Жаратылыстану ғылымдары факультетінің деканы

35 

Ф

Пəннің

оқу

əдістемелік

кешені

Алтыншы

басылым

Қолдануға

ыңғайлы

болуүшін

К

көбінесе

тепе

теңдік

константасының

көрсеткішін

функцию

р

), 

–

теңдік

константасының

кері

мəнін

қолданады

 : 

рК

= -lgK 

рК

онда

кері

реакция

рК

< 0 – 

тура

 

реакция

жүреді

Тепе

теңдік

константасы

химиялық

тепе

теңдік

кезінде

белгілі

қатынаста

болатын

əрекеттесуші

заттар

мен

реакция

өнімдерінің

концентрациясын

байланыстырады

. 

Концентрация

қатынасы

кейбір

факторлар

əсерінен

өзгереді

температура

, 

қысым

егер

системада

газ

тəрізді

зат

болса

немесе

бір

компоненттің

жалпы

концентрациясы

əсерінен

Бұл

өзгерістерді

Ле

-

принципіне

сүйеніп

сапалы

түрде

айтуға

болады

–

теңдік

Химиялық

анализде

қолданылатын

реакциялардың

көбі

қайтымды

болуына

байланысты

аналитикалық

химияның

теориясы

химиялық

тепе

теңдік

заңдылықтарына

негізделген

Қарама

қарсы

екі

бағытта

жүретін

реакцияларды

келесі

процестерде

байқауға

болады

тұну

еру

нейтралдану

- 

гидролиздену

тотығу

тотықсыздану

жəне

т

. 

. 

Мысалы

натрий

ацетатының

гидролиздену

процессі

басталуымен

бейтараптану

кері

процессі

іле

туындап

орын

алып

отырады

𝐶𝐻

3

3

𝐶𝑂𝑂𝑁𝑎  +  𝐻𝑂𝐻

(4.1) 

аталған

реакциялар

қарама

қарсы

бағыт

белгісі

арқылы

жазылады

𝐶𝐻

3

3

𝐶𝑂𝑂𝐻  +  𝑁𝑎𝑂𝐻

(4.2) 

реакцияларды

əдетте

төменде

келтірілген

типтердің

біреуіне

жатқызады

: 

АВ ⇆  А + В (а)

 А + В  ⇆  С (б)

 (4.3) 

Диссоциациялану

реакцияларының

бірінші

типіне

а

) 

реакцияларды

жатқызады

: 

тұнбалардың

еруі

жəне

əлсіз

электролиттердің

диссоциациялануы

Екінші

типке

б

) 

қосылыстардың

түзілу

ал

типке

в

) - 

-

тотықсыздану

гидролиздену

реакцияларын

жатқызады

. 

 

С

.

электролиттік

диссоциациялану

теориясы

бойынша

деп

еріткіштің

əсерінен

иондарға

ыдырап

электрөткізгіштік

қасиетке

ие

заттарды

айтады

Диссоциация

нəтижесінде

түзілетін

иондар

ерітіндідегі

басқа

иондар

мен

молекулаларға

тəуелсіз

əсерлесетін

бөлшектер

ретінде

химиялық

жəне

электрохимиялық

процестерге

қатысады

Электролиттік

дисоциацияның

сипаты

негізінен

электролиттердегі

химиялық

байланыстардың

полюстілігімен

анықталады

. 

Байланыс

полюстілігі

артқан

сайын

электролиттер

тұрақты

жағдайда

жеңіл

диссоциацияға

ұшырайды

Мысалы

типті

қосылыстарда

сутектің

оттекпен

байланысының

полюстілігі

сутек

атомының

немесе

радикалдың

  R 

табиғатына

байланысты

өзгереді

дəлірек

айтқанда

и

-H 

полюстілігіне

тəуелді

Айталық

сутек

ионына

қарағанда

тотықсыздандыру

қабілеті

жоғарырақ

болып

келетін

натрийдің

оттек

атомымен

байланысы

күшті

полярлы

ал

-

Н

байланысының

полярлығы

аз

. 

натрий

гидроксидінің

диссоциациясы

ОН

- 

бөле

жүреді

Сулы

ерітінділерде

ОН

-

түзілуімен

диссоциацияланатын

қосылыстарды

Аррениус

теориясы

бойынша

деп

атайды

Азот

қышқылында

  HONO

2

 

ионының

2

қарағанда

металдық

қасиеті

басым

болғандықтан

О

-

байланысы

күшті

полярлы

болып

диссоциация

Н

+ 

бөлу

жолымен

жүреді

Осындай

қосылыстар

электролиттік

диссоциациялану

теориясының

бойынша

деп

аталады

 

Л

.

Н

. 

Гумилев

 

атындағы

 

Еуразия

 

ұлттық

 

университеті

 

Пəннің

 

оқу

-

əдістемелік

 

кешені

 

Басылым

: 

алтыншы

 

 

36 

ЕҰУ

 

Ф

 703-08-16. 

Пəннің

 

оқу

-

əдістемелік

 

кешені

. 

Алтыншы

 

басылым

 

 

Егер

  R 

радикалының

 

химиялық

 

қасиеті

 

сутекке

 

жақын

 

болса

, 

диссоциация

 

нəтижесінде

 

Н

+

, 

ОН

- 

иондарыда

 

бөлініп

 

шығуы

 

мүмкін

, 

мысалы

, 

алюминий

 

гидроксиді

 

Al(OH)

3

. 

Мұндай

 

қосылыстарды

 

амфотерлі

 

немесе

 

амфолиттер

 

деп

 

атайды

. 

Электролиттерді

 

күшті

, 

орташа

, 

əлсіз

 

деп

 

жіктейді

. 

 

Электролиттердің

 

жіктелуі

. 

№

 

Күшті

 

электролиттер

 

Əлсіз

 

электролиттер

 

1 

Бейорганикалық

 

қышқылдар

: HNO

3

, 

HCl, HI, HClO

4

, H

2

SO

4

, HBr, HClO

3

, 

органикалық

 

сульфаттар

 RSO

3

H 

Бейорганикалық

 

қышқылдар

: H

2

CO

3

, 

HCN, H

2

SO

3

, H

3

BO

3

, H

2

S, H

3

PO

4

, 

H

2

SiO

3

, HNO

2

 

2 

Сілтілік

 

жəне

 

сілтілік

 

жер

 

металдарының

 

гидроксидтері

: KOH, 

NaOH, Sr(OH)

2

, Ca(OH)

2

 

Органикалық

 

қышқылдар

(

көпшілігі

): 

HCOOH, CH

3

COOH, CH

3

CH

2

COOH, 

CH

3

(CH

2

)

2

COOH, HOOCCH(OH), 

CH(OH)COOH 

жəне

 

т

.

б

. 

3 

Бейорганикалық

 

қышқылдардың

 

тұздары

: KCl, KNO

3

, NaCl, NaNO

3

, 

K

2

SO

4

, NaSO

4

, CaCl

2

, BaCl

2

, Ba(NO

3

)

2 

Аммоний

 

гидроксиді

 NH

4

OH 

жəне

 

көпшілік

 

органикалық

 

негіздер

: 

C

6

H

5

NH

2

, NH

4

OH, (C

6

H

5

)

2

NH, CO(NH)

2

, 

C

10

H

7

NH

2

, CS(NH

2

)

2

жəне

 

т

.

б

. 

4 

 

Тұздар

: Cd(CN)

2

, Zn(CN)

2

, Hg(SCN)

2

, 

HgCl

2

, Hg(CN)

2

,Fe(SCN)

3

,CdI

2

 

 

Күшті

 

электролиттердің

 

сулы

 

ерітінділерінде

 

тек

 

қана

 

сольватталған

  (

еріткіш

 

ретінде

 

су

 

болса

 

гидратталған

) 

катиондар

 

мен

 

аниондар

 

жүреді

 

жəне

 

еріген

 

зат

 

молекула

 

күйінде

 

болмайды

. 

Əлсіз

 

электролиттердің

 

сулы

 

ерітінділерінде

 

гидратталған

 

иондар

 

мен

 

қатар

 

еріген

 

заттың

 

диссоциацияланбаған

 

молекулалары

 

бірге

 

жүреді

. 

Бірақ

 

күшті

 

электролиттердің

 

сулы

 

емес

 

ерітінділерде

 

толық

 

диссоциацияланбайды

, 

себебі

 

сулы

 

емес

 

еріткіштердің

 

молекулаларының

 

полярлығы

 

суға

 

қарағанда

 

төмен

. 

жүктеу/скачать 2,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: