58-59.Ауылшаруашылығын, өнеркәсіпті және қызмет көрсету саласын орналастыру түрткіжайттары
4түрткіжайттар – бұл сәйкесінше мәселелерді зерттеу немесе шешу кезінде назарда ұстау қажет маңызды жағдайлар.
өндірістік күштерді орналастыру түрткіжайттары деп жекелеген кәсіпорындарды, олардың топтары мен салаларын орналастыру үшін орын таңдауға әсер ететін барлық себептерді (дәлелдерді) атайды. Кәсіпорындарды орналастырған кезде мынадай негізгі түрткіжайттарға сүйенеді: шикізаттық, отындық, энергетикалық, еңбек, тұтынушылық, көліктік, экологиялық, ғылымды қажетсіну түрткі-жайттары.
Өнеркәсіпті орналастыру түрткіжайттары.
Шикізат түрткіжайты тауарларды өндіру үшін өте үлкен мөлшерде алуан түрлі материалдар қажет. Шикізатқа жақын орналасатын кәсіпорындар түсті металдарды байыту, сүректі алғашқы өңдеу, калий тыңайтқыштарын, цемент шығару.
отын түрткіжайты өнім өндіру үшін үлкен көлемде минералды отын: көмір, табиғи газ, мазут жұмсайды. Отын өнеркәсібіне жақын орнасатын салаларға жылу энергетикасы, қара металлургияның, химия өнеркәсібінің жекелеген өндірістері жатады. Қазақстанда (Екібастұз ГРЭС) және басқа да елдерде ірі ЖЭС ірі көмір кен орындарына жақын жерлерге салынған. Көмір кендерінде шойын мен болат өндіретін көптеген кәсіпорындар орналасқан (Қарағанды металлургия комбинаты).
Энергетикалық түрткіжайт. Кейбір салалар өнімнің бір бірлігін әзірлеудің өзіне көп мөлшерде электр энергиясын тұтынады. Энергия жұмсайтын өндірістерге жеңіл түсті металдар (алюминий, титан және басқа), химиялық талшықтар, қағаз өндірісі жатады.
Еңбек түрткіжайты белгілі бір тауарларды шығаруға өте көп адам, оның ішінде біліктілігі жоғары мамандар талап етіледі. Көп еңбекті қажет ететін өндірістер радиотехника, аспап-құрал жасау, білдек жасау, пластмасса өңдеу, тоқыма, трикотаж, аяқкиім, тігін өнеркәсіптері, күрішшаруашылық, көгөнісшаруашылық, жемісшаруашылық т.б. жатады.
Тұтынушылық немесе нарықтық түрткіжайт. Бірқатар кәсіпорындар тұрғындар арасында кеңінен пайдаланылатын, кейде күнделікті сұранысқа ие болатын өнімдерді өндіреді. Тұтынушыға жақын орналасады тағам өнімдері,киім, аяқкиім, тұрмыстық техника және басқалар.
Достарыңызбен бөлісу: |
