Диплом жүмысы тақырыбы: «Бастауыш сыныпта есім сөздерді оқыту»



бет25/33
Дата21.11.2023
өлшемі1,89 Mb.
#192600
түріДиплом
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   33
Байланысты:
Дип.-Бастауыш-сыныпта-есім-сөздерді-оқыту

к = -

ІТІІП 1













N




тізбектеі



сөздің

абсолютті

жи

ілігі,

Мұндағы Ғ, -
минималды ранг, N - тандама көлемі. Мандельброт заңының параметрін (ү) мына формула бойынша аныктауға болады:

ү
Ғт

Мундағы Ғі - сөздің абсолютті жиілігі, т - осы жиіліктегі сөздердің (сөз формаларының) саны, Ітах- максималды ранг. Параметрлерді есептеу Ғ,=Г\[К(і+р)~у формуласы бойынша ЭЕМ-да іскс асырылды.
13-кесте — 50 ж. БСО мәтіндерінің жиілік қүрылы.мы


Сөз

ғ,

№ к/с

Сөз
1

ғ,

1. ол-м

3609

26

жат-с

751

2. де-е

3374

27

жаттығу-з

749

3. Бол-е

3142

■ 28

ал-ш

747

4. да-ш ,>

2301

29

қандай-м

747

5. Бір-а

2024

30

кет-с

742

6. бала-з

1769

31

ме-ш

742

7. е-е

1510

32

және-ш

726

8. Кел-е

1462

33

жаз-е

720

9. неше-м

1371

34

бар-е

717

10. Күн-з

1270

35

екі-а.

710

11. ал-с

1256

36

үй-з

710:

12. Сөз^с

1120

37

екінші-а

684:

13. тур-с

1124

38

ағаш-з

654

14. Бар-д

1066

39

қой-е

647

15. не-м

1007

40

қара-е

615

16. Бер-е

954

41

су-з

615

17. Жүр-е

945

42

мына-м

601

18. біз-м

934

43

сан-з

596

39

19. бүл-м

902

44

жер-з

596

20. Мен-м

870

45

оқы-с

596

21. Оал-с

818

46

үшін-ш

584

22. айт-е

802

47

көр-е

580

23. шық-с

801

48

сал-с

563

24. дс-ш

779

49

керек-ш

544

25. өз-м

760

50

жол-з

539

Онда жоғарыдағыдай ранг-жиілік тәуелділігінің ксстесі берілді (13-кесте).
Бүл кестелср 50,70 жылдардагы БСО мен БӘ мәтіндерінің статистикалық қүрылымын сипаттайтын негізгі кестелер болып табылады. Эсту-Ципф-Мандельброт заңының параметрлерін салыстыру 50-70 жылдардағы БСО мен БӘ мәтіндерінің статистикалық қүрылымындагы салыстырмалы түрдегі үқсастықтарды анықгауға мүмкіңдік бсреді.
14 кесте — 70 ж. БСО мәтіндерінің жиілік сөздіктері бойынша қүрылымынан үзінді

і



Сөз

ғ,


к/с

Сөз

ғ,

1. ол-м

4982

26

неше-м

1125

2. бол-е

3736

27

де-ш

1102

3. де-е

2935

28

қал-е

1083

4. бір-а

2188

29

қой-с

1075

5. е-е

2029

30

не-м

1072!

6. сан-з

1965

31

ал-е

1033

7. шығар-е

1804

■ 32

жүр-е

997

8. жаз-е

1798

33

біз-м

972

9. сөз-з

1707

34

мен-ш

970

10. кел-е

1705

35

екі-а.

964

11. да-ш

1681

36

осы-м

926

12. жонс-ш

1677

37

оқы-е

922

13. бала - з

1445і

38

сол-м

893

14. түр-е

1423 і

.39

қандай-м

863;

15. шық-с

1400

40

қанша-м

832

16. жаттығу-з

1315

41

есеп-з

831

17. күн-з

1269

42

су-з

820

18. жер-з

1263

43

кет-е

792

19. бар-д.

1250

. 44

екінші-а

787

40

20. бул-м

1249

45

көр-е

792

21. бср-е

1208

46

үй-з

768

22. қара-с

1185

47

ор-м

744

23. айт-е

1162

48

сөйлем-з

729

24. мен-м

1154

49

отыр-е

728

25. өз-м

1145

50

ал-ш

691

Кестелерден көрінгеңдсй, тандама көлсмі 185961 сөз қолданыс, 10298 сөзді қамтитын 50 жылдардагы БСО жиілігі сң жоғары ол, неше, не, біз, бул, мен, өз, қандай, мына есімдіктері барлық тандаманың 28,20%-ын қамтитын 52448 соз қодданыстағы реестрдің ең жоғарғы жағына орналасқан 50 создің 20,58%-ын қамтыса, етістіктердің ішінде де, бол, е, кел, ал, түр, бер, жур, қал, айт, шық, жат, кет, жаз, бар, қои, қара, оқы, көр, сал түлғасындағы жиі қолданыстар 42,19%-ын, зат есімдердің ішінде кун, сөз, жаттыгу, үй, агаш, су, сан, жер, жол түлғасындағы жиі қолданыстар 13,05%-ын қамтиды. Көмекші сездердің ішінде ең жиі қолданылатындары де, ал, мен, және, ушін, керек шылаулары 12,24%-ын қамтыған. Ал бар атты Өртарап мағынаны білдіретін соз 2,03%-ын, бір деген сан есім 3,85%-ын алып түр.
Бул мысалдар арқылы 50 жылдардағы оқулық мәтіндерінің қүрылымындағы берілген жпіліктсгі сөз бсн оның рангісі арасындағы пропорцияны көреміз. Осы кестемен салыстыру мақсатында 70 жылдардағы оқулықтардың мәтіндеріндегі ең жиі қолданыстагы 50 созді алып, оларды жиілігі бойынша орналастырсақ, олардың жиілік қүрылымындағы мынадай ерекшеліктерді байқаймыз:
Таңдама көлемі 241984 сөз қолданыс, 12281 сөзге теа 70 жылдардағы окулық мәтіндеріндегі барлык. сөздіктің 27,74%-ын қамтитын 67136 сез қолданысқа тең 50 сөздің 22,17%-ын ол, мен, бул, өз, неше, не, біз, осы, сол, кандай, канша, әр есімдіктері, 39,21%-ын бол, де, е, шыгар, жаз, кем, тұр, шык, бер, айт, қал, кой, ал, жур, оқы, кет, көр, отыр етістіктері, 18,04%-ын сан, сөз, бала, жаттыгу, кун, жер, есеп, су, үй, сәйлем сскілді зат есімдер қүраса, қалған 9,11%-ын да, және, де, мен, ал шылаулары, 5,86%-ын бір, екі, екінші сан есімдері, 5,86%-ын Өртарап мағынаны білдіретін бар сөзі қүрайды. Бүл мысалдар 70 жылдардағы БСО мәтіндерінің лексикалық бірліктермен қамтылуындағы өзіндік ерекшелігін көрсетеді.
Демек, өзге сөз таптарына кдрағанда өмірдің түрлі саласындаіы қат-кабат қолданысы айқын білінстін етістіктер алғашқы орында түрса, баланың алғашқы сөйлеу әрекетіндеғі негізгі сөздік қорын қүрайтын есімдіктер одан кейінгі екінші орында, ал жалпы мәтіннің көлемі бойынша сөз қолданыс жөнінсн алғашқы орындағы зат есімдер келтірілген үзіндідс үшінші орында түр.
Өйткені, етістіктер лексика-семантикалық ерекшелігі жағынан,

41


түбір түлгасы мен оган үстелетін грамматикалық категорияларының қат-кдбаттығы жагынан өте күрделі сөз табының бірі. Енді осы лсксикалық спсктрдіц ксстссін кслтірсйік:
15-кесте — БӘ мәтіпдсрінің жиілік сөздіктсрі бойынша қүрылымынан үзінді


Сөз

ғ,

№ қ/с

Соз

ғ,

1. бол-е

1786

26

айт-е

389

2. сөз-з

1769

. 27

шық-е

374

3. де-ш

1702

28

көз-з

369

4. ол-м

1278

29

отыр-е

362

5. бір-а

1231

30

қара-е

350

6. кел-е

1107

31

біл-е

337

7. да-ш

1028

32

өт-е

336

8. ал-е

1001

33

үй-з

329

9. е-е

920

34

бср-с

^3261

10. түр-е

^52і

35

бар-д




11. де-ш

^281

36

не-м

315

12. мсн-м

700

37

он-а

311

13. жүр-е

597

38

мен-ш

304

14. ез-м

596

39

бас-з

291

15. күн-з

592

40

адам-з

289

16. бүл-м

536

41

ат-з

282

17. сол-м

514

42

біз-м

278

18. бар-с

468

43

адд-к

274

19. жер-з

467

44

көп-д

273

20. көр-е

439

45

кел-з

2"б8~!

21. жат-е

436

46

ғой-ш

267

22. барынша-ү

411

47

қой-е

266

23. кет-е

399

48

сал-е

250]

24. осы-м

396

49

соң-ш

250

25. жоқ-д

391

50

жыл-з

247]

Осы оқулықтардың моліметтерін БӘ мәтіндерінің жиілік қүрылымымен салыстырып көрейік. БӘ сц жиі қолданылатын 27901 сөз қолданыстагы лексикалық бірліктердің ішінде таңдаманың 26,68%-ын алатын 50 создің 7,3%-ын ол, мен, өз, бүл, сол, осы, не, біз есімдіктері қамтыса, 45,14%-ын бол, кел, ал, е, іпүр, жүр, бар, де, көр, жат, /сет, айт, шық, отыр, кара, біл, өт, бер, крй, сал етістіктері,
42
І5,33%-ын де, да, мен, ғой, соң шылаулары, 17,57%-ын сөз, күп, жер, көз, үй, бас, адам, ат, кол, жыл секілді зат есімдер, 5,52%-ын бір, он сан есімдері, 3,52%-ын жо/с, ^/^, асөл сөздері, 0,98%-ын алд комскші ссімі, 1,47%-ын барышиа үстсуі қамтиды.
16-кесте - 50 жылдардагы оқулыктардың жиілік сөздігіндегі сөздердің қатар саны мен (рангімен) абсолютті жиілік шамасы арасындагы қатынасты білдіретін кестс көрінісі


Абсолют ті жиілік (Ғ,)

Қатар саны (ранг)

Абсолют ті жиілік (Ң)

Қата
Р
саны
(ранг )

Абсолют ті жиілік (Ғі)

Қатар саны (ранг)

Абсолютт] і жиілік (Ғ,)

1. 2

1

2

1

2

1

2

1. 3609

14

1066

27

749

40

615

2. 3374

15

1007

28

747

41

615:

3. 3142

16

954

29

747

42

601!

4. 2301

17

945

30

742

43

596:

5. 2024

Л81

934

31

742

44

596

6. 1769

19

902^

32

726

45

594,

7. 1510

"іоі

870




720

_46І

584;

8. 1462

21

818

34

717

47

580!

9. 1371

22

802

35

710

48

563

10. 1270

23

801

36

710

49

544 ;

11. 1256

24

779]

37

684

50

539

12. 1190

25

760

38

654







13. 1124

26

751

. 39] 647







I
Қарастырылған салыстырулар нәтижесінде оқулықтар мсн БӘ тіліндегі жиілігі ең жоғары сөздердің ішінде табиғаттағы заттар мсн қүбылыстарды, олардың арасындағы байланыстарды және солардың жай-күйін білдіретін жіктсу есімдіктері, зат есімдер мен етістіктердің және көмекші сездердің улесі басым екендігін көреміз. Осы категорияларды бір-бірімен байланыстыру арқылы окушылардык тілінде грамматикалық ерекшеліктер дамып, қалыптасады. Оқулык мотіндеріндегі жоғары жиілікте колданылған осы лексмкалык, түлғаларға талдау жасай отырып, болашакта оқулық мотіндерін түзу барысында сирек қолданыстағы мағыналық қүндылығы жоғары сездерге де назар аударылып, олардың танымдық маңызы, жаңа үғым, түсініктерді берудегі мүмкіндіғі ескерілсе дейміз.
Енді белгілі бір жиіліктегі сөз бен оның жиілік қүрылымдағы рсттік нөмірі, яғни рангісі арасындағы байланыстың бар-жоқтығын
43

тексеріп көрейік:
Жогарыда көрсетілгсн 16-кестені түсіндіретін болсақ, 50 жылдардағы окулыктардың жиілік сөздігі мәлімсттсрі бойынша мотіннің жиілік қүрылымының үзіндісі (мүндагы і - ранг, Ғ, — абсолютті жиілік, мәтін көлемі N=185961; түбір сөздің көлемі Ь= 10298; Ғтах=3609) рангі мсн жиілік сөздік арасындағы белгілі бір тәуедцілікті білдіреді.
17-кесте - 70 жылдардағы оқулықгардың жиілік сөздігіндегі сөздердің кдтар саны мен абсолютгі жиілік шамасы арасындагы қатынасты білдіретін кесте көрінісі


Қата
Р саны
(ранг )

Абсолют ті жиілік
№)

Қатар саны (ранг)

Абсолют ті жиілік (Ғ.)

Қата
Р
саны (ранг )

Абсолют ті жиілік (Ғ,)

Қатар саны (ранг)

Абсолютт і жиілік (Ғ,)

1

2

1

2




2

1

2

1

4982

14

1423

' 27

1102

40

832

2

3736

15

1400

28

1083

41

831

3

2935

16

1315

29

1075

42

820

4

2188

17

1267

30

1072

43

792

5

2029

18

1263

31

1033

44

787

6

1965

19

1255

32

997

45

785

7

1804

20

1249

Зл

972

46

768

8

1798

21

1208

34

970

47

744

9

1707

22

1185

35

964

48

729

10

1705

23

1162

36

926

49

728

11

1681

24

1154

37

922

50

691

12

1677

25

1145

38

893







13

1445

26

11251

391

863

_[




Яғни, сөздердің рангі өсуіне қарай, оның жиілігі кеми береді. Мысалы, 50 жылдардағы оқулықтарда ең томснгі рангіде жоғарғы жиіліктегі "ол" есімдігі түр. Сол секілді 70 жылдардағы БСО ранг-жиілік тәуелділігінің ксстесін салыстырсақ, мүнда да жоғарыда келтірілген сөздердің кему жиіліғі бойынша орналасу реті мен оның жиілігі арасында кері тәуелділік бар скендігін корсміз.
17-кестеден көрінгендей, 70 жылдардағы оқулықтарда да ранп мен сөздің берілген жиілігі арасында кері тәуелділік бар екенін байқаймыз. Мысалы, ең жоғарғы жшліктегі ол есімдігі рангі бойынша ең төменгі қатарда түрғаны соның дәлелі. Ал одан жиілігі біршама азырақ көрсеткішті білдіретін ал шылауыныц қатар саны жоғарылау
44
(50-ші қатар). Мүндагы і - ранг, Ғ, - жиілік, мәтіннің колемі N=241984; түбір соз көлсмі Ь=12281; Ғтах=4982. Осындай байланысты БӘ мәтіндерінің жиілік қүрылымынан да аңгаруға болады: мүнда жиілігі 1231 сөз қолданысқа тсң болатын бір сан ссімі рангі бойынша бесінші орында түрса, онымсн салыстырғанда жиілігі біршама төмсн он слн есімінің (жиілігі 311 сөз қолданысқа тең) катар саны одан жоғары (37-ші қатар). Осындай ксрсгарлықты 18-кестснің өн бойынан анық байқауга болады:

18-кесте
- БӘ жиілік сөздігіндегі сөздердің қатар саны мен абсолютті жиілік шамасы арасындагы қатынасты бшдіретін кестс көрінісі





Қата
Р саны (ранг )

Абсолют ті жиілік
(Ң)

Қатар саны (ранг)

Абсолют
ті жиілік
(Ң)

Қата
Р
саны (ранг )

Абсолют ті жиілік (Ғ,)

Қатар саны (ранг)

Абсолютт
і жиілік
(Ғі)

1

2

1

2

1

2

1

2

1

1796

14

596

27

314

40

289

2

1769

15

592

28

369

41

282

3

1702

16

536

■ 29

362

42

278

4

1278

171

5141

30

339

43

274

5

1231

18

468

31

336

44

273

6

1107

19

467

32

33 Л

45

268

7

1028

20

439

33

329

46

266

8

1001

21

436

34

326

47

261

9

920

22

411

35

320

48

250

10

752

23

399

36

315

49

250;

н

728

24"

3961

37

311

50

247

12

700

25

391

38

304




і

13

597

26

389

39

291




_. 1

18-кссте мәліметтері бойынша БӘ мәтіндерінің жиілік қүрылымының үзіндісінен де жогарыда айтылган заңдылықты көруге болады. Мысалы, ең жогаргы жиіліктегі боя етістігі сң төмснп (1-ші қатарда) орында түрса, онымсн салыстырғанда біршама азырақ жиіліктсгі жыл зат есімінің қатар саны одан жогары (50-ші қатар). Сол сияқты оте жоғарғы жиіліктегі соз есімдігінің рангісі (2-ші қатар) одан біршама теменгі жиіліктсгі соң щылауынан (49-шы қатар) темен. Б.үл арада да зерттеу нысанындағы мәтіндердің жиілік қүрылымындагы белгілі бір сөздің қолданылу жиілігі оның рангісінс


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   33




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет