Әлем музейлерінің тарихы оқу құралы

Т.Н. Мұхажанова 
101 
Алғашқы уақытта америкалық музейлер еуропалық сирек 
заттар кабинетіне ҧқсайтын, оларда ӛнер туындылары ӛте аз 
болып, табиғат ҥлгілері басым болған. 
Еуропаға қарағанда АҚШ-та ҧлттық галереялар пайда бола-
тындай корольдік коллекциялар болған жоқ. Оның қҧрылуына 
себеп болатын кҥшті орталықтандырылған мемлекет те бол-
мады. Елде ҧзақ уақыт бойына ғылыми, әдеби қоғамдар мен 
колледж, университеттер қҧрған кішігірім кӛркемсурет галерея-
лары ғана болды. Олар бірнеше жылдардан кейін жабылып қа-
лып отырды және олардың жинақтарының сапалық деңгейі тӛ-
мен болды. 
ХІХ ғасырдың соңғы ширегінде жағдай ӛзгеріп, ғасырдың 
ортасында басталған экономикалық ӛсу кҥшейе тҥсіп, АҚШ 
біртіндеп, гҥлденген капиталистік елге айнала бастайды. Еуро-
палықтардың байлықтарын сақтап, кӛбейтудің ең сенімді, тек-
серілген тәсілдерінің бірі – кӛркемсурет коллекция сферасына 
салу. Еуропалық аукциондарда болған америкалық мҧнай, қант 
және т.б. салалардың байлары кӛне шеберлердің, иллюстра-
циялық қолжазбалар мен сәндік қолданбалы ӛнердің ҥздік ҥлгі-
лерінің бағасын жоғарылатып, сатып ала бастады. Міне, осын-
дай америкалық коллекционерлердің арқасында қомақты кӛркем 
сурет жинақтары, сонымен бірге музейлер қалыптаса бастады.
1870 жылы америкалық музей қҧрылысы тарихының жаңа 
беттері ашылды. Бҧл онжылдықтың соңында мәдени қҧндылық-
тардың ірі сақтау орнына айналған музейлердің негізі қаланды. 
Олар: Нью-Йорктегі Метрополитен музейі (1870 ж.), Фила-
дельфиядағы кӛркемсурет музейі (1876 ж. ), Чикагодағы ӛнер 
институты (1879 ж. ). 
Солардың ішіндегі әлемдік деңгейге ӛсе алған және АҚШ-
тың ірі музейі – Метрополитен. Оның негізін қалауға ынта біл-
дірген шығармашылық зиялылары мен іскерлік ортаның ӛкіл-
дері, Нью-Йорктегі Одақтық Лига Клубының мҥшелері болды. 
Клуб ӛзінің кӛркемдік комитетінің бір отырысында болашақ 
музейінің басқармасын Қамқоршы (Попечитель) кеңесін сайлап, 
«Метрополитен» («Столичный») деп аталатын музейді ашу ту-
ралы Штаттың заң шығару жиналысына ӛтініш білдірді. Оның 
жинағының қҧрамына тек кескіндемелік туындылармен 
мҥсіндік коллекциялар ғана емес, суреттер, гравюралар, медаль 

Әлем музейлерінің тарихы 
102 
мен фотосуреттер, сәулеттік модельдер, тарихи тҧлғалардың 
портреттері, сәндік қолданбалы ӛнер туындылары кіретіні туралы 
да айтылды.
1970 жылы Штаттың ҥкіметі музейдің қҧрылғаны туралы ар-
найы акт қабылдап, санкция жасалды. Болашақ музейдің ғима-
раты мен оны салатын жер учаскесінің иесі қала ҥкіметі, ал кол-
лекцияның қожайыны болып музей жарияланды. Бірақ Метро-
политеннің ӛзінің негізі қаланған уақытта оның ғимараты, не 
коллекциялары болмады, енді оларды қҧруды бастау қажет 
болды. Поптар Кеңесі алғашқы уақытта қажетті 250 мың доллар 
қаражатты Нью-Йорктік кӛпшілік қауым мен іскер адамдардан
қолхат арқылы жинаған болатын. 1871 жылы музей ӛзінің ең ал-
ғашқы 
ерекше 
коллекциясын 
са-
тып 
алады. 
Ол 
франк-пруссиялық 
соғыстың қақтығы-
сының нәтижесінде 
еуропалық рынокта 
пайда болған фран-
цуз 
және 
бель-
гиялық жинақтағы 
ХVІІ-ХVІІІ 
ғғ. 
еуропалық 
шеберлердің
174 картинасы музейге тҥскен.
Метрополитен музейі осы коллекцияларды кӛрсету мақса-
тында Бесінші авенюдағы би мектебінің ғимаратын жалға алып, 
1872 жылы 17 ақпанда оның тарихында алғаш рет кӛпшілік 
ҥшін алғашқы экспозиция ашылады. Осымен бір уақытта 
алғашқы келушілер ҥшін 1880 жылы наурыз айында қаулы 
қабылданып, музейдің тҧрақты ғимаратының қҧрылысы 
басталады. Мҧндағы экспозицияға ескі батысеуропалық 
шеберлер мен сол замандағы америкалық суретшілердің 
шығармалары, америкалық кӛркемдік ӛндірістің ҥлгілері, 
генерал Чеснолдың коллекциядағы кипрлік кӛне заттары да 
қойылды. 
Музейге 
уақытша 
берілген 
Нью-Йорктік 

Т.Н. Мұхажанова 
103 
коллекционерлердің шығармалары да оның екі залына 
орналастырылды. Соңынан америкалық музейлерге осы 
ерекшелік тән болған болатын. Мҧндай коллекция-салымдарды 
экспозицияға ӛте ҧзақ уақытқа қою екі жақтың пайдасына ӛзара 
келісім мен жҥргізілген. Себебі коллекционерлер ӛзінің 
жинағына жақсы жарнама және экспонирлеуге сенімді жай алса, 
музей экспозициялық кӛрсетілім кеңейіп, келермен ағымын 
кӛбейтуге 
мҥмкіндік 
алатын. 
Америкалық 
музейдің 
экспозицияларында ешқандай хронологиялық және кӛрмелік 
логикаға сай келмейтін музейге мҧрагерлікке қалдырған немесе 
жеке кӛрсету ҥшін уақытша берген жеке адамдардың осындай 
коллекциялық жинақтарын жиі кӛруге болады. Мысалы, 1876 
жылы Метрополитен музейінде банкир Леманның керемет 
коллекциясына арналған, музейге ерекше шарт бойынша сыйға 
тартылған жеке павильон ашылды. Мҧнда коллекциялар 
банкирлер ҥйінің жағдайын кӛрсететін интерьерлердің негізінде 
кӛрсетілді.
Мемлекет тарапынан ешқандай қаражат алмаған музей 
ӛзінің дамуы ҥшін қаражат кӛзін ӛзі табуға тырысты. 
Ӛзінің қалыптасуының алғашқы кҥнінен-ақ ол музей 
достарының қоғамы деп аталатын ӛзіндік ерекше қаржылық 
кӛмек институтының негізін қалады. Сӛйтіп, ол соңынан 
америкалық музейдің арасында кеңінен танымал болады. Алдын 
ала тӛлеген адамның барлығы қоғамның мҥшесі бола алатын еді 
және оның кӛлеміне қарай бірқатар жеңілдіктер алып тҧрды. 
Соның ішінде музейге, кӛрмелерге тегін кіруге, әртҥрлі іс-
шараларға қатысуға мҥмкіндік алды. Уақыт ӛте бай амери-
калықтардың арасында дәстҥрге айналған ірі қаржыларды, 
кӛркемдік шығармаларды, тіпті кейде толық коллекцияларды 
музейге сыйға тарту оның жинақтарын кӛбейтуге ҥлкен 
мҥмкіндік жасады. Осының нәтижесінде Метрополитен музейі 
жарты ғасыр ӛткеннен кейін АҚШ-тағы батысеуропалық 
кескіндемелік туындылардың иегері ғана болып қоймай, батыс 
еуропалық кӛркем галереялармен ӛзінің коллекцияларының 
қҧндылығы мен толықтығы жағынан қатарласа алатын болды. 
АҚШ-тың кӛптеген музейлері еуропалық музейлерге қара-
ғанда мемлекеттен шектелген, себебі олар жеке адамдарға неме-

Әлем музейлерінің тарихы 
104 
се корпорациялар иеленген жеке институт ретінде пайда болып, 
ӛмір сҥруде.

жүктеу/скачать 1,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: