1. Бие байларда қандай ырым Мәтіннің бірінші бөліміне жасалады? лайықты такырып
жүктеу/скачать 6,49 Mb.
|
OKU SAUAT 2019 (1)-2 (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- 13. Керей мен Жәнібек хандардың 14. Мәтін бойынша халық санасыида тарихтағы орны ақылды әрі әділетті әмірші ретінде
- 15. Алашорда көсемі болған Әз- 16. Мәтіндегі онға сай мақалды Жәнібек ханның ұрпағы. анықтаңыз.
- 2010 жылы Қазақстанда Қысқы Азняда ойындарының өтуі
- 18. Өткен тарихымызға тағзым, бүгінгі бақытымызға мақтаныш білдіру идеясы
- 20. Мәтін мазмұнына сай тақырын 19. Қозыбасы атауынын түп мағынасы
- 1157 нұсқа 1-мәтін Мінез
- Мәтін мазмұнына сай мақал
- 2. Мәтіндегі адам мінезіне көркемдікті ұялататын қасиет
- 3. Райымбектің ерекше ерлігін 4. Баланын бәйгеде өз атын өзі танытқан шайқас ұрандаған
- Мәтіннін екінші азатжолы бойынша түйін
- Орақ батыр Райымбекке кім болады A) Жиен C) Әке Е)Аға B) Нағашы D) Бала 3-мәтін Бақытсыз бай
4- мәтін 1465-1470 жылдар - хандықтың құрылған емес, ныгайган уақыты, халықтың өз тәуелсіздігін жариялаған емес, көрші жұрттарга біржола танылған мезгілі. Түптеп келғенде, мұның бәрі қазақ тарихынын бастауын мүмкін болғанынша кейіндсту талабынын бір корінісі гаиа. Қазақ хандыгының құрылуы жөнінде бірден-бір дерек «Тарих-и Рашидн» еңбсгіне сүйенетіи болсақ, Қазақ хаидығының нсгізін қалаушылар Керей мен Жәнібек хан Шибан әулетінен шыққан Әбілқайыр ханмен жауласуынан кейін оның билігінен бас тартып, Шу өзенінің бойындагы Қозыбасы дейтін қоныста дербес Қазақ хандығының туын көтереді. Алғаш туымыз тігілген Қозыбасы жері - ХІV-ХV ғасыр басында өмір сүрген Моғолстан мемлекетінің батыс бөлігіндегі аумақ. Қозыбасы атауының түп мағынасы төңірегіндегі жоталардан оқшау тұрган қозының басындай ғана жұмыр, аласа шоқы төбені білдірсе керек. Қазак хандығы кұрылганда алдымен Керей ақ киізге отырғызылып, хан көтеріліпті Керейдін нақты қай жылы қайтыс болганы белгісіз. Одан соң Жәнібек хан әмір жүргізеді. Сірә, қазақ жұртының Әбілқайырды жеңіп, біржола іргеленуі Жәнібек тұсында болса керек, жана хандықтың өзіндік құрылымы мен заң жүйесі де осы Жәнібек заманында жөнге түскен сияқты. Жәнібектің қазақ тарихындағы айрықша тұлға екендігінің бір белгісі - оның халық санасында әулиеге пара-пар, ақылды әрі әділетті әмірші ретінде танылуы. Ол ұлттық тарихымызда жай гана Жәнібек хан деп аталмайды, Әз-Жәнібек хан деп аталады. Әз-Жәнібек - қазақ жұртының іргесін бекітіп, ордасын орнықтырған ұлы хан ғана емес, сол халықтың бар игілігіне ұйытқы болған асылы, ұлы әулеттің де негізін салушы. Қазақ Ордасының құдіретті әміршілері, қазақ халқының ұлы перзенттері Қасым хан, Хақ-Назар хан, Әз-Тәуке хан, Абылай хан, Кенссары хан, ұлы ғалымдарымыз Шоқан, қайреткер Әлихан Бөкейхановтар - осы әулие Әз-Жәнібек ханның тікелей ұрпақтары. Тұғырлы көк байрағымызды аспанда желбіретіп ұстау енді келешегі кемел, білімді болашақ ұрпақгың еншісіңде. Бүкіл дүние жүзі халықтары бүгінгі күнде казақ халқын картадан гана емес, оны жер байлығы мен экономикасы дамыған алдыңғы қатарлы мемлекеттердің санатынан көруі - Елбасымыздың көреген саясатының жемісі. Сонау Қасым хан негіздеген «Қасым ханның қасқа жолы», «Есім ханның ескі жолы» және Елбасы салған сындарлы сара жолмен жүріп келе жатқан елімізде «Қазақстан - 2030» стратегиясының бүгінгі күнде мерзімінен бұрын орындалуы, 2010 жылы ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуі, Әлемдік діндер ұйымының конференциясының, 2010 жылы Қысқы Азияда ойындарының, ЕХРО-2017 көрмесінің өтуі қазақ халқының дүнне жүзі алдындағы бірлігі жарасқан, толерантты мемлекет екенін дәлелдеді. Мәңгілік Ел - елдің біріктіруші күші, ешқашан таусылмас қуат көзі. Ол «Қазақстан-2050» стратегиясының ғана емес, XXI ғасырдағы Қазақстан мемлекегінің мызғымас идеялық тұгыры! Жаңа Қазақстандық патриотизм дегеніміздің өзі - Мәңгілік Ел! Ол - барша Қазақстан қоғамының осындай ұлы құндылығы. Өткен тарихымызға тағзым да, бүгінгі бақытымызға мақтаныш та, гүлденген келешекке сенім де «Мәңгілік Ел» деген құдіретті ұғымға сыйып тұр. 60
13. Керей мен Жәнібек хандардың 14. Мәтін бойынша халық санасыида тарихтағы орны ақылды әрі әділетті әмірші ретінде A) Отарлау саясатынан құтқарушылар таңбаланған хан B) Соғыс әдіс-тәсілінің білгірлері A) Әз-Тәукс хан C) Саяси бітімгерлер B) Кенесары хан D) «Жеті жарғыны» енгізген хандар С) Әз-Жәнібек хан Е) Қазақ хандыгының негізін D) Әбілкайыр хан қалаушьілар Е) Абылай хан 
15. Алашорда көсемі болған Әз- 16. Мәтіндегі онға сай мақалды Жәнібек ханның ұрпағы. анықтаңыз. А) Абылай хан A) Хан екі айтса, қадірі кетеді, В) Шоқан Уәлиханов Қараша екі айтса, ары кетеді. C) Хақ-Назар хан B) Ұят - өлімен күшті. D) Әз-Тәуке хан C) Көргені жақсы кеш бастар. Е) Әлихан Бөкейханов D) Хан қарашасыз болмас, Дау арашасыз болмас. Е) Ел ерімен, ер елімен мыкты. 2010 жылы Қазақстанда Қысқы Азняда ойындарының өтуі A) Елімізде еңбекқор жастардың көп екенін дәлелдейді. B) Қазақстан климатының қысқы ойындарға қолайлы екендігін дәлелдейді. C) Еліміздегі өскелең ұрпақтың салауатты өмір салтын қолдайтынын дәлелдейді. D) Азия жерінің ұлан ғайыр екенін дәлелдейді. Е) Бірлігі жарасқан ұйымшыл, төзімді, толерантты мемлекет екенін дәлелдеді.
18. Өткен тарихымызға тағзым, бүгінгі бақытымызға мақтаныш білдіру идеясы А) «Мәңгілік Ел» B) «Қасым ханның қасқа жолы» C) «ЕХРО-2017» Э) «Қазақстан - 2030 стратегиясы» Е) «Қазақстан-2050» 20. Мәтін мазмұнына сай тақырын 19. Қозыбасы атауынын түп мағынасы A) Қозынын жайылым орынын білдірсе керек. B) Қозы көш жердем көрінгендіктен C) Қой қоздаған аласа шоқы болса керек. D) Қозы өрбггкен жер болса керек. Е) Қозының басындай гана төбені білдірсе керек. Рухы мықты ұлтымның ұлы жетістіктері. Тәуелсіздік тірегі - тіл. Тәрбие басы -тал бесік. Күшті бірді, білімді мыңды жеңер. Е) Ел боламын десең, бесігіңді тузе! 1157 нұсқа 1-мәтін Мінез Мінез - саналы өмір жүйесінде нәзік болмыспен қабаттас дарыган, адамның табиғи қалпы, сыр-сипат, іс-әрекет, бет-әлпеті ерекшеліктерінің психологиялық жиынтығы. Көркем мінез - адамның эстетикалық-этикалық сәні мен мәні. Бұл ретте әдептілік, ұят, намыс сияқты ерекше қасиеттерді атаған жөн. Кез келген адамды бір көргенде-ақ онын көзі, қасы, беті, кұлақ-мұрны, дене бітімі саған әр қилы әсер етеді. Онымен танысып, әңгімелесіп, араласып кетпей тұрып-ақ, ол қандай адам, сол жөнінде өзіндік пікір де калыптастырып үлгіресің. Бұл - адамды адамның сыртқы келбеті арқылы-ақ танып, білу қасиеті. Содан, әлдекімді бір көргенде-ақ: «Әдемі киінуді ұнататын сәнқой екен», «Күлкісі қандай жасанды», - деп те жатамыз. Әйтеуір, адамның сыртқы келбеті не сүйсіндіреді, не жағымсыз әсер қалдырады, тіпті, таң-тамаша да қалдырады. Мәтін мазмұнына сай мақал A) Көз көрсетеді, ой танытады. B) Киім пішсең кең піш, тарылтуың оңай. C) Жақсы болсаң - жақын көп. 61 Сырлы аяқтың сыры кетсе де, сыны кетпейді. Е) Талапты ерге нұр жауар. 2. Мәтіндегі адам мінезіне көркемдікті ұялататын қасиет A) Әдептілік C) Адалдық Е) Еңбекқорлық B) Алғырлық D) Білімділік 2-мәтін Албанның Айжан руынан шыққан көкжал Хангелді батырдай атасынан тәлім алған Райымбектің жаужүректілігі жастайынан байқалган. Жиендерінің жанарынан от байқаған Жалайыр Орақ батыр ұрпақтарына бәсіреге жүйріктің тұқымын, қолга ұстарға шымболаттан құйылған қылыш сыйлауы содан болса керек. Әке, баба. нағашы жұрт ортасында бұлаң салған баланың бәйгеде өз атын өзі ұрандағаны жұртқа аян. Осы өр рух кейіннен жоңғарға қарсы алдаспан боп сермелді. Он жеті жасынан Көкойнағын ойнатып. қалмаққа қырғын салған Райымбек Түкеұлы ерліктерінің арасында ерекше аталатыны - қазірде Алматы- Нарынқол тасжолының 167 шақырымында тұрған Ойрантөбеде қалын қалмақгы жекпе-жекке шакырып, бөрі тиген қойдай дүрліктіруі.
Бадам өзені туралы естігендер көп. Бірақ, соның Райымбек батырдан жеиілген қалмақ нояны Балам-бахадүрдің есімімен байланысты екенін көп адам біле бермейді. Кеген деген жер атауын да қалмақ тайшысы Гегенге теңейді. Кей деректерде Геген діни лауазым дейді. Райымбек батыр 1729 жылы Аңырақайдағы шайқаста Наурызбай, Өтеген, Қабанбай, Богенбай сынды қазақ ерлерімен үзенгі түйістіре отырып, Сары Мыңжанын әскерін талқандаған. 3. Райымбектің ерекше ерлігін 4. Баланын бәйгеде өз атын өзі танытқан шайқас ұрандаған әрекеті нені білдіреді? A) Гегенмен шайқас A) Баланын атаққұмарлығын B) Сары Мыңжанмен шайқас B) Баланын бәйгеге деген сүйіспеншілігін C) Ойрантөбедегі шайқас C) Баланын өрлігі мен рухының биіктігін D) Аңырақай шайқасы D) Баланың өзімшілдігін Е) Бадам-бахадүрмен шайқас Е) Баланың бәйгеде озғандығын Мәтіннін екінші азатжолы бойынша түйін Қазақтың көптеген жер атауларына елін қорғаған батырлар есімі берілген. Алматы-Нарынқол тасжолының бойында тарихи деректер көп. Райымбек батырдың жастайынан байқалған жаужүректілігі. Қазақтын кейбір жер атаулары жоңғар-қалмақ шапқыншылыгымен байланысты. Е) Алматы жақта Райымбек есімімен аталатын елді мекен бар. Орақ батыр Райымбекке кім болады? A) Жиен C) Әке Е)Аға B) Нағашы D) Бала 3-мәтін Бақытсыз бай Ертеде бір бай өмір с.рді. Оның туысқаны да, баласы да - жинаған мал- мүлкі мен ақшасы еді. Соларды баладай мәпелеп күтетін. Бір күні ол жалшысының көңілді күлкісін естіп, оның үйін айналшықтап тың тыңдады. Бірақ мардымды ештеңе ести алмады. Ол ертесіне жалшыны түннің ортасына дейін босатпай әбден жұмысқа салды. Бірақ кешегі күлкі тағы қайталанды. Дегбірі қашып шыдамсызданған бай енді: "Мынау менің қазынамнан ұрлап жүр, сол үшін үйіне барып мәз болып жатыр,"- деген жаман ойға кетті. Ол жалшысының есігін бір теуіп кіріп барды. Сөйтсе, жалшысы екі баласын арқасына мінгізіп алып, өзі ат болып ойнап жүр екен. Ақымақ, бүгін қиралаңдап дұрыс жұмыс істемедің! Түнімен балаларыңды ойнатамын деп шаршайды екенсің ғой! - деп ақырды. Қожайын. осы екі балапанымды көргенде шаршау, уайым дегенді ұмытып, тыңайып, сергіп қалам,-деп байыпты қалпынан жазбай жауал берді жалшысы. Нагыз ақымақ екен! - деп, үйден атып шыққан бай енді: “Мен кеш кіріп қалдым ба 62
Екінші күні жалшы таң атқанша жұмыс істейді. Бірақ ол еш реніш білдірмей үйіне қайтты. Бай сонынан бұқпантайлап барып тагы тың тыңлады. Құлағына шықырлаған акша мен сылдырлаған күміс теңгені жалшысы санап жатқандай естіліп кетті. Ол тагы да есікті бір теуіп кіріп барды. Екі баласын екі жагына алып рахаттанып уйықтап жатқан жалшысын көргенде не істерін білмей қалды. Үн-түнсіз үйден шығып кетті. Сонда да күдігі сейілер емес. Ертесіне жалшысының көңілді, сергек қалпы байға өзін мазақ қылып тұрғандай керінді. Бай ақыры:
Менің казынамнан біраз қаражат жоғалды. Соны сен алдың. Себебі сен үнемі көңілді жүресің, тыққан акшаң болған соң көңілің тоқ боп жүр, - деді. Сонда жалшысы: Қожайын. жағдайың сорлы құлдан да жаман-ау. Күнде кешке үйімді торуылдайсың. Менің байлығым - екі балам мен жан жарым және денсаулығым мен қара күшім. Құланиектеніп таң атқаннан кеш батқанша тәңірімнен осы байлығымнан айыра көрме деп тілеймін. Сондықтан мен бақыттымын, көңілдімін, - деп жауап берді. Не дерін білмеген бай үн-түнсіз қалды, “Япырмай, шынында да мына қара құл бақытты. Мен сиякты қызганатын байлығы да жоқ. Байлық маган бақытсыздық үшін біткен бе? Басым ауырып кетті”. Осы күні жалшы үйіне ерте қайтты. Онын сыртынан қарап тұрган бай алдынан жүгіріп шыққан екі баласына қызыға карап калды... жүктеу/скачать 6,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|