Қазақстан республикасы білім жғне ѓылым
жүктеу/скачать 2,26 Mb. Pdf көрінісі
|
Картография
Документ, idz 10.1 variant 30(idz.kz) (2), д 1-2, 2 дәріс.
| Эллипсоид айналымы (немесе сфероид) деп –
кіші ось айналасында эллипс айналымымен пайда болған денені атайды Көлемі бойынша жалпы жер эллипсоиды геоидқа тең, оның тарту центрі жердің тарту центрімен сәйкес келеді, ал оның экватор жазықтығы Жер экваторы жазықтығымен сәйкес келеді. Эллипсоидтың размері мен түрі оның элементтер шамасымен сипатталады: үлкен жартыось а (6378245м.) кіші жарты ось b (6356863м.) және қысым α . жарты осьтердің айырмашылықтарының қатынасы үлкен жарты оське тең. a b a a - = ; 3 . 298 1 = a Осы мәліметтердің негізінен эксцентриситеттердің мағыналарын алуға болады: 2 2 2 2 a b a e - = мередиан эллипсінің эксцентриситеті 2 2 2 2 ' b b a e - = - меридиан эллипсінің екінші эксцентритеті Жер эллипсоидының a және b көлемін бірнешенеше рет әр түрлі елдердің ғалымдары анықтады. 1946 жылы СССР да жүргізілетін жұмыстар үшін Кпасовскидің референц-эллипсоиды еңгізілген. Эллипсоидты бағдарлау Пулково бойынша жүргізілген. Картографияда кейбір есептерді шығарғанда Жерді шарға жақын түрінде қабылдауға болады. Шар радиусының беті Красовский эллипсойдының бетімен тең. R= 6371116м. Жер эллипсоидының сзықтары мен жазықтықтары, географиялық координаталар. Эллипсоид бетімен кіші ось нүктелерінің қиылысуы полюстер деп аталады, солтүстік- Р сол және оңтүстік Р оң. (28-сурет). Шеңберлер кіші осьтің перпендикулярларымен эллипсоид жазықтығының қимасынан пайда болып параллельдер деп аталады. Үлкен параллель эллипс центрінен өтетің жазықтық қимасынан пайда болып экватор деп аталады. Экватор үлкен жартыоське тең шеңбер радиусы а (R= а ) Ось айналымынан өтетін эллипс жазықтығының қимасы бірдей эллипс беріп меридиандар деп аталады. 44 Географиялық координаталар еңдікпен j және бойлықпен l анықталады және жер эллипсоидының бетінде орналасқан нүктені көрсетеді. Жердің эллипсойд размері берілген геодезиялық, астрономиялық және гравиметриялық өлшеумен есептеледі. 28 –сурет. Географиялы координаталар. 29-сурет. Нормаль қимасы . Эллипсоид бетінің қандай да болсын бір нүктесінен эллипсоид ішіне бағытталған тіктеуіш сызық жүргізуге болады. Ондай сызық нормаль деп аталады, ол берілген нүктенің горизонтына пердендикульярлы болады. Нормаль экватор жазықтығымен қиылысқанында бұрыш пайда болады, оны географиялық еңдік j (немесе В) деп атайды. Еңдік экватордан басталады, 0 о тан 90 о дейін солтүстікке – плюс белгісімен жəне оңтүстікке минус белгісімен есептеледі. Кейбір кездерде белгі қойылмайды, ал əріппенен жазылады солтүстік еңдіктерге « с.е.» немесе N жəне оңтүстік еңдіктерге «оң. е.» немесе S. Берілген нүкте жəне меридиан бойынша жүргізілген, меридиан жазықтықтарымен құрылған екі қабырғалы бұрыш географиялық бойлық l (немесе L) деп аталады. Бойлық бастапқы Гринвич меридианынан шығысқа дейін 180 о – плюс белгісімен жəне батысқа 180 о – минус белгісімен есептеледі. Нормальдан өтетін жазықтықтағы эллипсойд қимасы нормальдық қима деп аталады ( 29-сурет). Математикадан белгілі шеңбердің қисықтығы сол шеңбердің радиусына кері пропорционалды болады. Нормаль бойынша қанша сан болсада нормаль қималарын жүргізуге болады, бірақ эллипсоидтың қисықтық сипаттамасы үшін берілген нүктеде негізгі нормаль қимасы деп аталатын екі өз ара перпендикульярлы қималардың қисықтығын оқып үйрену жеткілікті. Негізгі нормаль қимасының қасиеттері: 1) берілген нүктеде қиманың барлық мүмкіндігінен қисық біреуінде үлкен басқасында кішкене болады; 2) егер негізгі нормаль қимасынын қисықтығын есептегенде олардың суммасы, берілген нүктеде кез келген екі тығысу бағытының қисықтығын есептегендегі суммадан көп болады. Эллипсойдқа негізгі нормаль қима болып мыналар кіреді: 45 1) меридианның берілген нүктесінен өтетін қима және меридиан қимасы деп аталады (М) әріпімен белгіленеді. 2) меридианға перпендикулярлы қима, бірінші вертикалды қима деп аталады. (N) әріпімен белгіленеді. Картографиялық есептеулерде өлшемдер қолданылады, оларды картографиялық таблицалардан таңдауға болады. Олар: Меридиан қимасының радиус қисықтығы, берілген нүктенің барлық қималарының радиустар қисықтығының ең кішісі болады: 3 2 2 2 sin 1 ) 1 ( j e e a M - - = Бірінші вертикалдың радиус қисықтығы, берілген нүктедегі барлық қиманың ең үлкен радиус қисықтығы j 2 2 sin 1 e a N - = Қисықтын орташа радиусы геометриялық ортаның қисықтар радиусынан басты нормаль қимасына тең j 2 2 2 sin 1 1 e e a MN R - - = = мұнда жүктеу/скачать 2,26 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|