Эмбриология

562
16-Тарау. Ас қорыту жүйесі
органикалык заттардын мөлшері 28% (негізінен коллагеннен кұралған), 
бейорганикалык заттардың мөлшері 72% (негізінен кальцийдін, магнийдін 
фосфаттары, кальций фторидтерінін аздаған коспалары бар).
Дентин түтікшелермен немесе каналдармен 
(tubuli dentinalis)
(16.14-сурет) 
тілімделген негізгі заттан кұралған. Дентиннің негізгі затынын кұрамында 
коллаген фибриллалары және олардың арасында орналаскан мукопротеиндер 
болады. Коллаген фибриллалары дентинде шоғырларға жинакталған және 
олардын көбінесе екі бағыты болады: радиальдык және бойлык дерлік, не­
месе тангенциальдык. Радиальды бағытталған талшыктар дентиннің сырткы 
кабатында — 
плащтық
(
жамылғы)
деп аталатын 
дентинде
, ал тангенциаль- 
ды бағытталған талшыктар ішкі — 
пульпа маңы дентинінде
басым болады. 
Дентиннің шеткері аймактарында интерглобулярлык кеністіктер деп атала­
тын, беткейлері бұдырланған куыс түріндегі дентиннің әктенбеген жерлері 
аныкталады. Ең үлкен көлемді интерглобулярлык кеністіктер тістін сауытын- 
да кездеседі, ал үсак, бірак саны көбіректеулері тістің түбірінде орналасып, сол 
жерде түйіршікті кабатты күрайды. Интерглобулярлык кеністіктер дентиннін 
зат алмасуына катысады.
Дентиннің негізгі заты, тіс пульпасында орналаскан денгинобластылардың 
өсінділері мен тіндік сұйыктык өтетін, дентин түтікшелерімен тілімделген.
Түтікшелер пульпадағы дентиннін 
ішкі бетінін маңынан басталып, 
сәуле тәрізді таралады да, оның 
сырткы бетінде аякталады. Дентино- 
бластылардың өсінділерінде жүйке 
импульсін жеткізу кезінде маңызды 
кызмет аткаратын ацетилхолинэсте- 
раза табылған. Дентиндегі түтік- 
шелердің саны, пішіндері, көлемдері 
әр түрлі аймактарда әркилы болып 
келеді. 
Пульпа 
манында 
олар 
тығыздау орналаскан. Түтікшелер 
тістің 
түбірінің 
дентинінің 
бар 
ұзындығында тармакталады, ал сау- 
ытта 
олар 
бүйірлік 
тармактар 
бермейді, эмаль төңірегінде ғана 
ұсак бүтактарға тарамдалады. Це- 
ментпен шекаралас түста да дентин 
түтікшелері өзара байланыскан ар- 
кадаларды кұрып, тарамдалады. Бір 
катар түтікшелер цемент пен эмальға 
өтіп, әсіресе шайнау төмпешіктері 
түсында, колба тәрізді кеңейген 
кұрылыммен аякталады. Түтікшелер 
жүйесі 
дентиннің 
коректенуіне 
мүмкіндік 
туғызады. 
Әдетте,
16.14-сурет. 
Т іс т ің д е н т и н і м е н п у л ь - 
п а с ы (Ю . И. А ф а н а с ь е в б о й ы н ш а ): I —
д е н т и н ; II — п р е д е н т и н ; III — п у л ь п а н ы ң
ш е т к е р і қ а б а т ы ; IV — п у л ь п а н ы ң а р а л ы қ
қ а б а т ы ; V — п у л ь п а н ы ң о р т а л ы қ қ а б а ты ; 
1 — іш ін д е д е н т и н о б л а с т т а р д ы ң ө с ін -
д іл е р і б а р т ү т ік ш е л е р ; 2 — д е н т и н о - 
б л а с т т а р д ы ң д е н е л е р і

16.2. Ac қорыту жүйесінің алдыңғы бөлігі
563
дентиннін эмальмен жанаса орналаскан аймағында иректелген жиектері бо- 
лады да, бүл дентин мен эмальдын бірігуін камтамасыз етеді. Дентин 
түтікшелерінін кабырғаларының ішкі кабатында, дентиннін баска аймак- 
тардағы заттарына карағанда көбірек минералданған, преколлаген және 
аргирофильді талшыктары болады.
Дентиннің көлденен шлифтерінде, пайда болуы дентиннін өсу мерзім- 
ділігіне байланысты болуы мүмкін, шеңберленген параллельді сызыктар ажы- 
ратылады.
Дентин мен дентинобласттардын арасында коллагенді талшыктар мен 
аморфты заттан күралған предентиннін немесе әктенбеген дентиннің жо- 
лакшасы орналасады. Радиоактивті фосфорды пайдаланған тәжірибеде анык- 
талғандай, дентин ерімейтін фосфаттардың предентинде бірте-бірте ка- 
баттануы аркылы өседі. Дентиннін түзілуі ересек адамда да токталмайды. Мы- 
салы, дентин түтікшесінің әлсіз бағытталуымен, көптеген интерглобулярлык 
кеңістіктердің болуымен ерекшеленетін косалкы (екінші реттік) немесе орын- 
басушы дентин предентинде, пульпада (дентикльдер) болуы мүмкін. 

жүктеу/скачать 74,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: