Жұмабаева жәзира аманжолқызы бастауыш білім беру пәндерін метапәндік тұрғыда оқыту
жүктеу/скачать 6,28 Mb. Pdf көрінісі
|
ДИССЕРТАЦИЯ
Lecture theses
| жаттап алуды емес
», « ойлауды » көздейді. Оқушылардың оқу әрекетінің болуын, пәндік базалық қабілеттердің қалыптасуын, оқу үдерісінде ғылыми жаңалықты қайталауды және рефлексиялық әрекеттің бар болуын білдіреді [77]. Осы тұста С.В. Галянның білімді «жаттанды» етіп емес, жан-жақты дамыту үшін меңгерту идеясының құныдылығы айқын байқалады. Ресейдің федералды мемлекеттік білім беру стандартында метапәнділік теориялық ойлаудың әмбебап оқу әрекеті және білім алушылардың әлемді тұтас бейнеде көруді қалыптастыру құралы ретінде қарастырылады [77,б. 87]. Атап кететін мәселе, метапәндік тұрғыдан оқытудың жаңа әдіснамалық бағыты ретінде қойылған метапәндік оқытуды Ресей білім беру жүйесі мемлекеттік білім стандартына енгізіп, оны ғылыми және практикалық тұрғыдан негіздеу үдерісі қарқынды түрде жалғасуда. А.Г.Асмолов [51], Ю.В.Громыко [49], О.Лебедева [78], А.В.Хуторской [50] және басқалардың еңбектерінде әлемді тұтас қабылдау идеясы көрініс табады. Олардың тұжырымдарына сәйкес білім берудегі метапәндік тұрғыда оқыту әртүрлі ғылыми пәндердің және оқу пәндерінің бір-бірінен алшақтығы, бытыраңқылығы, бөлінуі мәселесін шешуді көздейді. Метапәндік тұрғыда оқыту пәнаралық өзара әрекеттесу, қоғамда ойлау мәдениетін, тұтас дүниетанымды қалыптастыру мәдениетін сақтауға, қорғауға мүмкіндік береді деген тұжырымға келеді. Біз соның ішінде еңбегімізге жақын келетін зерттеулерді кестеге түсіріп, оларға талдау жасадық (кесте 1). Кесте 1 – Шетелдік әдебиеттерде метапәндік тұрғыда оқыту мәселесінің зерттелуі Ғалымдар Зерттеу пәні Қорғау жылы Позднякова Е.П. Развитие метапредметных компетенций у младших школьников посредством интерактивных технологий 2010 Храмцова Н.В. Проектирование метапредметного компонента содержания начального общего образования в условиях региона: на примере курса "Забайкаловедение" 2017 Дроздова О.Е. Метапредметный подход к обучению русскому языку в разных предметных областях школьного образования 2017 Рагозина С.И. Разработка метапредметных заданий по теме «Дроби» 2017 Телеушин Т.А. Формирование метапредметных образовательных результатов обучающихся начальной школы во внеурочной проектной деятельности 2018 Гормакова В.В Формирование метапредметных умений младших школьников в исследовательской деятельности 2019 Сизова Е.В. Педагогические особенности подготовки будущих учителей биологии к работе по формированию метапредметных результатов обучающихся основной школы средствами смыслового чтения 2019 20 Кестеден байқалып тұрғандай, кіші мектеп жасындағы оқушылардың метапәндік құзыреттілігін дамытуды Е.П. Позднякова, бастауыш білім беру мазмұнындағы метапәндік компонентті жобалауды Н.В. Храмцова, метапәндік тапсырмаларды құрастыруды С.И. Рагозина зерттеген. О.Е. Дроздова түрлі пәндік облыста орыс тілін оқытудағы метапәндік тәсілдемені зерделесе, сыныптан тыс жобалау әрекетінде бастауыш сынып оқушыларының метапәндік білім беру нәтижелерін қалыптастыруды Т.А. Телеушин қарастырған. В.В. Гормакова зерттеушілік әрекет арқылы кіші мектеп жасындағы оқушылардың метапәндік білігін қалыптастыруды өз жұмысында арқау етті. Болашақ биология пәнінің мұғалімдерін оқушылардың метапәндік нәтижелерін түсініп оқу құралдары арқылы қалыптастыру бойынша жұмысқа даярлаудың педагогикалық артықшылықтары мәселесін Е.В. Сизова қарастырды [79-85]. Заманауи білім беру үдерісінің жаңа кезеңі – метапәндік оқытудың ерекшеліктерін терең зерттеген аталған ғалымдардың еңбектерін метапәндік тұрғыдан оқытуды ұйымдастыруда теориялық тірек етіп алу керек деп ойлаймыз. Метапәндік тұрғыда оқыту мәселесіне қатысты зерттеулер метапәндіктің негізі пәнаралық байланыс, интеграция мәселелері аясында көптеген зерттеулер жүргізілді. Классикалық педагогикада пәнаралық байланыс идеясы оқу материалы мазмұнының табиғи тұтастығын көрсететін жолдарды іздестіру барысында дүниеге келген. Ұлы дидакт Я.А.Коменский пәнаралық байланыс идеясына білімді жан-жақты жалпылау, олардың бір-бірімен байланыстылығы тұрғысынан келіп, онсыз дүниедегі құбылыс пен заттар ара қатынасындағы себеп-салдарлық байланыстарды тану мүмкін еместігін айтады. Ол оқыту үдерісінің тұтастығын қамтамасыз ету және оқушыларда білім жүйесін қалыптастыру үшін пәнаралық байланыстарды анықтаудың маңыздылығын түсініп: «Өзара байланысты болғандардың барлығы да нақ сондай байланыста оқытылуы тиіс» [13,б. 22], – дейді. Осы идеяны кейін көптеген педагогтер дамытты. Д.Локк: «Бір пән басқа пәннің элементтері және фактылерімен толығу керек, ал жалпы білім қолданбалы біліммен бірігу керек»,– десе, И.Г.Песталоцци дамыта оқыту идеясын насихаттап, пәндер байланысының көп түрлілігін ашады. Ол мынадай талап тұрғысынан келеді: «Өз санаңда өзара байланыста тұрған заттардың барлығын олардың табиғатта қандай байланыста тұрғанымен сәйкес байланысқа келтір» [14,б. 537; 15,б. 567]. К.Д.Ушинский теориясында пәнаралық байланыс оқытудың жүйелілігі проблемасының бөлігі ретінде қаралады. Ол балаға беретін білімнің жүйеге келтірілуінің маңыздылығына баса назар аударады. Үзік, байланыссыз білімдермен толтырылған бала басын иесінің өзі ешнәрсе таба алмайтын, бәрі ретсіз жатқан қоймаға теңесе, ал білімсіз жүйені сыртында жазуы бар, іші бос жәшіктер жиналған дүкеншікке теңеп, жүйелі білімнің маңыздылығын түсіндіреді. Жүйелі білім жоғары логикалық, философиялық ойға көтеретіндігін айтады. 21 Ғалым білімді меңгеру үдерісіндегі байланысты бұрынғы алған білім мен жаңа білім арасындағы байланыс деп түсінеді. Оқытуды таным үдерісі деп қарап, оның негізгі міндетін баланың ойлау қабілетін дамытумен байланысты жүзеге асатын ғылыми білімдер жүйесін қалыптастыруда деп біледі. Бұл таным мен даму үдерісінің бірлігінде де түйсіну, сезіну және ойлау, әдістер мен білім арасында да бір-біріне әсер ететін өзара байланыс бар. Ол оқыту үдерісін ғылыми негіздей отырып, оны тұтас үдеріс деп таныды. Оның түсінігіндегі ортасында оқушы тұратын «жүйесі іштей байланысқан, идеялық – қатталған оқытудың» қазіргі педагогика үшін де әдіснамалық маңыздылығы зор. Ғалым пәнаралық байланыс теориясының әдістемелік жағына да зор ықпал етті. Әдістемелік нұсқауларының ішіндегі ең маңыздылары мыналар: жаңа материалдарды түсіндіруде де, қайталауда да басқа пәннен алған білімге сүйену; пәндер мазмұндарының байланыстылығы, туыстас пәндерді жақындастыру, бірнеше пәндерге ортақ жалпы ғылыми идея мен танымдық дағдыларды дамыту. Сөйтіп, педагогика тарихында пәнаралық байланыс теориясы мен практикасынан құнды мұралар қалды. Атап айтқанда: – оқу үдерісінде объектілер мен табиғат, қоғам құбылыстарының шынайы байланыстылығын бере білу қажеттілігі психология, педагогика және әдістеме тұрғысынан негізделді; – пәнаралық байланыстың дүниетанымдық және дамытушылық қызметі, олардың білім жүйесін қалыптастыру мен оқушы ойын дамытуға әсері анықталды; – әр түрлі пәндерді сабақтастырып оқытудың әдістемесі жасалды [13,б. 22]. Жинақтай атсақ, классикалық педагогиканың жарқын өкілдерінің еңбектеріне метапәндік көзқарас тұрғысынан қарайтын болсақ, онда метапәндік оқытудың «дәні» осы еңбектерде жатқанын көреміз. «Ғылыми білім негіздерінің интеграциясы мен дифференциясының бірлігі – оқытудағы әр алуан пәнаралық байланыстардың көзі», – дейді В.Н.Максимова [22,б. 219]. Осындай көзқарастағы педагог ғалымдардың (Б.Г.Ананьев, И.Д.Зверов, Н.А.Лешкарева т.б.) зерттеу жұмыстарының нәтижелері педагогикалық тәжірибеге кеңінен енгізілді. Соның салдарынан пәнді оқытумен байланысты бағдарламалардың бәрінде дерлік пәнаралық байланыстарға қатысты бөлім міндеттілік деңгейге жетіп отыр. Әрине, мұның пайдасы мен зиянын ажырата білген жөн. Өйткені «пәнаралық байланыс» және «интеграция» ұғымдары жайында белгілі бір болжам және ол категориялардың маңызына берілген бағалар, бастапқыда бір- бірінен өзгеше болғанымен, кейініректе бірте-бірте теңестірілуге бет алып бара жатқан сыңайы байқалады. Оған қоса, мұғалімдердің және әдістемелік жұмыспен айналысатын адамдардың белсенділігінің арқасында «интеграцияланған» сабақтардың жиілене түсуі әр түрлі «интеграцияланған» курстардың жасалуына ден қою және т.с.с. іс-әрекеттер «интеграция» терминінің қарапайым түрде «біріктіру» деп ұғынылуынан туындап отыр. Яғни 22 «интеграцияны» бұрыннан белгілі «пәнаралық байланыс» ұғымына келтіруге талпыну орын алуда. Бұл екеуін бір нәрсе деуге болмайды. Ал интеграция ғылыми ұғым ретінде педагогикада ХХ ғасырдың 80- жылдарының бірінші жартысында пайда болды. Интеграция мәселесімен ең алғаш айналысқан педагогтер екендігі, ол алғашында пәнаралық байланыс деп қарастырылғаны және интеграция тарихы ХХ ғасырда үш кезең боп қалыптасқаны анықталды: 1-кезең – 20-жылдар – пәнаралық байланыс негізіндегі проблемалық- комплекстік оқыту (еңбек мектебі); 2-кезең – 50- 70-жылдар – пәнаралық байланыс; 3-кезең – 80 -90-жылдар – интеграция [86]. Интеграция негізіндегі проблемалық-комплекстік білім жүйесін құрудың алғашқы тәжірибелік талпынысын ХХ ғасыр басында американдық Дж.Дьюи жасаған, одан кейін 20-жылдары Ресейде С.Т.Шацкий, М.М.Рубинштейн т.б. қолға алған. Сөйтіп, еңбек мектебі деген атпен педагогика тарихына енеді. Бұл оқытудың негізгі ұстанымы «комплекстік метод» (кешендік әдіс) болды. Кешендік әдіс (немесе жобалар методы) бір проблема айналасына түрлі пәндер білімін интеграциялайды. Біздің ойымызша, бұл пәнаралық байланысқа негізделген үдерісті ұйымдастырудың бірінші практикалық тәжірибесі болды деп айтуға толығымен болады. 20-жылдары кешендік әдіспен бірге оған қарама-қарсы пәндік ұстаным пайда болады. Сөйтіп, екі дидактикалық ұстаным арасында күрес басталып, 1931 жылы пәндік жүйенің жеңісімен аяқталады. Содан бері пәндік жүйе дәстүрге айналады. Бірақ интеграция түбегейлі жоғалмайды: ол пәннің ішінде өзінің дамуының жаңа кезеңін жалғастырады. 50-жылдары интеграция идеясы пәнаралық байланыс түрінде жаңғырады да, пәндік жүйеге қарсы болмай, ол жүйені толықтыратындай байланыс ретінде ғана міндет атқарады. Әрі қарай дидактикада пәнаралық байланысты ұстаным ретінде қарастыратын көптеген түсініктердің пайда болуына әкеп тірейді де, тарихи дәстүр бұзылады. Сөйтіп, білім беруде жүктеу/скачать 6,28 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|