жайлы ұғымдар түсіру.

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Биохимиялық эволюция.Тіршіліктің пайда болуын дәлелдеудегі А.И.Опарин, Дж.Холдейн теориялары.Тіршіліктердің абиогендік жолмен пайда болуы.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.Қасымбаева Т..,Мухаметжанова К. «Жалпы биология» 10 – 11 класс,Алматы,Мектеп, 2006

2. Сартаев А.., Гильманов М., «Жалпы биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп,2006

3. Беляев Д.К.., «Жалпы биология» 10 – 11 класс,М.Просвещание,2002

4. Голубоев И.Р.., Новиков Ю.В. «Окружающая среда и ее охрана»

М.: Провещание 1998

5. Атқанбаев Ж.Ж. «Экология»,Алматы 2003

6. Р. Сәтімбеков «Биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп 2007

Алматы, Мектеп 2006

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

1.Тіршіліктің пайда болуы туралы ертедегі философтар,ғалымдар қандай пікірде болды.

2.Эволюциялық даму жөнінде К.Линнейдің көзқарасы мен еңбектерінің маңызы неде?

3.Орыс эволюционистерінің органикалық дүние дамуы жайлы пікірлері мен еңбектері қандай?

4.Ж.Б.Ламарктың эволюциялық теориясының мәні неде?

Сабақтың мақсаты мен міндеті: Дарвинге дейінгі кезеңдегі тірі табиғаттың дамуы жайлы ұғымдарды, ерте заманғы, орта ғасырдағы және қайта өркендеу дәуіріндегі эволюциялық идеяларды, биология саласында қалыптасқан эволюциялық көзқарастарды оқушыларға оқыту.

Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру.

20 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

1.Жер бетіндегі тіршіліктің пайда болуы туралы ертедегі философтар,ғалымдар қандай пікірде болды.

2.Эволюциялық даму жөнінде К.Линнейдің көзқарасы мен еңбектерінің маңызы неде?

3.Орыс эволюционистерінің органикалық дүние дамуы жайлы пікірлері мен еңбектері қандай?

4.Ж.Б.Ламарктың эволюциялық теориясының мәні неде?
Жаңа сабақ түсіндіру 41 мин (30%)

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Тірі табиғаттың дамуы жайлы алғашқы идеялар Үндістанның, Қытайдың, Месопотамияның, Египеттің, Грецияның ертедегі материалистерінің енбектерінде байқалады. Олардың ұғымы бойынша табиғаттағы барлық зат козғалыста, өзгерісте болады, сондай-ак, біреуінен екіншісі дамып жаңа зат пайда болады, ал қарапайымдардан кұрделі формалар қалыптасады делінген. Біздін заманымыздан 2 мың жыл бұрын Қытайда мүйізді ірі каранын, жылкының, балыктың түрлі тұкымдарын және әсемдік өсімдіктерді шығаруға бағытталған арнайы сұрыптау жұмыстары жүргізілген. Ертедегі философтар тірі ағзалар эволюция әрекетінде бір түрден екінші түрге айналады деген пікірде болған. Солардын бірі Гераклит барлық тірі ағзалар, тіпті адам да ең алғашкы материядан табиғи жолмен дамып жетітті дейді.

20.Ж.Б Ламарктың эволюциялық ілімі.

Алғашқы эволюциялык теория XIX ғасырдын басында жарық көрді. оның негізін қалаушы француз ғалымы Ж. Б. Ламарк езінін 1809 жылы басылып шықкан «Зоология философиясы» атты еңбегінде түрлердің тұрактылығы жайлы пікірге карсы болып, түрлердің өзгеретіндігін, бірак, бұл әрекет өте баяу жүретіндіктен оны байқау қиын екенін түсіндірді. Онын ілімі тірі табиғатта карапайымнан күрделіге карай тарихи даму болып табылатын эволюцияның (латынша «эволюция» — төңкеру, копару) бар екенін түжырымдады. Бірінші болып ғылымға «биология» деген терминді енгізіп, жануарлардүниесін омыртқалылар, омырткасыздар деп екі топқа бөлді. Ламарктын жүйесінде жануарлар реті бір жасушалы карапайым жәндік кірпікшелі кебісшеден басталып, сүтқоректілермен аякталған. Мүнда барлык жануарларды 6 сатыға, 14 класка жіктеу аркылы орналастырған. Ламарктың бұл жүйесінен баспалдак сипатында жануарлар күрылысының біртіндеп күрделенуін, яғни жоғарылауын (градация) көруге боладьі. Ламарктың пікірі бойынша органикалық формалардын карапайым құрылыстан күрделі күрылыска карай біртіндеп жоғарылауы тарихи дамудыңнәтижесі.

Дарвинге дейінгі кезеңдегі тірі табиғаттың дамуы жайлы ұғымдар түсіру.

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Эволюциялық идеялардың даму тарихы. Ч.Дарвинге дейінгі тірі табиғаттың дамуы жөніндегі түсініктер.Ерте заманғы және қайта өркендеу дәуіріндегі эволюциялық идеялар.К.Линней,Ж.Б.Ламарктың эволюциялық ілімі,оның негізгі қағидалары және оған берілген баға.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.Қасымбаева Т..,Мухаметжанова К. «Жалпы биология» 10 – 11 класс,Алматы,Мектеп, 2006

2. Сартаев А.., Гильманов М., «Жалпы биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп,2006

3. Беляев Д.К.., «Жалпы биология» 10 – 11 класс,М.Просвещание,2002

4. Голубоев И.Р.., Новиков Ю.В. «Окружающая среда и ее охрана»

М.: Провещание 1998

5. Атқанбаев Ж.Ж. «Экология»,Алматы 2003

6. Р. Сәтімбеков «Биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп 2007

Алматы, Мектеп 2006

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

1. 
   Ч.Дарвин ілімінің дамуына қандай алғы шарттар әсерін тигізді?
   
2. 
   Дарвиннің өмір жолын сипаттаңдар?
   
3. 
   Эволюциялық дамуды Ч.Дарвин қандай еңбектері арқылы дәлелдеді?
   
4. 
   Ч.Дарвин ілімінің негізгі қағидалары қандай?
   

20 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

1.Тіршіліктің пайда болуы туралы ертедегі философтар,ғалымдар қандай пікірде болды.

2.Эволюциялық даму жөнінде К.Линнейдің көзқарасы мен еңбектерінің маңызы неде?

3.Орыс эволюционистерінің органикалық дүние дамуы жайлы пікірлері мен еңбектері қандай?

4.Ж.Б.Ламарктың эволюциялық теориясының мәні неде?
Жаңа сабақ түсіндіру 41 мин (30%)

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Ч. Дарвиннің эволюциялық ілімінің пайда болуына жоғарыда келтірілген көптеген ғылыми және коғамдык — экономикалык алғышарттар себеп болды. Ғылыми алғышарттар мыналар еді. Салыстырмалы морфология мен анатомиядағы зерттеулер нәтижесінде біркатар жануарлардың дене кұрылысының жалпы көрінісі ұксас болатыны анықталды,ал мұның өзі олардың ата тегінің бір екенін дәлелдеді.Шв.Шлейден мен Т.Шванн ашқан, ал кейінірек Р.Вирхов толықтырған жасушалык теория өсімдіктер мен жануарлар жасушалары кұрылысы және химиялық кұрамы жағынан ұқсас екенін» яғни органикалык дүниенін біртұтастығын көрсетті. Салыстырмалы эмбриология ғылымындағы зерттеулер барлық ағзалардын дамуы ұрықтанған жұмыртқадан басталатынын анықталды.

Ч.Дарвиннің дүниежүзілік саяхатының картасын, галапагосстық таушымшықтарды альбом бетіне түсіру.

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Ч.Дарвинің эволюциялық теориясы.Табиғи сұрыптау теориясының негізгі қағидалары.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.Қасымбаева Т..,Мухаметжанова К. «Жалпы биология» 10 – 11 класс,Алматы,Мектеп, 2006

2. Сартаев А.., Гильманов М., «Жалпы биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп,2006

3. Беляев Д.К.., «Жалпы биология» 10 – 11 класс,М.Просвещание,2002

4. Голубоев И.Р.., Новиков Ю.В. «Окружающая среда и ее охрана»

М.: Провещание 1998

5. Атқанбаев Ж.Ж. «Экология»,Алматы 2003

6. Р. Сәтімбеков «Биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп 2007

Алматы, Мектеп 2006

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

1.Ч.Дарвин ілімінің дамуына қандай алғы шарттар әсерін тигізді?

2.Дарвиннің өмір жолын сипаттаңдар?

3.Эволюциялық дамуды Ч.Дарвин қандай еңбектері арқылы дәлелдеді?

4.Ч.Дарвин ілімінің негізгі қағидалары қандай?
Сабақтың мақсаты мен міндеті: Ч.Дарвиннің ілімінің пайда болуының алғы шарттары,қысқаша өмірбаяны мен еңбектерін, Дарвин және А.Уоллес ілімінің негізгі қағидаларын,жаратылыстанудың дамуы үшін эволюциялық теорияның маңызын үйрету.

Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру.

20 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

1.Ч.Дарвин ілімінің дамуына қандай алғы шарттар әсерін тигізді?

2.Дарвиннің өмір жолын сипаттаңдар?

3.Эволюциялық дамуды Ч.Дарвин қандай еңбектері арқылы дәлелдеді?

4.Ч.Дарвин ілімінің негізгі қағидалары қандай?
Жаңа сабақ түсіндіру 41 мин (30%)

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Табиғатта кез келген жануар, өсімдік немесе ұсак ағза түрлерінің дараларъі өз ареалының көлеміндегі аймакты толық иемденбей, тек тіршілігіне колайлы белгілі үлескілерді ғана мекендейді. Мысалы, бір түрге жататын бунақденелілердің ағаш жапырактарымен қоректенетін даралары орман алкаптарында ғана, ал шөптекті өсімдіктермен коректенетін даралары шалғындық үлескілерде мекендейді. Сол себепті түрдін даралары өз аймағының көлемінде түрлі тіршілік жағдайларына байланысты жиілігі әр түрлі топтар құрып бытырап кетеді. Олай болса, мұндай жекеленген табиғи топтар популяцияларды түзеді.

Популяция дегеніміз — эволюциялык ұзақ уақыт бойы ареалдың белгілі бір бөлігінде тіршілік етіп, өз алдына дербес генетикалық жүйе күра алатын, еркін шағылысып, өсімтал ұрпак беретін бір түр дараларының шағын тобы.
Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы 47 мин (35%).

Ч.Дарвиннің дүниежүзілік саяхатының картасын, галапагосстық таушымшықтарды альбом бетіне түсіру.

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Микроэволюция туралы ілім. Популяция- эволюцияның қарапайым өлшем бірлігі.Популяция туралы ұғым.Популяцияның құрылымы және негізгі сипаттамалары.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.Қасымбаева Т..,Мухаметжанова К. «Жалпы биология» 10 – 11 класс,Алматы,Мектеп, 2006

2. Сартаев А.., Гильманов М., «Жалпы биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп,2006

3. Беляев Д.К.., «Жалпы биология» 10 – 11 класс,М.Просвещание,2002

4. Голубоев И.Р.., Новиков Ю.В. «Окружающая среда и ее охрана»

М.: Провещание 1998

5. Атқанбаев Ж.Ж. «Экология»,Алматы 2003

6. Р. Сәтімбеков «Биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп 2007

Алматы, Мектеп 2006

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

1.Популяция деген не?

2.Популяция құрылымын сипаттаңдар?

3.Ареал мөлшері, сан мөлшері, жасы мен жынысы?

20 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

1.Ч.Дарвин ілімінің дамуына қандай алғы шарттар әсерін тигізді?

2.Дарвиннің өмір жолын сипаттаңдар?

3.Эволюциялық дамуды Ч.Дарвин қандай еңбектері арқылы дәлелдеді?

4.Ч.Дарвин ілімінің негізгі қағидалары қандай
Жаңа сабақ түсіндіру 41 мин (30%)

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Өзгергіштіктің эволюциялық процестегі рөлі. Дарвин өзгергіштікті тұқымқуаламайтын (айқын, топтық) және тұқымқуалайтын (айқын емес, жеке) өзгергіштік деп екі түрін ажыратып қараған.Ал, казіргі кезде бұлай бөлу жалпы мағынасында дұрыс болғанымен, генетика ғылымының көрсетуі бойынша табиғатта тұкым куалайтын белгілер жок және мүмкін емес делінеді. Өйткені, көбею барысында ұрпақтан үрпаққа белгілерді емес, сол белгілердің дамуын аныктайтын акпаратының кодесі беріледі.

Олай болса, белгілер тұкым куаламайды, тек дамып келе жаткан ағзаның сыртқы орта әсеріне сай әрекетінін мелшері тұқым куалайды. Мысалы, су сарғалдағынын үш түрлі жапырағы бар, олардын біреуі суда, еріншісі су бетінде, ал жапырақтарының үшінші түрі судан шығып түрады.
Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы 47 мин (35%).

Тұқым қуалайтын, тұқым қуаламайтын өзгергіштік түрлерін анықтап, альбом бетіне түсіру

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Өзгергіштік пен тұқым қуалаушылық, оның эволюциялық дамудағы рөлі.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.Қасымбаева Т..,Мухаметжанова К. «Жалпы биология» 10 – 11 класс,Алматы,Мектеп, 2006

2. Сартаев А.., Гильманов М., «Жалпы биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп,2006

3. Беляев Д.К.., «Жалпы биология» 10 – 11 класс,М.Просвещание,2002

4. Голубоев И.Р.., Новиков Ю.В. «Окружающая среда и ее охрана»

М.: Провещание 1998

5. Атқанбаев Ж.Ж. «Экология»,Алматы 2003

6. Р. Сәтімбеков «Биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп 2007

Алматы, Мектеп 2006

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

20 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

1.Популяция деген не?

2.Популяция құрылымын сипаттаңдар?

3.Ареал мөлшері, сан мөлшері, жасы мен жынысы?

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Банкив қоразы және үй тауықтарының тұқымдарын, леггорн, плимутрок, дауысты орлов, кохинхин тауықтары, таласқыш тауықтар, жапон қоразы – финиксін альбом бетіне түсіру.

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Ч.Дарвиннің қолдан сұрыптау туралы ілімі.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.Қасымбаева Т..,Мухаметжанова К. «Жалпы биология» 10 – 11 класс,Алматы,Мектеп, 2006

2. Сартаев А.., Гильманов М., «Жалпы биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп,2006

3. Беляев Д.К.., «Жалпы биология» 10 – 11 класс,М.Просвещание,2002

4. Голубоев И.Р.., Новиков Ю.В. «Окружающая среда и ее охрана»

М.: Провещание 1998

5. Атқанбаев Ж.Ж. «Экология»,Алматы 2003

6. Р. Сәтімбеков «Биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп 2007

Алматы, Мектеп 2006

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

2.Үй хайуанаттарының шыққан тегі туралы не білесіңдер?

3.Санасыз сұрыптудың мәні неде?

4.Саналы немесе әдістемелік сұрыптаудың ерекшеліктерін сипаттаңдар?

20 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Табиғи сұрыпталудың алғы шарттары.Ч. Дарвин табиғи сұрыпталу принципін сипаттауда оның негізгі екі алғышартын атап көрсеткен. Олар: біріншіден, барлықтірі ағзаларға тән қасиет—даралардыңтұкым куалайтын гетерогендігі, екіншіден, көбею каркындылығынын жоғары болуы Барлык популяцияларда даралар бір-бірінен тұкым куалау ерекшеліктерімен ажыратылатыны белгілі. Ол ерекшеліктер мутациялык өзгерістердін. пайда болуымен және генотипте гендердің жаңа үйлесімдер түзілуімен түсіндіріледі. Осы себептерге байланысты популяция дараларында тұкым куалайтын гетерогендік қасиет калыптасады. Бүл касиет табиғи сұрыпталудың ең алғашқы аса маңызды алғы шарттары болып табылады.

Банкив қоразы және үй тауықтарының тұқымдарын, леггорн, плимутрок, дауысты орлов, кохинхин тауықтары, таласқыш тауықтар, жапон қоразы – финиксін альбом бетіне түсіру.

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Табиғи сұрыпталу эволюцияның қозғаушы және бағыттаушы күші.Тіршілік үшін күрес, оның түрлері мен мысалдары

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.Қасымбаева Т..,Мухаметжанова К. «Жалпы биология» 10 – 11 класс,Алматы,Мектеп, 2006

2. Сартаев А.., Гильманов М., «Жалпы биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп,2006

3. Беляев Д.К.., «Жалпы биология» 10 – 11 класс,М.Просвещание,2002

4. Голубоев И.Р.., Новиков Ю.В. «Окружающая среда и ее охрана»

М.: Провещание 1998

5. Атқанбаев Ж.Ж. «Экология»,Алматы 2003

6. Р. Сәтімбеков «Биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп 2007

Алматы, Мектеп 2006

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

20 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

1.Ч.Дарвин үй хайуанаттары мен мәдени өсімдіктердің шығу тегі туралы қандай пікірде болды?

2.Үй хайуанаттарының шыққан тегі туралы не білесіңдер?

3.Санасыз сұрыптудың мәні неде?

4.Саналы немесе әдістемелік сұрыптаудың ерекшеліктерін сипаттаңдар?
Жаңа сабақ түсіндіру 41 мин (30%)

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Табиғи сұрыпталудың алғы шарттары.Ч. Дарвин табиғи сұрыпталу принципін сипаттауда оның негізгі екі алғышартын атап көрсеткен. Олар: біріншіден, барлықтірі ағзаларға тән қасиет—даралардыңтұкым куалайтын гетерогендігі, екіншіден, көбею каркындылығынын жоғары болуы Барлык популяцияларда даралар бір-бірінен тұкым куалау ерекшеліктерімен ажыратылатыны белгілі. Ол ерекшеліктер мутациялык өзгерістердін. пайда болуымен және генотипте гендердің жаңа үйлесімдер түзілуімен түсіндіріледі. Осы себептерге байланысты популяция дараларында тұкым куалайтын гетерогендік қасиет калыптасады. Бүл касиет табиғи сұрыпталудың ең алғашқы аса маңызды алғы шарттары болып табылады.

Банкив қоразы және үй тауықтарының тұқымдарын, леггорн, плимутрок, дауысты орлов, кохинхин тауықтары, таласқыш тауықтар, жапон қоразы – финиксін альбом бетіне түсіру.

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Органикалық дүниенің даму жолдары мен заңдылықтары.Филогенетикалық топтардың эволюциясы салыстырмалы – анатомиялық дәлелдемелері.

оқыту.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.Қасымбаева Т..,Мухаметжанова К. «Жалпы биология» 10 – 11 класс,Алматы,Мектеп, 2006

2. Сартаев А.., Гильманов М., «Жалпы биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп,2006

3. Беляев Д.К.., «Жалпы биология» 10 – 11 класс,М.Просвещание,2002

4. Голубоев И.Р.., Новиков Ю.В. «Окружающая среда и ее охрана»

М.: Провещание 1998

5. Атқанбаев Ж.Ж. «Экология»,Алматы 2003

6. Р. Сәтімбеков «Биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп 2007

Алматы, Мектеп 2006

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

20 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Әр алуан тіршілік жағдайында пайда болып ағзаның құрылымдеңгейін күрделендіре түсетін жалпы манызы бар бейімділіктерді А. Н. Северцев морфофизиологиялык прогресс немесе ароморфоз деп атады. Ароморфоз — тұқым қуалайтын өзгергіштік пен табиғи сұрыпталудың негізінде, ұзак уақыт аралығын қамти жүретін өрекет. Ароморфозға байланысты ағзалардың тіршілік үшін күресте біршама үстемдігі байқалып, жаңа тіршілік орталарын игеруге мүмкіндік алады. Ал мүның өзі популяцияларда даралар санының артуына, ареалдың кеңеюіне, ең соңында жана популяциялардың және жаңа түрлердің қалыптасуына себеп болады. Мысалы, қосмекенділер эволюциясындағы бірнеше ірі ароморфоздарды атап көрсетейік. Олар:кұрлықта қозғалып жүруге икемді аяқтарының пайда болуы, өкпемен тынысалуы, жүрегінің үш бөлімді болып кіші канайналым шенберінін қалыптасуы, сезім мүшелерінің күрделенуі, т.б. Қосмекенділер құрылым денгейіндегі бүл күрделіліктер кейін келе, тек құрлықта тіршілік етуге бейімделген жорғалаушылардың шығуына әкеліп соқты.

Органикалык дүниенін дамуы бір ғана ароморфоз жолымен жүретін болса, тіршілік үшін күресте жоғары сатьщағы формалар ғана женіп шығып тіршілік етіп калған болар еді. Ал табиғатта олай емес, жоғары сатыдағы формалар дивергенцияға байланысты төменгі сатылардағылармен қатар тіршілік етеді. Ағзаларда әр түрлі жергілікті тіршілік жағдайларына сәйкес алуан түрлі бейімділіктердің пайда болуын идиоадаптация деп атайды. Идиоадаптацияның ароморфоздан айырмашылығы сол, ағзаларды күрылым деңгейінде күрделену, тіршілік әрекеттері карқындылығының артуы байқалмайды.

Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы 47 мин (35%).

Конвергенция (судағы омыртқалылар, акула, ихтиозавр, дельфиннің) суретін альтбом бетіне түсіру.

Оқушылардың білім деңгейін бағалау. Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

Аллогенез. Арогенез. Катагенез. Топтардағы эволюция қарқыны.Биологиялық регресс эволюция заңдылығы. Жер тарихы.Органикалық дүниенің даму тарихы.Жердің даму тарихы.

сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

1.Қасымбаева Т..,Мухаметжанова К. «Жалпы биология» 10 – 11 класс,Алматы,Мектеп, 2006

2. Сартаев А.., Гильманов М., «Жалпы биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп,2006

3. Беляев Д.К.., «Жалпы биология» 10 – 11 класс,М.Просвещание,2002

4. Голубоев И.Р.., Новиков Ю.В. «Окружающая среда и ее охрана»

М.: Провещание 1998

5. Атқанбаев Ж.Ж. «Экология»,Алматы 2003

6. Р. Сәтімбеков «Биология» 10 – 11 класс Алматы,Мектеп 2007

Алматы, Мектеп 2006

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  

1.Биологиялық прогресс пен регресс дегеніміз не?

2.Эволюциялық прогреске жетудің қандай жолдары бар

3.Ароморфоз бен идиоадаптацияның эволюциялық маңызы неде?

4.Биологиялық регрестердің себептері қандай?
Сабақтың мақсаты мен міндеті: Тірі табиғат эволюциясын, биологиялық прогресс және биологиялық регресс, ароморфоз, идиоадаптация, жалпы дегенерацияны оқып үйрету..

Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру.

20 мин (15%)

• 
  Оқущылардың білімін жан жақты тексеру
  
• 
  Сұрақтарды дұрыс және мазмұнды құрастыруға мән беру
  

• 
  Тақырыпты жоспарымен таныстыру
  
• 
  Түсіндірілетін материалдық негізділігімен жеткізілуінің ғылымилығы
  
• 
  Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.
  

Ғалымдар жердің жасы 4,5—5 млрд жыл деп есептейді. Жер тарихы мынадай 5 заманға бөлінеді: архей, протерозой, палеозой, мезозой және кайнозой. Өте ертедегі түзілген жер қыртыстарынан табылған казба қалдыктарға сүйене отырып, органикалық дуниенің даму тарихын анықтап білуге болады. Жер бетіндегі тіршіліктің даму әрекеті геохронологиялык кестеде көрсетілген. Архей заманы — жер қыртысының тарихывдағы көне заман. Архей заманының тау жыныстары кабатгарынан өте карапайым кұрылысты тірі ағзалардың — бактериялардың және көк-жасыл балдырлардын (прокариотгар) калдықтары табылған. Олардың теңіздерде ғана тіршілік етіп қоймай, кұрлыққа шықкандығы керінеді. Өйткені, кұрлықтағы бейорганикалык заттар органикалық заттарға айналып, соның нәтижесінде топырақ түзілген. Атмосферадағы метанның, аммиактың, судың мелшері азайып, көміртегі (VI) оксиді мен оттегінщ мөлшері артқан. Архей заманында жер бетіндегі тіршіліктің одан әрі каркынды дамуына жол ашкан аса маңызды үш ароморфоз атап көрсетіледі.

Олар: 1. Ағзалардың жынысты көбеюге кабілеттілігі пайда болды, гендердің алмасуы, комбинативтік өзгергіштіктің жүруі, табиғи сүрыпталу әрекетінін мүмкіндігі күшейе түсті.

2. Фотосинтездің пайда болуы коректену және зат алмасу өдістері бойынша барлык тірі ағзаларды екіге: автотрофтылар (жасыл өсімдіктер) және гетеротрофтыларға (жануарлар) бөлуге бастама берді.

3. Көп жасушалықтың түзілуіне байланысты ағзалардың қүрылысы күрделенді, ортаньщ жана жағдайларын игере отырып, оған бейімделушіліктер қалыптасты.