Эмбриология грек тілінен
жүктеу/скачать 3,77 Mb. Pdf көрінісі
|
9563189c-9b13-4d2a-8e26-3c5015dc3461
| Аталық жыныс жасушалары
о (В ш ш LQ < ъ о . >5 >• 22 аутосомасы + + 1 жыныс хромосомасы (X немесеҮ) бар ядро А. Байланыс- тырушы бөлім ' 4 Аралық бөлім 5 В. Негізгі бөлім 9 Г. Соңғы бөлім 2 1 .1 -сур ет. Аталық жыныс жасуша- сының қүрылысы: I — басы; II — құйрығы. 1 — рецептор; 2 — акросома; 3 — «тысы»; 4 — проксимальды цен- триоль; 5 — митохондрия; 6 — серпінді фибриллалар қабаты; 7 — аксонема; 8 — терминалды сақина; 9 — айналма- лы бағытталған фибриллалар Адамның сперматозоидтары жыныстык белсенді кезен бойы көп мөлшерде пайда болады. Сперма- тогенездің толык сипаттамасын — 20-тараудан караңыз. Сперматозоидтардын козғалуын кылшалар камтамасыз етеді. Адамда сперматозоидтардын козғалу жыл- дамдығы 30—50 мкм/с тең. Бағытты козғалуына хемотаксис (химиялык тітіргендіргішке карай немесе одан кері козғалу) жэне ре отаксис (сұйыктыктың ағынына карсы козғалу) септеседі. Жыныстык катынастан кейін 30-60 минут- тан соң сперматозоидтар жатыр куысында, ал 1,5—2 сағаттан соң — жатыр түтікшелерінің ампулярлык бөлімінде аныкгалады, ол жерде олардың аналык жыныс жасушасы- мен кездесуі және ұрыктану өтеді. Спермиялар ұрықтандыру кабілетін 2 тәулікке дейін сактайды. Қүрылысы. Адамнын аталык жы ныс жасушалары — сперматозоидтар немесе спермиялар, үзындығы ша- мамен 70 мкм, басы жэне құйрығы 21.1. Прогенез 753 болады (21.1 -сурет). Сперматозоидтын басында плазмолеммада рецепторы аныкталады, онык көмегімен ол аналык жыныс жасушасымен әрекеттеседі. Сперматозоидтын, басында (caput spermatozoidi), кұрамында хромосо- малардын гаплоидты жпынтығы бар, кішкентай тытыз ядросы болады. Ядроныц алдыңғы жағы сперматозоидтын тысын кұрайтын жайпак каппен каптал тан. Онда акросома (грек тілінен асгоп — үшы, soma — дене) орналаса- ды. Акросомада урыктандыру кезінде аналык жыныс жасушасын каптайтын кабыкшаларды ерітуге кабілетті ферменттер жиынтығы бар, олардып арасын- да негізгі орынды гиалуронидаза жэне протеазалар алады. Сперматозоидтын тысы жэне акросома Гольджи кешенінің туындысы болып табылады. Адам сперматозоидынын ядросында 23 хромосома болады, олардын біреуі жыныс (X немесе Ү), калтандары — аутосомалар. 50% сперматозоид- тарда Х-хромосома, 50% — Ү-хромосома болады. Х-хромосоманып салматы Ү-хромосоманың салмағынан біраз үлкенірек, сондыктан Х-хромосомалы сперматозоидтар Ү-хромосомалы сперматозоидтарға карағанда баяу козғалады. Басынан кейін кұйрык бөліміне жалғасатын сакина тәрізді тарылуы болады. Сперматозоидтын кұйрык бөлімі (flagellum) байланыстырушы, аралык, негізгі және терминалды бөлімдерден тұрады. Байланыстырушы бөлімінде (pars conjungens), немесе мойынында (cervix), центриольдер орналасады — ядроға жакын орналаскан, проксимальды және дистальды центриольдың калдығы, жолакты колонналар. Осы жерде осьтік жіпше (ахопета) басталып, аралык, негізгі жэне терминалды бөлімдерге жалғасады. Аралық бөлімінде (pars intermedia) спираль тәрізді орналаскан митохон- дриялармен коршалған (митохондриалдык кынап — vagina mitochondrialis), 2 орталык және 9 жұп шеткері микротүтікшелер болады. Микротүтікшелерден жұп өсінділер немесе «колдар» шығады, олар АТФ-азалык белсенділік тән, динеин нәруызынан тұрады (4-тарауды караңыз). Динеин митохондриялар өндіретін АТФ-ты ыдыратады және спермияның козталуына кажет химиялык энергияны механикалыкка өзгертеді. Динеин генетикалык денгейде болмаса, спермиялар козғала алмайды (еркектердін бедеулігінің бір түрі). Спермиялардын козғалу жылдамдығына эсер ететін факторлардың ара- сында ортаның pH, температурасы және т.б. маңызы зор. Тығыздык беретін, айналмалы бағытталған фибриллалармен және плазмо- леммамен коршалған аксонемадағы микротүтікшелердін ерекше жиынтығы ( 9 x 2 ) + 2 бойынша сперматозоидтын негізгі бөлімінін (pars principalis) күрылысы кірпікшені еске салады. Сперматозоидтын терминалды немесе соңғы бөлімінде (pars terminalis) аксонема болады, ол саны біртіндеп азаятын, жеке-жеке орналаскан микротүтікшелермен аякталады. Күйрығының камшыға ұксас кимылдары микротүтікшелердін бірінші жұбынан тоғызыншы жұбына дейін (екі орталык микротүтікшелерге параллельді жазыктыкта орналаскан микротүтікшелердін жұбы бірінші болып саналады) жүйелі түрде жиырылуына байланысты калыптасады. 754 21-Тарау. Адам эмбриологиясының негіздері Клиникалык тәжірибеде сперманы зерттеу барысында сперматозоид- тардың эр түрін және олардың пайыздык мөлшерін есептейді (спермио- грамма). Бүкілодактык денсаулык сактау ұйымының деректері бойынша келесі көрсеткіштер адамның спермасының калыпты сипаттамасы болып табы- лады: сперматозоидтардың концентрациясы — 20—200 млн/мл, эякулятта пішіні калыпты түрлерінің 60% астам болуы. Кейінгілермен катар адам спер- масында әркашан аномальды түрлері болады — екі кылшыкты, басынын көлемінін акауларымен (макро- және микропішінді), аморфты басымен, ба- стары біріккен, жетілмеген түрлері (мойыны мен кұйрығында цитоплазманың калдықтары бар), кылшаның акауларымен. Дені сау еркектердің эякулятында калыпты сперматозоидтар басым болады (21.2-сурет). Әр түрлі атипиялык сперматозоидтардың саны 30% аспау керек. Сонымен катар, жыныс жасушаларының жетілмеген түрлері де кездеседі — сперматидалар, сперматоциттер (2% дейін) және сомалык жасушалар — эпи- телиоциттер, лейкоциттер. Эякулятта сперматозоидтар арасында тірі жасушалар 75% және одан жоғары болу керек, ал белсенді козғалатындар — 50% және одан жоғары бо луы лазым. Бекітілген калыпты көрсеткіштер еркектік бедеуліктің әр түрінде калыпты жағдайдан ауыткуларын аныктау үшін кажет. Кышкыл ортада сперматозоидтар козғалу және ұрыктандыру кабілеттерін тез жояды. жүктеу/скачать 3,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|