Қазақстан республикасы білім жғне ѓылым
жүктеу/скачать 2,26 Mb. Pdf көрінісі
|
Картография
Документ, idz 10.1 variant 30(idz.kz) (2), д 1-2, 2 дәріс.
| Субөліну сызығы немесе тальвег -
қарама – қарсы бағытта еңістің бүгілген сызығы рельефтің ойыс формасы, төменнен жоғарыға өту жүргізіледі. Еңіс жарқабағы – горизонтальды аланның немесе жазық еңістің тік еңіспен бүгілген сызығы. Еңіс табалдырығы - өте күрт еңістен жəй еңіске немесе горизонтальды алаңға өту сызығы. Жарқабақ пен табанда еңістің бағыты өзгермейді, ал құлдилық өзгереді. Табиғатта рельефтің бүгілген сызығы иілген жəне көлбеу болады. Еңістердің күрделі емес теңестірулері рельефтің жəй формасын құрайды (жағымды жəне жағымсыз). Рельефтің жағымды формалары қоршаған жергілікті жерде жоғарылайды. Олар тау (таушық), жəй жота бөктер, ойық. Рельефтің жағымсыз формалары ол ойыс формалар – шұқыр, алқап, ойпат, сай, еңістің иілуі. 17-сурет. Горизонтальдарды, биіктік белгілердің жəне шартты белгілердің көмегімен жергілікті жердің рельефі бейнеленген. Тау үлкен немесе кіші тік еңістермен, жоғары көтеріліп жəне тау шынының ең жоғарғы нүктесімен аяқталып пайда болады. Оның төменгі бөлігінде табан болады – тау еңісі сызығының жергілікті жер қоршауына өту. Тау – жоталар бекітілген горизонтальдармен бейнеленіп сыртқа қарай бағытталған бергштрихтермен көрсетіледі (I7-сурет). Шұқыр – төмен түсетін тік бекітілген еңістерден пайда болады жəне шұңқырдын ең төмен нүктесімен аяқталады. Шұңқырдың жоғарғы бөлігі 30 желекпен бірігіп қоршаған жергілікті жердің еңіс сызығына өтеді.Шұңқыр тау секілді бекітілген горизонтальдармен жүргізіліп бергштрихтарды ішіне қарай көрсетеді. Жəй жота – жоғары көтерілетін екі еңістен пайда болады. Олардың беттесу сызығы суды бөлу сызығы болып келеді. Жота төменгі бөлігінде жергілікті жердің тік жерлеріне өтеді. Алқап – төмен түсетін жəне беттескенде тальвег сызығын беретін екі еңістен пайда болады. Сонымен рельефті горизонтальдармен бейнелеу карта бойынша рельефтің элементтері мен формаларын тану жəне оның сандық сипаттамаларын алу мүмкіндіктерін береді. Карта масштабы кішірейген майын рельефтің бейнелеу айқындылығы да азаяды, себебі рельефтің қима биіктігі де үлкейеді. Картада ұсақ формалар бейнесі алынып тасталады. Көптеген рельеф формалары масштабтан тыс шартты белгілермен бейнеленіп кетеді. Рельефтерге жинақтау жүргізіледі яғни рельеф бейнеленуіне генерализация жүргізіледі. Əр түрлі карталарда рельефті бейнелеу əдістері. Картада рельефті бейнелеудің мақсаты оның сипаттамалы формасы мен типін, сонымен қатар бағытын, сырғу құлдилығын, бөлініп кетуін дұрыс бейнелеу болып келеді. Картада рельефті бейнелеудің бірнеше тəсілдері бар: штриховка, отмывка, горизонтальдармен, қабаттастырып боялған горизонтальдармен. Оларды қолдану картаның типі мен арналуына байланысты болады. Штриховкамен рельефті бейнелеу . Рельефті штриховкамен бейнелеу əдісі XVIII ғасырдың соныңда пайда болды. Бұл тəсілмен беткейлерді ақ бөлінділері бар қара түсті штриховка көмегімен көрсетеді. Тау бөктерінің əр түрлі құлдилығына байланысты штрихтер əр түрлі қалындықпен беріледі. Еңіс бұрышы үлкен болған сайын ақ бөлінділерге қарағанда қара штриховка басым болады. Нүкте биіктіктерін жəне еңіс бұрыштарын анықтауға мүмкіндік жоқ. Рельефті штриховкамен бейнелеу əдісі тек қана кейбір ұсақ масштабты карталарда қолданылады. Отмывкамен рельефті бейнелеу. Бұл əдіс рельефтің пластикалық көрінісін көрсетеді, бірақ карта бойынша сырғу құлдилығын жəне нүкте биіктіктерін анықтау мүмкін емес. Сондықтан оны ұсақ масштабты карталарды немесе жергілікті жердің рельефі жайлы жалпы мəліметі ғана қажет арнайы карталарды құруда қолданады. Кейбір жағдайларда горизонтальдармен бірге қосып рельефтің пластикасын көрсету үшін бірге қосып бейнелейді. Жұмыс алдында орындаушы бейнеленетін рельеф формасының негізгі өзгешіліктерін анықтай отырып ірі масштабты материалдарды оның орографиялық (физикалық географиялық жер бетіндегі рельефті, тауларды тексеретін бөлім) сипаттамасымен жəне орографиялық схемасымен танысып барып қана рельеф отмывкасының түп нұсқасын орындайды. Отмывка түп 31 нұсқасын орындау процессінде горизонтальдарға, гидрография элементтеріне жəне нүкте биіктіктеріне жүгінеді. жүктеу/скачать 2,26 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|