БөЖ. Кейс №1 126-группа Жоспар

5. Типологиялық лингвистика.

Типологиялық классификация

Тілдерді құрылымы мен құрылысына қарай топтастыру типологиялық классификация деп аталады. Тілдерді бұлайша топтастыруда басшылыққа алынатын негізгі белгілер:ең алдымен тілдердің грамматикалық жүйесінің қалайқұрылғандығы, белгілі бір тілдерде грамматикалық тәсілдердіңқайсысы басымдық ететіні, сол тілдердегі сөздердің өзгерутүрлену жолдарының ерекшеліктері.Жалпы тіл білімінің тілдердің құрылымы мен құрылысынзерттейтін саласы - типологиялық тіл білімі. Типологиялық тілбілімі туыстас тілдердің де, бір-бірімен туыс емес тілдердіңде сәйкестіктері мен ұқсастықтары, сондай-ақ, қарама-қарсыөзгешіліктері сияқты мәселелерге көңіл бөледі. Типологиялықтіл білімінің мұндай мәселелерді қарастыратын саласынлингвистикалық типология деп те атайды.

Типологиялық топтастырылу

Шығу тегінебайланыстырылмай, грамматикалыққұрылысы мен типінің ұқсастығытұрғысынан, яғни типологиялық (немесеморфологиялық) топтастырылу д.а. Мұны түсіну үшін, ең алдымен әр түрлі тілдердегіграмматикалық мағыналарды білдіру тәсілдеріне,сөз, сөйлем құрамындағы мағыналық бөлшектердіңөзара байланысу сипаттарына, яғни синтаксистікқатынастардың берілу әдістеріне көңіл қою керек.Мысалға "М.Әуезовтың кітабын мен туыстарымнан алдым" дегенсөйлемді оның "Книги М.Ауезова я взял у родственников" дегенорысшасымен салыстырып көрелік. Мұндағы ту+ыс+тар+ым+нандеген мен у род+ствен+ник+ов дегендерге көңіл қойсақ, олардыңқұрылымдық ерекшеліктері мен байланысу тәсілдері, грамматикалықмағыналарды білдіру әдістері әр түрлі екенін байқауға болады.Анығырақ айтсақ, орыс тілінде грамматикалық мағыналар (жекешекөпше) ішкі флексия арқылы да, сыртқы флексия арқылы да (Мыс: И.что? окну-укна, Р. чего? окнб-укон; Д. чему? окну-укнам; В. что? окнуокнб; Т. чем? окном-окнами; П. о чем? Об окне – об окнах) беріледі.