— тамырлы жолақ; 13 — қан

384
12-Тарау. Сезім мүшелері
1 2 .1 4 -с у р е т. 
Тамырлы 
жолақтың 
ультрамикроскопиялық 
қүрылысы 
(а) 
(Ю. И. Афанасьев бойынша): б — тамырлы жолақтың микрофотографиясы: 1 — 
ашық базальды жасушалар; 2 — күңгірт призмалық жасушалар; 3 — митохондрия- 
лар; 4 — қан қылтамырлары; 5 — базальды мембрана
ламенттер аныкталады. Жасушаның базальды бөлігінін үстіңгі беті көбінесе 
афферентті жүйке ұштарынын торымен капталған.
Сырткы кылшыкты жасушалар 
(cochleocyti externae)
цилиндр пішінді, 
3—5 катар кұрап сырткы тіректік фалангалык эпителиоциттердің 
(epitheliocyti
phalangeae externae
) ойыктарында орналасады. Адамда сырткы эпителийлік 
жасушалардың жалпы саны 12 000—20 000 жете алады. Оларда да, ішкі 
кылшыкты жасушалардағы тәрізді, апикалды бөліктерінде стереоцилияла- 
ры бар кутикулярлык табакшасы болады, стереоцилиялар бірнеше катардан 
тұратын V әрпіне ұксаған щетканы түзейді (12.16-сурет). Саны 100—300 же- 
тетін стереоцилиялар өздерінің ұштарымен жабу мембранасының ішкі 
беткейіне түйіседі. Стереоцилияларда көптеген тығыз орналаскан фибрил- 
лалар болады, олардын кұрамында жиырылғыш нәруыздар (актин и миозин) 
болғандыктан, иілгеннен кейін олар кайтадан бұрынғы тік калпына оралады.
Жасушалардын цитоплазмасында агранулярлык эндоплазмалык тор, цито- 
канка элементтері, мол мөлшерде тотыктырушы ферменттер және гликоген- 
нің үлкен коры болады. Мұның барлығы жасушаға жиырылуға мүмкіндік бе- 
реді. Жасушалар көбінесе эфферентті талшыктармен жүйкеленеді.

12.5. Есту және тепе-теңдік сақтау мүшесі
385
Сырткы кылшыкты жасушалар- 
дын каркыны үлкен дыбыстарға 
сезімталдығы, 
ішкі 
жасушаларға 
карағанда, біршама жоғары. Биік ды- 
быстар ұлудык тек төменгі иірім- 
дерінде ғана орналаскан кылшыкты 
жасушаларды тітіркендіреді, ал төмен 
дыбыстар ұлудын ұшында орныккан 
кылшыкты 
жасушаларды 
тітір- 
кендіреді. Дыбыстын дабыл жар- 
ғағына әсері кезінде онын толкуы 
балғашыкка, төске және үзенгішеге 
беріледі, әрі карай сопакша терезе 
аркылы перилимфаға, базилярлык 
табакшаға және жабу мембранасына 
жеткізіледі. Дыбыска жауап регінде 
толкындар 
иайда 
болады, 
оны 
кылшыкты жасушалар кабылдап ала- 
ды, өйткені стереоцилиялардың ұш- 
тары батып тұратын, жабу мембра- 
насынын радиалды ығысуы жүреді.
Кылшыкты жасушалардын стерео- 
цилияларының ауыткулары механо- 
сезімталдыкты иондык каналдардын 
өткізгіштігін өзгертеді және плазмо- 
лемманың деполяризациясы пайда 
болады. Нейромедиатор (глутамат) 
синапстык 
көпіршіктерден 
бөлініп 
шығады 
және 
есту 
ганглийінің 
нейрондарының афферентті терминальдерінің рецепторларына эсер көрсетеді. 
Афферентті мәлімет есту жүйкесі аркылы есту анализаторынын орталык 
бөлігіне беріледі.
Тіректік эпителиоциттер,
кылшыкты жасушардан айырмашылығы, 
өздерінін негіздерімен бірден базальды мембранаға орналасады. Олардын ци- 
топлазмасында тонофибриллалар аныкталады. Ішкі кылшыкты жасушалар­
дын астында орналаскан фалангалык эпителиоциттер бір-бірімен тығыз және 
саңылаулы байланыстар аркылы біріктірілген. Апикалды бөліктерінде жінішке 
саусақ тәрізді өсінділері
(фалангалар) болады. Бұл өсінділер кылшыкты 
жасушалардын ұштарын бір-бірінен бөліп тұрады.
Базилярлык мембранада, сонымен катар, сырткы фалангалык жасушалар 
да орналаскан. Олар 3 -4 катар кұрап, сырткы бағаналык эпителионитгер- 
мен тікелей жанаса орналасады. Бұл жасушалардын пішіні призма тәрізді. 
Олардын базальды бөлігінде тонофибриллалардың шоғырымен коршалған 
ядросы орныккан. Сырткы фалангалык жасушалардын жоғарғы үштен 
бірінде, сырткы кылшыкты жасушалармен түйіскен жерде, ішке карай 
ойыскандыктан тостағанға ұксаған аймак бар, оған сырткы кылшыкты
а 
б

жүктеу/скачать 74,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: