Қ. Күзембаев, Т. Құлажанов Г. Күзембаева Азық-түлік өнімдерін тану

Қарақат
 (смородина).
Қаракаттың кара, қызыл, ақ түрлері есіріледі. 
Дара каракат
күнды болып саналады. Себебі құрамында С витамині, қант 
(10% дейін), органикалық қышқылдар (2-4 %), пектин заттары көп. Кең тараған 
сорттары: Голубка, Голиаф, Память Мичурина, Победа т.б. 
Қызыл карақат
жидектерінде 4-10% кант, 2-4% қышкылдар, С және Р 
витаминдері бар. Помологиялык сорттары: Голанская красная, Виктория, 
Версальская красная. 
Ак каракат
қызыл қарақатқа қарағанда тәттірек, кұрамында 8% -ке дейін 
қант, 1% қышкылдар, С витамині бар, каротин мен пектин заттары көбірек. 
Помологиялык сорттары: Английская белая, Голанская белая. 
Қарақаттардың жидектері балтын, таза, күрғақ, жетілген, біртекті түсті, 
зақымдануларсыз (механикальщ, ауьш шаруашылык зиянкестермен және 
аурулармен) зеңсіз, бетен дәм мен иіссіз болу керек. 
Қарлыған
 (крыжовник)-
тас жарғандар түқымдасына жататын кеп 
жылдык өсімдіктер туысы. Қазақстанда 1 түрі: тікевді қарлыған (G.acicularis) 
бар. Қальщ бута. Республиканың барлық облыстаныда кездеседі. Тастақты 
жалаңаштау және қырат баурайларында өседі. Сауірде гүлдейді. Биіктігі 50-100 
см. Жапырағы қондырмалы. Жемісі- шырынды, ірі жидек. Құрамында 5-12% 
қант, 1-2% органикалық кышкылдар, пектин заттар, С витамині, каротин бар. 
Жиедгін шикілей жеуге болады. Одан шырын, тосап, сусын әзірленеді. 
Пішіні бойынша қарлыған жидектері домалақ және үзынша; өлшемі 
бойьшша- майда, орташа және ірі, түсі бойынша сэры, жасыл, қызыл, күлгін; 
бетінің сипаты бойынша түкті және түксіз болады. карлығаннын жемістері 
қьшіқыл тәтті, құрамында 10% кант 2%-ке дейін органикалық қышқылдар, 
пектин заттары С витамині және каротин бар. 
Десертгі сорттары: Финик, Английский желдтый жэне т.б. 
Қарлығанның жидектері сауда орындарына балғын, таза, бір 
помологиялык сортты, бір текті түсті, ақаусыз, аурусыз болып түсуі керек. 
Таңқурай
 (малина).
Біздің елімізде бакгиалык және жабайы тандурай кең 
тараған. Бақшалық таңкурай қүрамында 9% дейін канта, шамамен 2% 
органикалык қышкылдар, пектин заттары мен витаминдер (С, Bl, B2, B6, РР, Е, 
каротин) бар. Таңкурайды балгьш түрінде де, соньшен катар тосап, желе, 
пастила жасауда колданылады. Кепкен таңқурай жэне онын тосабы суьпе тиіп 
ауырғанда ем. 
Кең тараған сорттары: Награда, Рубин, Усанка, Прогресс жэне т.б. 
Жидеткр таза, балғын, піскен, бір помологиялык сортты, закымданусыз болу 
керек. 
Бүддірген
 (земляника).
Бакшалық бүлдірген ерте піседі жэне ерекше дэм 
мен хош иіске ие. Бүлдірген жидектерінде 7,2% кант, 1,3% дейін органикалык 
кьппқылдар, ароматты заттар, темір түздары, С витамині бар. Оларды балғын 
түрінде, емдік мақсатта (қан аздьщта, подаграда) крлданады нсәне өңдейді. 
Кең тараған сорттары: Фестивальная, Заря, Зенга, Зенгана, Рощинская, 
Виктория, Рубиновая, Муго жэне т.б. 
112 

Сапасы бойьшша бүлдірген жидектерін 1-ші және 2-ші тауарлык 
сорттарына бөледі. 1-ші лоне 2-ші сортты жидектер балғын, таза, бір 
помологиялык сортты, механикалық зақымданусыз болу керек. 1-ші сортты 
жидектердщ ең үлкен көлденең диаметрі бойьшша елшемі 2 см болу керек, 2-
ші сортты жидектерде өлшемі нормаланбайды. 
Қүлпьшай
 (клубника).
Қүлпынай жидектері үзынша конус формалы, кою 
күлгін түсті. Олар землянмка жидектеріне қарағанда майда, бірақ өте жағымды 
ароматқа ие. 
Жабайы жидектерге мүкжидек, ит бүлдірген, бүлдірген, кара жидек 
(черника), морошка, голубика, облепиха және т.б. жатады. Бүл жидектерден 
негізінен кисель, морс, сироп, тосап дайындайды. 
Мүкжидек
 (клюква)-
майда, қызыл, шырынды, қышкыл жидектер. 
Итбүлдірген (брусника) - домалақ, қызыл, ащы дәмді жидектер. Оның 
күрамында кант, бензой қышқылы бар, бүл оларды суға сальш қойғанда 
сакталғыштығьша ыкдал етеді. 
Қара бүлдірген
 (ежевика)-
жидетері танқурайға үқсас, тек күлгін тү
г
сті. 
Жидектердің аурулары.
Жидектер саңырауқүлақ ауруларымен 
закымданады. Ол сүр шірік, ақ шірік, оидиум (жүзім бетін басады, содын кейін 
жүзім жарылып, толығымен шіриді); мильдь (жүзім піскенге дейін солып, 
кебеді); жасыл зең. 
Жидектерді буып тую және сактау
Жүзімді сиымдылығы 7 кг 
жәшіктерге, сиырбүлдірген мен таңқурайды 3 кг дейін себеттерге, қарақат пен 
крыжовникті 8 кг дейін торларға немесе себеттерге, брусника мен клюкваны 
көлемі 200 л бөшкелерге немесе 60 кг дейін себеттерге салады. 
Жидектерді 0°С температурада, 85-90% салыстырмалы ауа 
ьшғалдылығында сақтайды. 
3.3.5. Жаңғақты жемістер 
Жанғақты жемістерге қауыздалған жанғақ, грек, кедр жаңғактары, 
миндаль, фисташки, жер жаңғак, кешью және т.б. жатады. Жаңғақтар жоғары 
май (40-70%) және белок (15,5-22%) мөлшерімен ерекшеленеді, олардьщ 
қүрамьшда минералды заттар (3% дейін), А,С, В тобы витаминдер бар. 
Жаңғақтарды шикі және қуырылған түрінде тамакқа қолданады, сонымен қатар 
оларды кондитер өндірісінде, аспаздыкта, пайдаланады, кейбір жаңғақтардан 
май алады. 
Қауыздалған жанғақ (орех лущенный). Жабайы түрде өседі және 
дақылдык өкілі - фундук бар. Фундук ядросы орман жанғағына Караганда 
ірілеу, қауызы жүка және ядро шығымы жоғары. Фундуктың жақсы сорттарына 
Бадем, Крымский, Кудрявчик жатады. 
Сапасы бойынша орман жаңғақтары 1-ші және 2-ші тауарлық сорттарға, 
ал фундук жаңғактары жоғары, 1-ші және 2-ші сорттарға белінеді. Жоғары 
сортты жаңғактар пішіні, елшемі, кабығының түсі бойынша біртекті, ал ядро 
шығымы 50% болу керек. 1-ші сортта іртүрлі помологиялык сортты 
. 113 

жаңғақтардың болуы рұқсат етіледі, бірақ олар пішіні, өлшемі, қабығының түсі 
бойынша бірдей және ядро шығымы 46% болу керек. 2-ші сортқа әртүрлі 
помологияльщ сортты, пішіні, өлшемі, кабығьгаьщ түсі бойынша әртүрлі 
жаңғақтар жатады. Ядро шығымы -42%. Барлық сортты жаңғақтардьщ 
ылғаддылығы 12% болу керек. 

жүктеу/скачать 2,23 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: