Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ



жүктеу/скачать 157,05 Kb.
бет7/53
Дата08.02.2022
өлшемі157,05 Kb.
#122501
түріСабақ
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   53
Байланысты:
ЛЕКЦИЯЛАР (1)

Тезис:


Қаржылық құқықтық қатынастар - құқықтың нормаларымен реттелген қаржылық
экономикалық қатынастар. Қаржылық құқықтық қатынастардың өздеріне тән белгілері:

  1. Олар мемлекетңті қаржылық экономика лық қатынастарды құқықпен реттеуінің нәтижесінде пайда болады және олардың құқықтық формасы болып саналады.

  2. Қаржылық құқықтық қатынастардың объектісі ақшалар немесе ақшалай міндеттемелер болып табылады.

  3. қаржылық құқықтық қатынастардың міндетті субьектісі мемлекет болып табылады.

  4. қаржылық құқықтың қатынастар мемлекеттік өктем сипатта болады.

  5. қаржылық құқықтық қатынастар мемлекеттің ақшалай қорларын қалыптастыруға бөлуге және пайдалануын ұйымдастыруға байланысты процестерді білдіреді.

Маңызы бойынша қаржылық құқықтық қатынастар материалдық және ұйымдастырылуы бойынша болып бөлінеді. Материалдық қаржылық құқықтық қатынастар ақша қаражаттарының тікелей қозғалысын білдіреді.
А) өтлеушілерден қандай да болмасын мемлекеттік қорға өтуі арқылы оның
қалыптасу процесін көрсетеді.
Б) бірқордан басқа қорға өтуі арқылы мемлекеттің ақша қаражаттарын бөлу процесін көрсетеді.
В) қордан мемлекеттік ақша қаражаттарын нақты алушыға.
Ұйымдастырылуы бойынша қаржылық құқықтық қатынастар мемлекеттңі ақша
жүйесін және оның қаржылық құрылымын қаржылар саласындағы басқару оргнадарының жүйесін қорларды қалыптастыру және бөлу процестерін жоспарлауды ұйымдастыру сондай-ақ мемлекеттің ақша қаражаттарын пайдалануға бақылау жасау процестерін білдіреді.
Қорларға байланысты қаржылық құқықтық қатынастар былйша бөлінеді:

    1. бюджеттік

    2. қаржылық-банктік

    3. қаржылық-сақтандыру

    4. қаржылық-шаруашылық

Құқықтық реттеу әдісіне байланысты қаржылық құқықтық қатынастар біржақты өктем және шартты болып бөлінеді.
Біржақты - өктем қаржылық құқықтық қатынастар мемлекеттің біржақты өмірінің негізінде пайда болады және өктемдік және бағыныштылық моделі бойынша құрылады.
Шартты қаржылық құқықтық қатынастар екі жақтың келісіміне негізделеді.
Мемлекет нақтылы қаржылық құқықтық қатынастарда өзінің қаржылық қызметін жүзеге асыра отырып мына төмендегідей көрініс табуы мүмкін:

  1. тұтастай өзі;

  2. а) мемлекет атынан; б) өзінің атынан бірақ мемлекеттің тапсырыуымен және оның мүддесін көздей отырып іс әрекет жасайтын өзінің органы арқылы.

Қаржылық құқықтық қатынас субьектілері мемлекеттік органдардың белгілері:

  1. осы органдардың қызметтері мемлекеттің қаржы жүйесінің құрамына кіретін ақша қорларын қалыптастыру бөлу және пайдалануды ұйымдастыру процестерін көрсетеді.

  2. бұл субьектілер өздеріне тиісті өктем өкілеттілік б ерілген мемлекеттік орган ретінде есептелінеді.

  3. олардың іс әрекеттері жалпы мемлекеттік мүддемен анықталады.

  4. осы әрекеттер барысында мемлекет функциялары жүзеге асырылады.

  5. осы туындайтынқоғамдық қатынастар өздерінің құқықтық және экономикалық белгілері бойынша қаржылық болып табылады.

Қаржылық құқықтық қатынас субьектілерінің түрлері:

  1. мемлекеттің біртұтас өзі

  2. мемлекеттік өкімет және басқару органдары

  3. өздерінің өкілді және атқарушы органдары арқылы әкімшілік аумақтық құрылымдар

  4. заңды тұлғалар

  5. жеке тұлғалар.

Қаржылық құқықтық қатынастардың пайда болуы өзгеруі және тоқтатылуы негіздері. Қаржылық құқықтық қатынастардың пайда болуы өзгеруі және тоқтатылуы негіздері қаржылық заңдарда көзделген заңды фактілер болып табылады.
Заңды фактілерге қимылдар жә не оқиғалар жатады: ә рекет ерік білдіру әнтижесі болып табылатын зңады фактілер яғни адамдардың саналы қызметтерінің нәтижесі. Әрекеттер құқыққа сай және құқыққа сай емес болып бөлінеді. Оқиғалар адамдардың еркінен тыс пайда болатын заңдық мәні бар фактіле р. Мемлекеттің қаржылық қызметінің құқықтық негіздері қаржылық қызметтің жалпы бастамасын оның принциптерін міндеттері мен мқасаттарын қаржы жүйесінің құрылымын қаржылық экономикалық институттардың түрлерін сондай-ақ олардың ақшалай ұорларын білгілейтін қаржылық құқықтың жалпы бөлімінің институты. Қаржылық қызметтің құқықтық негіздері Қазақстан Республикасының Конституциясы мен қаржылық заңдар болып табылады. Қаржылық қызмет белгілі бір құқықтық формада жүзеге асырылады. Мемлекеттің қаржылық қызметінің құқықтық формалары қаржылық қызмет мәселелері бойынша өздерінің құзыреттерінің шегінде мемлекеттік органдар қабылдаған қаржылық құқықтық яғни заңды актілер болып табылады.
Қаржылық қызметтің құқықтық формаларына:

  1. Нормативтік сипаттағы заң актілерін шығару

  2. мемлекеттің нақты қаржылық құқықтық қатынас субьектілерінің жүріс тұрыстарын реттеуіне қажетті дербес қаржылық құқықтық актілерді шығару.

  3. қаржлық шарттар жасау

Мемлекеттің өзі субьектісі болып табылатын нақты қаржылық құқықтық қатынастыа өзінің құқықтары мен міндеттерінің жүзеге асыруы жатады.
Қаржылық құқықтық актілерді топтастыру:

    • заңдық маңызды бойынша

    • нормативтік

    • дербес

б) құқықтық табиғаты бойынша

    • заңдар

    • заңға сәйкес

в) құқықпен реттеу пәні бойынша

    • жалпы ұйымдастырушы

    • бюджеттік

    • банктік

    • сақтандыру

    • қаржылық шаруашылық

г) қаржылық құқықтық актілерді шығаратын органдар бойынша:

    • өкілді оргнадардың актілері

    • атқару оргнадарының актілері.

д)қаржылық қызмет процесінде заңдылықты қамтамасыз етудің негізгі тәсілдері:

    • Конституциялық қадағалау

    • Прокурорлық қадағалау

    • Қаржылық құқықтық қатынастардан туындайтын істерді сотта қарау

    • Қаржылық бақылауды жүзеге асыру

    • Кінәлілерді жауапқа тарту.

Қаржылық- құқықтық нормалардың белгілері:

  • Олар мемлекеттік өктем-әмірлі сипатта болады;

  • Олар уәкілетті мемлекеттік органдармен қабылданады;

  • Олар баршаға бірдей жүріп-тұру ережесі;

  • Олардың қаржылық заң актілерін қабылдау жолымен белгіленеді.

Қаржылық-құқықтық нормалардың рөлі мен ерекшеліктерін жақсылап түсіну үшін оларды топсастыруымыз қажет.
Қаржылық қатынасқа қатысушыларға мемлекет тарапынан жасалатын қыпалды байланысты олардың заңды құқықтарымен сипаттамалары анықталады.
Мазмұн бағыттары мен аяларына, жай-күйлері мен заңды мән-жайларына қарай әр түрге бөлінетін қаржылық құқықтың нормалардың ішіндегі аса қажеттісі реттеуші қаржылық құқықтық нормалар болып табылады.
Реттеуші қаржылық құқықтық нормалар деп қаржылық құқықтық қатынас субьектілеріне белгілі бір құқықтар мен міндеттерді жүктейтін құқықтық нормалардың жиынтығын айтамыз.
Бұл реттеуші қаржылық – құықтық нормалар өздерінің заңды мәніне байланысты:

  1. Міндет жүктейтін қаржылық-құқықтық нормалар;

  2. Тыйым салынатын қаржылық-құқықтық нормалар;

  3. Рұқсат беретін қаржылық құықтық нормалар болып бөлінеді.

Міндеттейтін, яғни міндет артатын қаржылық құықтық нормалар қаржылық құқықтық қатынасқа қатысушылардың белгілі бір іс-әрекет жасалуына бұйрық етеді. Мысалы, оларқаржылық органдарға салық төлеушілерге төлемдер сомасымен төленетін мерзімдері жөнінде хабарлама беруге бұйрық етеді.
Тыйым салатынқаржылық құқықтық нормалар қаржы саласында белг ілі бір әрекеттерді жасауға тыйым салады. Сондай – ақ, осы қаржылық қатынасқа қатысушыларға тыйым салынған іс-әрекеттерді жасаудан өздерін аулақ ұстауына міндет артады. Кейбір жағдайларда тыйым салынатын нормалар рұқсат етілген іс -әрекеттердің шегін ғана а нықтайды. Сондықтан тыйым салатын нормалардың саны онша көп болмайды. Көбінесе, қаржылық -құықтық қатынастарды реттеу кезінде міндеттейтін сипаттағы нормалар қолданылады.
Рұқсат беретін, яғни уәкілет беретін қаржылық-құқықтық нормалар қаржылық- құқықтық қатынасқа қатысушылардың уәкілеттіліктері аясынан шықпай, белгілі бір іс- әрекеттерді жасауларына рұқсат беретін нормалар. Мысалы жергілікті уәкілетті орган – маслихаттар жергілікті бюджет бойынүшнеамделінген немесе қосымша алынған кірістерді өздерінің ұйғары мдары бойынша әлеуметтік - мәдениет шараларды не өздеріне бағынышты шарушылықтарды қаржыландыруға бағыттай алады.
Сонымен қатар, қаржылық -құықтық нормалар тағыда бір түрге бөлінеді-ол, қорғайтын қаржылық құқықтық нормалар. Бұл нормаға қаржылық құқық бұзушылық жасаған үшін қаржылық құқықтық қатынас субьектілеріне қолданылатын қаржылық- құқықтық жауапкершілікке тартатын құқықтық нормалар жиынтығын жатқызамыз.
Қаржылық қызмет аясында қолданылатын құқықтық реттеу әістеріне байланысты қаржылық құқықтық нормалар императивтік және диспозитивтік болып бөлінеді.
Императивтік қарыжылық құқықтық нормалар қаржылық - құқықтық қатынас субьектілерінің құқықтары мен міндеттерін нақты белгілеп, олардан оны міндетті түрде орындалуын талап етеді.

Диспозитивтік қаржылық -құқықтық нормалар керісінше субьектілерге) өз еріктерімен таңдауға құқық береді.
ға(олар
яғни,

Сондай- ақ, қаржылық- құқықтық нормалар реттеу пәніне қарай: материалдық және ұйымдастырушылық қаржылық- құқықтық нормалар болып бөлінеді.
Материалдық қаржылық- құқықтық нормалар қаржылық - құқықтық қатынасқа қатысушылардың заңды құықтары мен міндеттерінің материалдық (ақшалай) мәні болып табылады.
Яғни, азаматтар мен заңды тұлғалар мемлекет алдындағы ақшалай міндеттемелерінің түрлері мен көлемін, мемлекеттік банктің кредиттік ресурстарын қалыптастыратын түсім көздерін бекітеді.
Ұйымдастырушы қаржылық- құқықтық нормалар – мемлекеттің ақшалай қорларын қалыптастыру, бөлу және пайдалануды ұйымдастыру саласында қызмет тәртіптерін белгілейді.
Әрбір құқықтық норманың ішкі құрылысы бар. Оның құрылысы белгілі құрамды бөлшектерден тұрады: гипотеза (болжам), диспозиция (мінез-құлық ережесі ) және санкциясы (жаза, шара).
Құқықтық норма гипотезасы- құқықтық норманы қолдану (немесе қолданбау) үшін қажетті өмірдегі мән-жайлардың бар екенін көрсететін құқықтық норма бөлшегі.
Бұл жерде қаржылық- құқықтық нормалар гипотезасы бірнеше нақты белгіленген шарттардан тұрақты және күрделі формада кездеседі.
Диспозиция- қалай жүріп-тұру шарты, яғни құқықтық нормалардың негізгі элементі болып табылады. Ол,құқықтық қатынастарға қатысушылардың мінез -құлқы қандай болу керек екенін анықтайтын құқықтық норма бөлшегі. Яғни, диспозиция құқықтық норманың ұйытқысы, мазмұны, өзегі.
Диспозиция субьектілерінің құқықтары мен міндеттерін дәл және үзілді -кесілді көрсеткені сондай, олардың басқаша жүріп -тұруларына мұршалары келмейді. Сонымен , диспозиция- мемлекеттің ақша қаражаттарын қалыптастыру, бөлу және пайдалануды ұйымдастыру жөніндегі белгілі бір әрекеттерді жасауға ғана талап қояды, яғни тәртіп қағидасының мағынасын дәл көрсетеду.
Диспозиция үш түрлі болады:
А) жай диспозиция, егер мінез-құлықтың мазмұны ашылса;
Ә)бейнеленген диспозиция, егер мінез-құлықтың барлық мәнді беогілері анықталса;
б)сілтеме, егерқұқықтық норма диспозициясы анықталмаған басқа құқықт ық нормаға сілтесе.
Санкция- жазалау шарасы, ғяни қаржылық -құқықтық нормалардың талаптарын бұзғаны үшін қолданылатын жауапкершілік шаралары. Санкция арқылы әрқашанда құқықтық талаптардың орындаулары қамтамасыз етіледі.
Қаржылық-құқықтық санкциялардың өзіне тән ерекшеліктері бар. Олар ақшаға байланысты болады және норма талаптарын бұзушыларға міжбүр ету шаралары ақша қаражаттары мен қорлары арқылы қолданылады. Мысалы, уақытында төленбеген төлемдер үшін өсім пұл алынады, қаржыландыру немесе несиелеу доғарылады, немесе банктік кредит пайдаланғаны үшін көтерінкі банктік есептеу ставкасы - процент (пайыз) төлеу міндеті артылады.
Қаржылық-құқықтық санкциялар өз құрылымында бұзылған қаржылық-құқықтық нормаларды (ғяни, құқықтарды қалпына келтіретін элементтерді және жазалау элементтерін) біріктіреді.
Жоғарыда аталған қаржылық-экономикалық шаралардан басқа қаржылық тәртіп бұзылған кезде әкімшілік, қылмыстық және тәртіптік шаралар қолданылуы мүмкін.

Санкциялардың түрлері: а) абсолютті-анық; ә) баламалы; б) салыстырмалы. Құқықтық қатынастар – құқыққа байланысты, құқық негізіндегі қатынастар.
Құқықтық қатынастар қоғамдық қатынастардың ерекше түрі болып есептеледі. Сондықтан оған қатысушы екі жақтың да өзара, өздеріне тән (субьектілік) құқықтары мен міндеттері болады.
Бұл жерде айта кететін бір жайқта, ндай да болмасын қоғамдық қатынастардың әлеуметтік құндылығы болуымен қатар, осы қоғамдағы қатынастарға қатысушылардың құқықтары мен міндеттерін көздейтін құқықтық нормалар арқылы жүзеге асырылады.
Қаржылық-құқықтық қатынастардың барлық құқықтық қатынастарға тән жалпы сипаттамасы бірдей болғанымен, өздеріне ғана қатысты ерекшеліктері де болады:

  • Қаржылық-құқықтық қатынас мемлекттің қаржылық- экономикалық қатынастарды құқықпен реттеудің нәтижесінде пайда болады, сондай-ақ олардың заңды нысаны болып табылады;

  • Қаржылық- құқықтық қатынастар өз саласына байланысты қаржылық- құқықтық болып есептелінеді;

  • қаржылық- құқықтық қатынастардың міндетті субьектісі – мемлекеттің біртүтас өзі немесе мемлекет мүддесін көздейтін уәкілетті органдары болып табылады;

  • қаржылық- құқықтық қатынастардың материалдық обьектісіне тауар немесе басқа да сатып алу, (айырбас) процесіне қатыспаған ақшалар ғана жатады;

  • қаржылық- құқықтық қатынастар мемлекеттік-өктем түрде жүргізіледі, сондықтан қатынасқа қатысушылардың заң жүзінде тең құқылы емес екенін көрсетеді;

  • қаржылық- құқықтық қатынастар маңызы бойынша қаржылық-экономикалық қатынастар болып табылады.

Бұл жерде айта кететініміз, қаржылық-экономикалық және қаржылық-құқықтық қатынастар қоғамдық қатынастардың әр түріне жатпайды,өйткені олар бір қоғамдық қатынастар. Сондықтан маңызы бойынша экономикалық, ал нысаны бойынша құқықтық қатынастарға жатады. Яғни, маңыздылығы бойынша- базиске, нысаны бойынша – қондырмаға жатады деп айта аламыз.
Қаржылық- құқықтық қатынастар екі түрге бөлінеді:


  1. жүктеу/скачать 157,05 Kb.

    Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   53



©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет