ӘЛЕУМЕТТІК-МӘДЕНИ, КҮНДЕЛІКТІ ҚАТЫСЫМ САЛАСЫНДАҒЫ КОММУНИКАТИВТІК ҚҰЗЫРЕТТІК МАЗМҰНЫ
Коммуникативтік міндет пен оларды меңгерту амалдары.
Нақты коммуникативтік міндеттерді шешу процесінде тіл үйренуші қазақ тілі нормаларына сәйкес, коммуникативтік бағдарлама мен сөйлеу интенцияларын білуге тиісті.
Мазмұны
№
Тақырыптары
Сағат саны
Мерзімі
Әңгімелесу-
шімен коммуникатив
тік байланысқа
түсіп, оны қолдауға бағытталған байланыс орнату интенциялары
Сөйлеу интенциялары:
1
1.Коммуникацияға түсу
(көшеде, жұмыста, кеңседе, ЖОО-да, дүкенде, қоғамдық көлікте және т.б)
1
2
2.Біреумен танысу:
а) өзі танысу;
ә) біреу арқылы танысу;
б) ресми танысу
Танысу формаларының берілуі
1
3
3. Әңгімелесушінің әлеуметтік рөліне және сөйлеу этикетіне сәйкес сәлемдесу, қоштасу түрлерінің берілуі.
1
4
4. Қаратпа түрлерінің (атын, аты жөнін айту, жеке қатысымдағы қаратпалар) берілуі.
7. Әңгімелесушіні жақсы түсіну үшін назарын аудару, қайталауға, толықтыруға, түсіндіруге өтініш білдіру, қайта сұрау, есіне салудың берілуі.
1
8
8. Біреуді бір мерекемен (туған күні, мереке, мерей той, қоныс той, сәбидің дүниеге келуі, емтиханды жақсы тапсыру, аттестациядан өту, марапатталу, диплом алу және т.б.) құттықтаудың берілуі
1. Әртүрлі ситуацияда бір нәрсені беруге, бір нәрсені жүзеге асыруға өтініш білдірудің берілуі.
1
бағытталған акционалды регуляциялық интенциялар
Сөйлеу интенцеия
10
2. Әңгімелесушіні, бейвербальды әрекеттерді жүзеге асыруға түрткі болу, сөйлеу этикеті нормаларына сәйкес әр түрлі ситуациядағы вербальды тыйым салу формасының берілуі.
1
3. Біреуді бір жаққа шақыру формаларының берілуі
(ресми, ресми емес).
1
11
4. Біреуге бір нәрсе туралы есіне түсіру формаларының берілуі.
1
12
5. Бір нәрсе және т.б. туралы келісімділіктің берілуі (ресми, ресми емес).
1
13
6. Кеңес, ұсыныс, талап, бұйрықтың әртүрлі формада және әр түрлі ситуацияда берілуі (ресми, ресми емес).
1
14
7. Бір нәрсені өз бетінше, әңгімелесушімен бірге немесе басқа адамдармен бірігіп істеуге тілектің, ниеттің берілуі.
9. Бір нәрсені алуға, жасауға, рұқсат сұрау үшін қаратпалар формасының берілуі; қатысым жағдаятына және сөйлеу этикетіне сәйкес тыйым салудың берілуі.
1
17
10.Мүлдем тыйым салудың, алдын ала ескерте тыйым салудың, сыпайы тыйым салу формаларының берілуі.
1
Бағалау эмоциялық интенциялар (іс қимылға, оқиғаға, затқа, адамдарға эмоциялық қатынасының, және көзқарасының, бағалауының берілуі)
Сөйлеу интенциялары:
18
1. Адамға, затқа, фактіге, оқиғаға жеке пікірінің берілуі, қатысым жағдаятына және сөйлеу этикетіне сәйкес бір нәрсені, біреуді бағалау бағасы.
1
19
2. Бір нәрсенің артықшылығын айтудың берілуі.
1
20
3. Эмоциялық қатынастың берілуі (қуаныштың берілуі, таң қалудың, қанағаттану, қанағаттанбаудың, өкініштің, жаны ашудың, ниет білдіру, көңіл айту, көңіл білдірудің берілуі, масаттанудың берілуі, берілуге қатысты кінәлау, сөгудің, айыптаудың және т.б. берілуі).
1
21
1. Адам, зат, факт, оқиға, іс-әрекет туралы нақты ақпаратты бере алу, ала алуы; біліктілік: оған сұрақ немесе жауап бере алуы; заттың бар екендігін немесе жоқ екендігін, санын, сапасын, кімге тиесілі екендігін сұрай алуы, әрекет туралы, оның уақытын, орнын, себебін, немесе әрекеттің, оқиғаның мақсатын сұрай алуы; мүмкіндік туралы, қалауын, қажеттілігін, ықтималдылығын, әрекеттің мүмкін еместігін білдіру.
1
22
2. Әңгіме болып отырған нақты заттарды, жағдаятты, оқиға, персонаждарды сипаттай алуы.
1
23
1. Танысу кезіндегі қолданылатын сөйлеу этикетінің формалары.
3. Алғыс айту, кешірім сұрау кезінде қолданылатын сөйлеу этикетінің формалары.
1
26
4. Өтініш айтқанда қолданылатын сөйлеу этикетінің формалары
1
27
5. Кеңес беру кезінде қолданылатын сөйлеу этикетінің формалары
1
28
6. Шақыру кезінде қолданылатын сөйлеу этикетінің формалары
1
29
7. Құттықтау кезінде қолданылатын сөйлеу этикетінің формалары
1
2. Коммуникативтік жағдаяттар
Аталған деңгейлерде тіл үйренуші қатысымның әлеуметтік және коммуникативтік жағдаяттарында өзінің коммуникативтік интенденцияларын пайдалана алуы тиіс
30
1. Әртүрлі әкімшілік қызметтерде (кеңседе, мекеме дирекциясында, өндірісте, құжаттарды рәсімдеу үшін, виза алу үшін елшілікте, консулдықта, студент қалашығында, ректоратта, министрлікте және т.б.)
1
31
2. Қоғамдық орындарда: қонақүйде, жатақханада; дүкенде, кассада, базарда; аэропортта, вокзалда, поштада, сөйлесу пунктінде; банкте, валюта айырбастау пунктінде, салық инспекциясында, мемлекеттік автоинспекциясында; сағат жөндеу, аяқ киім жөндеу, телерадио аппараттар, киім тігу, химиялық тазалау шеберханаларында; асхана, буфет, дәмханада, мейрамханаларда; кітапханада, оқу залында; жұмыста, сабақта, курстарда; қалада, көшеде, транспортта; театрда, кинотеатрда, мұражайда, көрмеде, экскурсияда; емханада, дәріханада.
1
1
32
3. Телефонмен сөйлесу кезінде
1
3. Қатысым тақырыптары
Аталған деңгейлерде тіл үйренуші ұсынылған тақырыптар аясында ауызша және жазбаша қатысымды жүзеге асыра алулары тиіс
33
1. Өмірбаян (өзі туралы әңгіме, балалық шақ, мектептегі оқу, жұмыс, қызығушылықтары, ресми өмірбаяны, досы, таныстары, туыстары туралы әңгіме, олардың сыртқы келбеттері туралы сипаттама).
1
34
2. Отбасы (отбасы туралы әңгіме, отбасының тұратын жері, отбасы жағдайы, материалдық қамтамасыз етілуі, жұмыс, отбасының қызығушылығы, олардың сыртқы сипаттамасы).
1
35
3. Оқу, жұмыс (жұмыс, оқу орны, мамандық таңдау, таңдау мотивациялары).
1
36
4.жұмыс күні, бос уақыт, демалыс, каникулдар, қызығушылық (спорт, музыка, театр, бейнелеу өнері, саяхаттар).
1
5. Жыл мезгілдері, ауа райы, климат.
1
4. Сөйлеу әрекеттерінің негізгі түрлерін меңгеру
37
1. Тыңдалым
1
38
2. Оқылым
1
39
3. Жазылым
1
40
4. Сөйлесім
1
41
Монологтік сөз
1
42
Диалогтік сөз
1
Диалогтерге әңгімесулерге қатысу үшін тіл үйренуші білуге тиісті интенция типтері
43
1. Коммуникацияға қосылу.
1
44
2. Формальды қатысым.
1
45
3. Пікірталас, әңгіменің басы.
1
46
4. Тақырыпты өзгерту.
1
47
5.Жауап беруге дайын еместігі.
1
48
6. Жауап беруден жалтару, қашқалақтау.
1
49
7. Келісім, сенімділік.
1
50
8. Келіспеу, сенімсіздік.
1
51
9. Ескерту, ақпараттың дұрыстығын,
дәлдігін анықтау.
1
52
53
10. Қайта сұрау.
1
11. Күдік, сенімсіздік, белгісіздік, болжам.
1
54
12. Көңілі қалу, түсінбестік.
1
55
13. Таңдалу, аң таң болу.
1
56
14. Талғаусыздық (маған бәрібір, маған мұның қатысы жоқ деушілігі).
1
57
15. Бағалау
1
58
16. Әңгімелесушінің сөзін белсендіру.
1
59
17. Әңгімелесішінің сөзін бөлу.
1
60
18. Шарт, шектеу.
1
61
19. Әңгімелесушінің көңіл күйіне қарай ескерту беру, оның сөзінің ерекшелігі мен физикалық қалып күйі.
Қазақ тіліне тән дыбыстар (Ә, Ө, І, Ү, Ұ, Ғ, Қ, Ң). Дауысты және дауыссыз дыбыстар. Дауысты дыбыстардың жіктелуі. Дауыссыз дыбыстардың жіктелуі. Дыбыс үндестігі.
1
Морфология
77
Сөз таптары. Зат есімі.
- зат есімінің көптелуі;
- зат есімінің жақтылық мағына білдіруі;
- зат есімнің септелуі. Септіктердің негізгі мағыналары:
1
78
Атау септігі
- қимылдың иесі (Жамбыл қонаққа келді)
- мамандық иесі (Ағам – дәрігер)
- есім баяндауыштың иесі (ол – танымал ақын)
1
79
Ілік септік
- меншікті заттың иесі (Ақанның әні);
- туыстық қарым-қатынас (Баланыңапасы);
- органикалық, табиғи меншіктілік (Таудың басы);
- сапалық меншіктілік (Қыздың сұлуы).
1
80
Барыс септігі
- іс-қимылдың бағыты (Әсел қалаға кетті);
- қимылдың мақсаты (Ол оқуға келді);
- заттың кімге, неге арналғандығы (Хатты досыма табыста).
1
81
Табыс септігі
- қимылдың нысаны (объектісі) (Кітапты қазір оқы).
- Табыс септігінің нөлдік формасы (Қазір кітап оқы)
1
82
Жатыс септігі
- қимылдың жасалу орны (Түстен кейін кітапханада болдым);
- қимылдың жасалу мезгілі (Сегізде сабақ басталады);
- қимылдың мекені (Концерт Республика Сарайында өтіп жатыр)
1
83
Шығыс септігі
- қимыл-әрекеттің басталу орны (Таңертең үйден шықтым);
- қимылдың басталу мерзімі (Жаңбыр түннен басталады);
- қимылдың себебі (Кәрі ағаш қатты желден құлады.)
Демеуліктер Негізгі сөзге (сөйлемге) үстейтін мағыналарына қарай.
97
Сұраулық демеуліктер
(ма, ме, ба, бе, па, пе, ше);
1
Синтаксис
Жай сөйлемдер.
Айтылу мақсатына қарай сөйлем түрлері
98
Хабарлы сөйлем
1
99
Сұраулы сөйлем
1
100
Бұйрықты сөйлем
1
Жай сөйлемнің негізгі құрылымдық модельдері. Етістіктін жіктелетін түрімен болған сөйлемдер.
101
Мысалы:Дәурен демалып жатыр. Дастан қазақ тілін оқи бастады. Виктор қазақ тілін оқығысы келеді. Көріп тұрмын. Кеткім келеді. Сурет салу ұнайды.
1
Жіктелмейтін сөйлемдер
102
Астана – бас қала.
Тапсырма орындалды.
Оқу – міндет.
Дастан университетте.
Театр алыс емес.
Оқу – қиын.
Темекі тартуға болмайды.
Жұмыс істеу керек.
Спорт – жақсы.
Билет керек емес.
Уақыт жоқ.
Уақыт аз.
Жүретін уақыт болды.
1
Сөйлемнің предикаты туралы түсінік
Предикаттың берілуі
103
Біз қазақ тілін оқимыз. Шығарма жазыңыздар. Біздің міндетіміз – жақсы оқу. Студенттер қазақ тілін оқи бастады. МеніңиАлматыға барғым келеді. Ерсайын жауап беруге дайын. Менің үйге кетуім керек. Біз студентпіз. Біз студент боламыз (болғанбыз). Дастан студент болды. Әкем инженер болып жұмыс істейді. Астана – Қазақстанның астанасы. Мына кинотеатр «Байқоңыр» деп аталады. Ауа райы жақсы. Қазақстандық фильм қызығырақ. Тапсырма орындалды. Мына үй біздікі. Біздің аудиториямыз – бесінші. Әпкем тұрмыста. Мұңда көңілді.
1
Тілдік байланыс құралдары және сөйлемдегі рөлі
104
Сөзді бастауға қатысты тілдік құралдар: (Меніңше, менің ойымша, біздіңше, біріншіден, екіншіден; ойымызды жалғастыратын болсақ,... сөз басында айтқанымдай, жоғарыда айтып өткеніміздей, жоғарыда айтылғандар негізінде, сондай – ақ, дегенмен, әйтсе де, алайда)
1
105
Ойын, пікірін одан әрі жалғастыру үшін пайдаланылатын тілдік құралдар (сондай – ақ, дегенмен, ал, әйтсе де, алайда, шынын айтқанда, ақиқатын айтқанда, турасын айтқанда, ақиқатқа жүгінсек, аңығын айтқанда, турасына көшсек,... қысқартатын болсақ, ... қысқаша айтқанда, бұл ретте (при этом), осының салдарынан (в следстви), осының нәтижесінде (однако), ... алайда (все таки), сонымен қатар, сонымен, ...оның үстіне (к тому же)
1
106
Афоризмдерді, нақылдарды пайдаланып айту үшін қажетті тілдік құралдар: (Елбасы айтқандай, ...
Абай айтқандай, ...
Әкемнің айтуынша,...
Әкем үнемі айтып отыратын,...)
1
107
(Әкем айтқандай,...
Даналардың сөзіне құлақ түрсек,...
Халық айтпақшы,...)
Ойын, пікірін салыстыру үшін пайдаланылатын байланыстырушы тілдік құралдар (салыстыратын болсақ, ...
салыстыра қарағанда,...
бұрынғығы қарағанда,...
өткен жылмен салыстырғанда,...
соңғы нәтиже бойынша...
алдыңғы нәтиже бойынша...
жылдық қорытынды бойынша...
Тоқсандық нәтеже бойынша...)
1
108
Ойын, пікірін қорытындылау үшін пайдаланылатын байланыстырушы тілдік құралдар (қорытындылай келе, ...
қортындыласақ,...
түйіндей келе,...
түйіндесек,...
түйіндейтін болсақ,...
тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні,...
сонымен, тоқ етерін айтқанда,...)
1
Жай сөйлемдегі логикалық мағыналық қатынастың берілуі
5) Объектілік қатынатың көмектес септігі арқылы берілуі
6) Тілек, қалау, талап мағыналы сөздер объектілік қатынаста берілуі
1
Анықтаушылық қатынастың берілуі
110
1) Заттың мөлшерлік және сапалық сипаты;
3) Адам мінезін, қабілетін, мінез-құлқының өзгешелігін сипаттау;
4) Заттың меншіктілікке қатысы бойынша сын-сипаты;
5) Бір заттың, құбылыстың басқамен әртүрлі байланысын көрсететін белгісі бойынша сипаты.
1
Кеңістіктік қатынастың берілуі
111
Дастан шығарманы үйінде жазды.
Театр осында (сонда, оң жақта)
Менің үйімнің қасында саябақ бар.
Ержанның үйі университеттен алыс емес.
Парк үйлердің арасында.
Дүкен стадион мен мектептің арасында.
1
Мезгілдік қатынастың берілуі
112
1) Датаның берілуі
2) Сағаттық уақыттың берілуі
3) Болжалды сағаттық уақыттың берілуі
4) Іс-әрекет кезеңі уақытының көрсетілуі
5) Қайталанған іс-әрекет мезгілінің берілуі
1
Әрекеттің реттілік мезгілінің берілуі
113
Дәурен университетті екі жылдан кейін бітіреді. Студенттер Көкшетауға бір аптадан кейін барады. Сабақтан кейін Дархан кітапханаға барды. Дастан сабақ басталғаннан кейін он минуттан соң келді. Хат жазып болған соң, жанар поштаға кетті.
