Дениет философиясы
жүктеу/скачать 0,82 Mb. Pdf көрінісі
|
nuradin-madeniet
бензин есеп
| кәсіп
деп, құралмен жасаған тәсілдерін шеберлік деп атаймыз» деген ерекше ойға келеді. Ары қарай ӛркениет дамуының басты себептері талданады. Ӛндіріс-шаруашылық жайы табиғат жағдайымен кіндіктес екендігі даусыз. Дүние «жылылықтың» аз-кӛбіне қарай, экватордан әрі де, бері де қарай жер жүзі үйек-үйекке тілініп бӛлінеді. Бел орталыққа таяу күн тӛбеге келетін нағыз ыстық жерлер «ыстық үйек» деп аталады. Оған таяу үйек «жылы үйек», оған таяу «салқын үйек», оған таяу «суық үйек» ең ақырында темірқазық. Біз жердің салқын үйегінде тұрамыз. Біздің оңтүстік жағымыздағы таяу үйек «жылы үйек», онан әрі «ыстық үйек». Ӛркениет пен мәдениет әуелі «жылы үйектен» кӛрінеді. Ӛркениеттің жемісі мол, аңы кӛп «ыстық үйектен» басталмау себебі, онда тамақ асырап, күн кӛру жеңіл, тіршілік етуге тәсіл қажет емес. Мәдениет ми мен аяқ-қол қатар істеген жерге орнамақшы деп ӛз тұжырымын дәлелдей келе, алғашқы тӛрт ӛркениеттің жердің жеті дариялы «жылы үйегінде» пайда болғанын атап кӛрсетеді. Ол ӛркениеттер: «Ніл дариясының бойындағы Мысыр мәдениеті, Ассирия һәм Вавилония мәдениеті, Тигр һәм Евфрат дарияларының бойында, Ант мәдениеті Ант һәм Хуанхэ дарияларының бойында, Қытай мәдениеті Хуанхэ һәм Янцзы дарияларының бойында» (Субханбердина Ү., Дәуітов С., Сахов К. Қазақ газетінің жинағы. - Алматы. - 1998. – 66-67 бб.) . А. Байтұрсынов мәдениет дамуының факторларына кӛп кӛңіл бӛле отырып, кейбір ғалымдар пікірлерінің біржақты екендігін баса айтады. Мәдениеттің ерте немесе кеш, жылдам не баяу дамуына табиғаттың ықпалы мол екендігін дәлелдейді. «Салқын үйек» пен «суық үйектегі» жерлерге мәдениет адам баласы табиғатпен тартысудың тәсіліне жетіп, ғылым, ӛнер біліп, табиғат жайсыздығын жағдайлы етуге жетілген кезде орнаған деген ғылыми тұжырым жасайды. Ӛркениеттің дамуы қоғамды бӛлшектейтінін, ол қоғамның таптық қоғамға айналатынын ойшыл ғалым А. Байтұрсынов ашық айтады. «Класқа бӛліну реті біздің қазақтың тӛре-қара бӛлінуі сияқты. Билеуші класс, кӛнуші класс болып бӛліну. Бірақ Еуропа кластарының арасындағы жігі біздің тӛре мен қара арасындағы жігінен зор болған. Мәдениет жүзінде жоғары тұрған Еуропа жұрттарын алсақ, бұлардың класс жігіне бӛлінбегені болмаған. Класс жігіне бӛлінуге мемлекет қамы себеп болған». Алғашқы қазақ ғалымдырының бірі А. Байтұрсыновтың ӛркениет дамуына және таптық бӛлініске мұндай жетік зерттеу жүргізуі терең білім мен ізденімпаздықтың жемісі екенін дәлелдейді. Санкт-Петербург орман технологиялық институтының экономика факультетінің түлегі, мемлекет, қоғам қайраткері, ғалым, «Алашорда» үкіметінің басшысы, кӛсемі, 1906 жылғы І дума депутаты Бӛкейханов Әлихан Нұрмұхамбетұлы қазақ даласындағы орыстану саясатына қарсы болып, оның дағдыдағы белгілері деп - дӛрекілік, зорлық-зомбылық, халықтың қасиетті деп аталатындарының бар атаулысына деген жозықсыз кемсіту, дала облыстарында ондағы әкімдердің халықтың тілі білмеуі және тілмәштар арқылы түсінісетіндігін атады да, бұл аталғандардың халық наразысын одан әрі күшейте беретінген айтты. Бӛкейханов 1887 жылғы санақ бойынша ана тілін қазақша деп атағандардың санын анықтап, Ресейді мекендеген халықтар арасында алтыншы орын алатынғын алға тартты. Сонымен бірге қазақ тіршілігі мен ӛмір салтына күрт ӛзгеріс алып келген жойқын қоныс аудару мәселесіне және қазақ пен қоныс аударушылар арасындағы жер үшін талас, дӛрекі әдістер мен заңсыздықтар, ұлттар арасындағы келіспеушілік мәселелріне тоқталды, ашына зерттеді, нәтижелерін есепке салып пайыздап кӛрсетті. (XX ғасыр басындағы қазақ философиясы. 11-том. Астана: Аударма, 2008. - 338-340 б.) . Ӛркениетшіл үлгіні ұстанып, ӛркениеттік іс тындырған тағы бір қазақ ғалымы, ағартушысы жүктеу/скачать 0,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|