Дәріс коспектісі «Климаттың өзгеруі және жасыл энергетика»
Энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру саласындағы мемлекеттік қолдау
жүктеу/скачать 2,94 Mb.
|
конспект лекция каз
| 5.3 Энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру саласындағы мемлекеттік қолдау
Қазақстанда энергия үнемдеу әлеуетін және энергия тиімділігі жөніндегі іс-шараларды іске асыру жолдары ҮИИДМБ бірінші бесжылдығын іске асыру кезеңінде республикалық және өңірлік деңгейлерде энергия үнемдеу бағдарламалары жүзеге асырылғанына қарамастан, Қазақстан әлі күнге дейін ЖІӨ энергия сыйымдылығы деңгейі бойынша әлемде 28-ші орын алады. Бұл көрсеткіш бойынша республика АҚШ пен Канада ЖІӨ энергия сыйымдылығынан 2 есе және еуропа елдерінің орташа деңгейінен 3 есе артық [3; 3]. Сонымен қатар, республикада энергия үнемдеу әлеуетін және энергия тиімділігі жөніндегі іс — шараларды іске асыру-бұл отандық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттыру, өндірісті қалпына келтіру және қосымша жұмыс орындарын құру мүмкіндігі. Қазақстанда энергия ресурстарын тұтыну құрылымын талдауға сәйкес энергия тұтынудың негізгі үлесі индустриялық-өнеркәсіптік секторға - 50% - дан астам, ТКШ - ға-30% және көлікке-20% тиесілі [5; 2]. Әсіресе, бүгінде энергия тұтыну тұрғысынан ысырапшыл сала ТКШ болып табылады. Бұл секторда энергия ресурстарын үнемдеу бойынша орасан зор резервтер бар және тиісінше тұтынушылардың иықтарының өндірістік шығындарын ауыстыру есебінен емес, жаңғыртуға ұзақ мерзімді капитал салу негізінде өсу үшін үлкен мүмкіндіктер бар. Бұл қазіргі энергия үнемдеу саясатының мәні. Зерттеу көрсеткендей, осы уақытқа дейін тұрғын үй қорының шамамен 70% - ы энергия тиімділігінің жылу техникалық параметрлеріне сәйкес келмейді. Бұл осы секторды аса энергия сыйымды және ресурс шығынды етеді. Сонымен қатар, тұрғындар үйлердің әлсіз жылу оқшаулауының нәтижесінде жоғалған жылу үшін ақы төлеуге мәжбүр. Осылайша, ТКШ жаңғырту аясында тұрғын үй секторын қайта құру және салу азаматтарға отбасылық бюджетті 30% - ға дейін үнемдеуге мүмкіндік береді, бұл ағымдағы жаһандық дағдарыс жағдайында маңызды. Тұрғын үй қорын жаңғырту жобалары Өңірлерді дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдарламасы шеңберінде, коммуналдық инфрақұрылымды — "Нұрлы Жол"инфрақұрылымды дамытудың мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде іске асырылып жатқанын есте ұстаған жөн. ТКШ-ны жедел жаңғырту коммуналдық секторды осы салаға жеке капитал салуды көздейтін инвесторлар үшін неғұрлым функционалдық, тұрақты және тартымды етуге мүмкіндік береді деп бағамдалуда. Қазіргі уақытта коммуналдық сектордың табиғи монополияларының барлық салалары бойынша негізгі құралдардың тозуы орта есеппен 60-65% - ды құрайтыны анықталды. Бұл ретте жылумен жабдықтау желілерінің тозуы 71% — ға (8,8 мың км), электрмен жабдықтау желілерінің тозуы — 73% - ға (97,5 мың км), газбен жабдықтау желілерінің тозуы-33% - ға (9,7 мың км) жетті. Ең көп тозу (70%-дан астам) Алматы, Шығыс Қазақстан, Солтүстік Қазақстан, Қостанай, Қарағанды облыстарында, Алматы қаласында байқалады. Нормативтік шығындардың жоғары деңгейінен басқа, кәсіпорындарда өндірістің рентабельділігіне және жалпы коммуналдық саланың инвестициялық тартымдылығын арттыруға ықпал етпейтін нормативтен тыс шығындар да бар. Осылайша, табиғи монополиялар субъектілері қызметтерінің технологиялық жаңғыртылуына және инвестициялық тартымдылықты арттыруға байланысты сапасы мен қолжетімділігі ТКШ-ны реформалаудың аса маңызды факторлары болып табылады. Жылумен және сумен жабдықтау, сондай-ақ, су бұру жүйелерін жедел жаңғыртуды жүргізу мақсатында "Нұрлы Жол" бағдарламасында бюджеттік кредиттеу, коммуналдық жүйелерді салуды және реконструкциялауды субсидиялау сияқты шаралар көзделген. Ынталандырудың алдыңғы нысандарынан айырмашылығы коммуналдық инфрақұрылымды жеделдетіп жаңғыртудың ұсынылып отырған тетігі мемлекеттік емес қаржы ұйымдары мен халықаралық қаржы институттарының қарыз қаражатын ауқымды тартуға бағдарланған. Бұдан басқа, ол ТКШ саласындағы жаңа тарифтік саясатпен Үйлестірілген. Есептеулер көрсетіп отырғандай, республиканың тұрғын үй саласындағы ғимараттарындағы жылу энергиясының шығыны орташа есеппен жылдық есептегендегі бір шаршы метрге 270 кВт-ты құрайды. Бұл 1 шаршы метрге 100-120 кВт-қа тең орташа еуропалық көрсеткіштерден едәуір жоғары. Сонымен қатар, желге тасталған бұл энергия үшін тұрғындардың өздері энергия жеткізушілер шығарған шоттар бойынша төлейді. Қалыптасқан жағдайларда тұрғын үй ғимараттарын ағымдағы және күрделі жөндеу терможаңғырту элементтерін — үй құрылыстарының едендерін, қабырғалары мен шатырларын жылылау есебінен қоршау конструкциялары мен ғимараттардың жылу техникалық сипаттамаларын жақсартуды қамтуы тиіс. Осы жұмыстар кешенінде жөнделетін объектілерде жылу тұтынуды есептеу мен реттеудің автоматтандырылған жүйелерін орнатуды енгізу қажет. Осы шараларды жүргізу нәтижесінде жылу тұтынуды үнемдеу деңгейі тұтастай алғанда 10-нан 30% - ға дейін артуы тиіс. Мамандардың пікірінше, жалпы энергетиканы және атап айтқанда, энергия үнемдеуді дамыту үшін осы салада отандық жабдықтар өндірісін құру қажет. Мегаваттық кластағы жел қондырғылары (ЖЭУ) мен қалақтарға арналған мұнаралар шығаруды жолға қоюға болар еді. Қазақстан мұнайға бай, одан қалақтарды, эпоксидті шайырды және т.б. жасау үшін химиялық заттар жасауға болады, тиісінше, тұрақты магниттерде генераторлар өндірісін ұйымдастыруға болады. Сонда ЖЭУ құны 15 мың км қашықтыққа көлік шығындарын қысқарту есебінен кем дегенде 25% - ға төмендетілетін еді. Мұның бәрін жасауға болады, өйткені елде қажетті ресурстар мен компоненттер бар. Сонымен қатар, қосымша жұмыс орындарын құру және ШОБ дамыту мәселесі де шешілетін еді. "100 нақты қадам" Ұлт жоспарында энергия сервистік шарттар тетігі арқылы энергия үнемдеу саласына стратегиялық инвесторлар тарту міндеті қойылған. Бұл болашақта өз стратегиясын іске асыруда энергия тиімділігі жөніндегі іс-шаралардың қаржылық сыйымдылығын ескере отырып, Қазақстан энергия сервистік шарттардың халықаралық практикасын кеңінен пайдалануға тиіс дегенді білдіреді. Бұл отандық нарыққа энергия үнемдеу және энергия тиімділігі бойынша тауарлар мен қызметтердің жаһандық нарығының неғұрлым белсенді ойыншыларын тартуға мүмкіндік береді. Осы процесті ынталандыру мақсатында Қазақстанда энергия тиімділігі қорын құру болжанады, ол энергия сервистік компанияларға жеңілдікті негізде кредиттер мен қарыздар беру бойынша қолдау құралы ретінде қызмет етуге арналған. Қазіргі уақытта біздің елімізде энергия тиімділігі қорын құру бойынша Дүниежүзілік банкпен және БҰҰ Даму бағдарламасымен жұмыс жүргізілуде. Сонымен қатар, қазақстандық энергия тиімділігі картасының жобаларын қаржыландыру мақсатында Қордың тұжырымдамасын әзірлеу жоспарлануда. Технологияларды, өндірістік процестер мен ғимараттарды жаңғырту үшін инвестициялар тартудың нарықтық тетіктерін қолдану ағымдағы дағдарыстық құбылыстарда қазақстандық экономика үшін жаңа мүмкіндік болуы және оның тиімділігін айтарлықтай арттыруы мүмкін екенін ерекше атап өткім келеді. Болашақта отандық өнеркәсіпшілерді, кәсіпкерлерді, коммуналдық қызметкерлерді және бюджет қызметкерлерін біріктіруге тиіс энергия үнемдеу идеясы — Қазақстан өнеркәсібі мен экономикасының бәсекеге қабілеттілігін арттырудың баламасыз жолы екені сөзсіз. Қазақстанда жылу сорғысы технологияларын кең ауқымда қолданудың экономикалық орындылығы Бүгінгі таңда әлемнің көптеген елдерінде энергияны үнемдеудің тиімді құралы ретінде танылған және жылу сорғылары (TN) белсенді қолданылады. АҚШ-та, Жапонияда, ҚХР-да, Германияда, Швецияда жыл сайын шамамен 3 млн осы машина шығарылады, ал Қазақстанда оларды қолдану ХХ ғасырдың 70-80-ші жылдарының деңгейінде. Сонымен қатар, әлемдік энергетикалық агенттіктің (МЭА) деректері бойынша 2020 жылға қарай неғұрлым дамыған елдерде геотермалдық жылу сорғы технологияларын қолдану есебінен жылытудың шамамен 75% - ы қамтамасыз етілетін болады. Бұл кезеңге Швеция (70% - дан астам) жақындады, АҚШ, Жапония, ҚХР (шамамен 40-50% және одан жоғары) жақын болды. Бізде бұл көрсеткіш шамамен 0,01% құрайды. Шетелде жылу сорғыларын қолдану бойынша ғылыми зерттеулерге жүргізілген талдау энергия үнемдейтін және, ең бастысы, ТН енгізудің экономикалық әсері зор болуы мүмкін екенін көрсетті. Бұл бағыт мемлекет пен ірі фирмалар қатысатын энергия үнемдеу саясатындағы перспективалардың бірі ретінде қарастырылады. ТМД-ның басқа елдеріндегі сияқты, Қазақстанда да жылу сорғыларын енгізу бірқатар себептер бойынша кең таралмады: ХХ ғасырдың 90-жылдарының ортасына дейін органикалық отынның салыстырмалы түрде төмен құны, орталықтандырылған жылумен жабдықтауға бағдарлану, қажетті жабдықтар мен білікті мамандардың болмауы. Шынында да, қазіргі уақытта біздің елімізде өндірістік зауыттар, сондай-ақ, оларға қызмет көрсету орталықтары жоқ. Мамандардың бағалауы бойынша, қазіргі уақытта өнеркәсіптік секторда, бюджеттік сала, шағын және орта бизнес объектілерінде бізде барлығы 450-500 жылу сорғылары жұмыс істейді. Сонымен қатар, Қазақстанда осы технологияларды енгізуге үлкен қажеттілік бюджеттік сала объектілерінде, ТКШ-да, әкімшілік ғимараттар мен құрылыстарда бар, онда жылумен жабдықтауға арналған шығындар ТН құнымен шамалас. Сондай-ақ, ТН тиімді пайдаланудың перспективалық бағыттарының бірі қоршаған ортаға зиянды шығарындыларды азайту мақсатында өнеркәсіптік кәсіпорындардың технологиялық процестерінің төмен температуралы жылу қалдықтарын кәдеге жаратумен және бір мезгілде неғұрлым жоғары параметрлердегі жылу алумен байланысты бағыт болып табылады. ТН қолдану үшін маңызды алғышарт төмен потенциалды жылудың үлкен шығарындылары, ең алдымен жылу электр станцияларында техникалық суды салқындату жүйесі болып табылады, бұл жылу жүктемесінің төмендеу кезеңінде жоғарылайды. Қазақстанда 37 ЖЭО, бірнеше ірі ГРЭС жұмыс істейді, оларда қолданыстағы айналымдық сумен жабдықтау жүйелерінде отын энергиясының 45-55% - ын салқындатқыш сумен тастайды. Сондай-ақ, өнеркәсіптік кәсіпорындар (металлургия, мұнай химиясы, машинажасау және т.б.) әртүрлі технологиялық процестерде машиналар мен жұмыс денелерін салқындату үшін градирняларда көп мөлшерде су (сағатына ондаған мың текше метр) тұтынады. Осылайша, ҚР-да жылу сорғы технологияларын кең ауқымда қолдану дәстүрлі отын түрлерін қосымша жағусыз қайтарымсыз жоғалтылатын жылудың едәуір көлемін қалалардың жылумен жабдықтау жүйелеріне қайтаруға мүмкіндік береді. Бұл бүкіл ел бойынша қоршаған ортаның жылу ластануын азайта отырып, айтарлықтай экономикалық нәтиже алуға мүмкіндік береді. Бүкіл ел көлемінде бюджеттік нысандарды жылумен жабдықтаудың энергия тиімділігін арттыру үшін дәстүрлі емес және жаңартылатын энергия көздерін (ЖЭКҚ) пайдалана отырып жылу сораптық технологияларды енгізу айтарлықтай экономикалық әсер береді, отынның қатты және сұйық түрлеріндегі дәстүрлі қазандықтармен салыстырғанда пайдалануға арналған шығындарды екі-төрт есе азайтады [8; 9]. Табиғи сұрақ туындайды: неге мұндай тиімді энергия үнемдейтін және экологиялық таза технологиялар біздің елде кең қолданылмайды? Жетекші мамандардың пікірінше, Қазақстанда ТН-ны әлсіз қолданудың негізгі себептерінің бірі энергия үнемдеу, ЖЭК қолдану жөніндегі негізгі бағдарламалық құжаттарда біздің елімізде жылу сорғыш технологияларды қолдану қажеттілігі туралы қорытындылар мен қорытындылардың іс жүзінде болмауы болып табылады. Оларды кеңінен дамыту үшін жобаларды қаржыландыру көлемі мен көздерін және іске асыру мерзімдерін міндетті түрде көрсете отырып, ЭЕЖР-дің басқа түрлерімен (күн, жел энергиясы, биоэнергетика және т.б.) қатар Қазақстанда ТН енгізудің нысаналы мемлекеттік бағдарламасын әзірлеу қажет. Бұдан әрі ірі өнеркәсіптік компанияларды, ШОБ, ТКШ кәсіпорындарын, әкімдіктерді ТН жобаларын тиісті энергия үнемдеу бағдарламаларына қосуды міндеттеу қажет, онда бюджеттік сала объектілерінде ТН енгізуді мемлекеттік қолдау шараларын ғана емес, сондай-ақ, ТН өнеркәсіптік өндірісін ұйымдастыру мәселелерін де ескеру қажет. Сондай-ақ, заңнамалық деңгейде салық тетіктері арқылы ТН қолдануды ынталандыру шаралары қабылдануы тиіс, мысалы, Қазақстанда ЖЭК-тің басқа түрлерін (Күн және жел, биоэнергетика) орнату үшін қабылданған. Елдің өңірлік мамандандырылған орталықтары мен жетекші университеттері базасында білікті кадрлар даярлау проблемасын шешуді де көздеу керек. Бұл мәселені шешудің орындылығы соңғы жылдары Қазақстанда шағын компаниялар санының біршама өскені байқалады, олар жеткілікті білімі мен тәжірибесі жоқ, оларды шетелден әкеліп, шағын бизнес объектілеріне орната бастайды, бірақ бұл машиналарға сауатты қызмет көрсетуді қамтамасыз ете алмайды. Бұл жылыту жабдықтарының осы түрінің мүмкіндіктеріне сенімсіздік тудырады. жүктеу/скачать 2,94 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|