Көрсеткiштердiң туындыларының оның негiзiнде табылу мүмкiн
БӨЛІМ УНИВЕРСАЛДЫҚ, ТОПЫРАҚТЫҚ, ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МОНИТОРИНГ ТҮРЛЕРІ
жүктеу/скачать 8,98 Mb.
|
экологиялық мониторинг каз (2)
- Бұл бет үшін навигация:
- Көрсеткіш Бұзылыс дәрежесі 0 1
| 12 БӨЛІМ
УНИВЕРСАЛДЫҚ, ТОПЫРАҚТЫҚ, ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МОНИТОРИНГ ТҮРЛЕРІ 12.1. Топырақтың микробиологиялық жағдайының мониторингісі 7 бөлімде атап көрсеткендей, топырақ микробоценозы топырақ бұзылыссының әр түрлi түрлерiнде байқалады, осының негізінде оның жағдайының көрсеткіштері топырақ мониторингісінде топырақ жағдайының әмбебап индикаторлары бола алады. Микробиологиялық тестер қысқа уақыт ішінде, тiптi қоршаған ортаның түбегейлi емес өзгерiстеріне, топырақ жүйесінiң жұмыс жасаудағы ауытқуларын бағалауға мүмкіндік бередi және сондықтан да топырақ бұзылыссы дәрежесінiң ерте диагностикалық көрсеткiштері де болуы мүмкін. Негізгі микробиологиялық тесттер бар жоғы төртеу (кесте 12.1). Микробты биомассаның белсендi деңгейi топырақ биотасының жалпы жағдайының ақпараттық көрсеткiші болып табылады. «Эксперименталдi экология», 1991 еңбегінде жазылған әдiстеме бойынша анықталады. Бұзылыс дәрежесі бақылаумен салыстырғанда белсендi микробты биомассаның деңгейiнiң кiшiрейуi бойынша бекiтiледi. Бұзылысланбаған топырақ үшiн топырақ 5-еседен аспайтын төмендету рұқсат етiледi, сонда өте күшті бұзылысланған топырақ микробты биомассаның белсенділігі 100-еседен көп төмендетумен сипатталады. Кесте 12.1 Топырақтың биологиялық бұзылыссының көрсеткіштері мен критерийлері
Микроорганизмдардың патогендiк формаларының сипаттамасы топырақтың биологиялық ластануымен сипатталады. Стационарлы әдiстеме бойынша анықталады (Мишустин т.б., 1979). Қалыпты жағдайда олардың саны 1 г топырақта 1000 аспайды. Топырақтың фитоулылығы биота топырақ жағдайының интегралды көрсеткiші болып табылады. Топырақтың жиынтық ластануына тәуелдi болады, және де топырақ қажуын қоса алғанда. Өнген тұқымдар санының төмендеуі бойынша және бақылаумен салыстырғанда өскіндер ұзындығы «топырақ пластиналарының» әдiстерiмен анықталады (Звягинцев т.б., 1989; Евдокимова т.б., 1984). Бақылаумен салыстырғанда өнген тұқымдар санының төмендеуі және өскіндер ұзындығы бұзылысланбаған топырақ үшін 1,1 ретке рұқсат етiледi. Егер өскіндер саны екi реттен бетер көп төмендесе, онда топырақ өте күштi бұзылысланған. Топырақтың генулағыштығы - топырақтың қабiлеттiлiгi көмегiмен микроағзаларді, өсiмдiктерді және топырақ фаунасын қоса алғандағы топырақ биотының генетикалық аппаратының құрылым-функционалдық күйлерiне әсер етуін анықтайтын көрсеткiш. Бақылаумен салыстырғанда гендiк мутациялары санының өсуi бойынша анықтайды. Қысқа мерзiмдi тесттерде бағаланады (Фонштейн және т.б., 1917). Қалыпты жағдайда бұзылған топырақтағы мутациялардың саны бақылаумен салыстырғанда айырмашылығы екi реттен аспауы керек. Биологиялық бұзылыс жылдамдықтары көрсеткiштерінiң жоғары мәнiнде оның себептерiн туғызушыны анықтау керек, өйткені патогендiк микроағзалардің санын қоспағанда биологиялық бұзылысның барлық қалған көрсеткіштері бiрқатар себептердiң әсерлер жиынтығымен себепші болған интегралды болып табылады. Ластануға душар болған топырақ жағдайының бағасы үшiн микрообиологиялық тестілеу әдiстерi біршама кең таралған болып табылады. Санитарлық - гигиеналық мониторингісі барысында биологиялық ластану дәрежесін бағалау санитарлық - бактериологиялық, санитарлық - паразитологиялық санитарлық - энтомологиялық көрсеткiштері бойынша жүреді. Топырақ микробоценоздардың байырғы өкiлдерiнiң кiшiрейуiнің және оның биологиялық белсендiлiгiнiң төмендетуiнің аясында табиғи топырақ микробоценоздардың өкiлджеріне қарағанда, топырақтың химиялық ластануына біршама тұрақты, патогендiк энтеробактериялар мен гельминттердің санының біршама өсуі байқалады. Топырақтың санитарлық - бактериологиялық жағдайын бағалау қаупі жоғары нысандарда (бала бақшаларда, ойын алаңдарында, санитарлық күзет аймақтарында) мiндеттi түрде жүргiзiледi. Әрбiр топырақ микроағзалардің белгілі қанығуымен сипатталады, және ол оған әсерлердің әр түрлі түрлері кезінде төмендеуі мүмкін (кесте 12.2). Топырақтардың микробиологиялық жағдайын бақылау кезінде топырақ микроағзаларінің жекеленген топтарының олардың ұйымдасуының: түр, популяция, бiрлестiктің әр түрлi деңгейлеріндегі сол немесе басқа әсерлерге реакциясын анықтаумен жүргiзіледi. Бірлестіктер (кешендер) үшiн – негiзгi көрсеткіштердің бiрi - олардың түрлi құрылымының өзгерiсi. Өзгерiстер көрсеткiштері ерекшеленген түрлердiң (түрлердiң байлығы) жалпы саны, олардың әр түрлiлiгiнiң көрсеткiштері, доминанттықтың деңгейі бола алады. Әр түрлiлiктің өзгерiсімен қатар түрлер құрамының өзгерiсi де жүруі мүмкін. Кесте 12.2 Топырақтың микроағзалармен байытылу дәрежесінің бағалануы, люминесценция-микроскопиялық әдіс (Звягинцев бойынша, 1978)
жүктеу/скачать 8,98 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||