Лекция 6 (сағат) Тәжірибелік (семинар) сабақтары 30 (сағат)


Көмірсулар, липидтердің және белоктардың арнайы жолдармен ыдырауы



бет3/17
Дата08.06.2018
өлшемі1,06 Mb.
#41424
түріЛекция
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   17

Көмірсулар, липидтердің және белоктардың арнайы жолдармен ыдырауы.

  • Үш карбон қышқылдарының циклі (Кребс циклі).


  • Биологиялық тотығу БТ, электрондардың тасымалдану тізбегі, БТ сатылары.

  • Тотығудан фосфорлану.


    ДӘРІС ТЕЗИСТЕРІ

    Энергия алмасуы туралы түсінік.

    Күн энергиясы кеңістікте әр түрлі ұзындықтағы электромагниттік толқындар түрінде таралады. Биосфера Күн энергиясының небәрі 0,02%-н ғана сіңіреді. Бұл аутотрофтар болып табылатын өсімдіктер арқылы жүзеге асады, ал жануарлар Күн энергиясын тікелей пайдалана алмайтындықтан, гетеротрофтар деп аталады. Олар энергияны өсімдік дүниесі синтездегеніміз органикалық заттардан алады. Жасыл өсімдіктердің Күн энергиясын пайдаланып, су мен көмірқышқыл газынан көмірсулардың (глюкозаның) түзілуін фотосинтез деп атайды.


    2О + 6СО2 + 2847кДж ↔ С6Н12О6 + 6О2

    Жоғарыы сатыдағы жануарлар көмірсулар мен басқа да қоректік заттарда жиналған энергияны пайдаланады, тыныс алғандағы О2 қатысуымен оларды ыдырату арқылы алады.

    Бұл кезде бөлінген энергияның негізгі бөлігі жылу түрінде (52-60%) таралады, ал біраз бөлігі АТФ түрінде қорға жиналып, организммен пайдаланады. Сонымен, организм үшін қажет энергия күн энергиясын пайдаланған өсімдік тағамымен түседі екен. Энергия алмасудың биологиялық мәні органикалық заттарда сақталған энергияны пайдаланып, оны цитоплазмалық компоненттердің синтезі мен басқа да үрдістерге бағыттау болып табылады.



    Энергия алмасуының сатылары


    Энергия алмасуының 4 сатысы бар: 1 – көмірсу, липид және белоктардың арнайы жолдармен ыдырап, ортақ өнім АСҚ түзуі; 2 – ҮКЦ; 3 – БТ, немесе тіндік тыныс алу; 4 – ТФ

    Энергия алмасуының сатылары



    1 сатысы – негізгі қоректік заттардың арнайы жолдармен ыдырауы. Бұл сатысы ас қорыту жолдарында оттек қатысуынсыз жүреді және субстраттардың барлық энергиясының шамамен 1% бөлінеді. Белоктар, көмірсулар және липидтердің әрқайсысы өз жолдарымен ыдырайды, мысалы, көмірсулар ас қорыту жолдарында моносахаридтерге дейін ыдырайды, қанға негізінен глюкоза шығады. Глюкоза пирожүзім қышқылына (ПЖҚ) дейін тотығады, ПЖҚ тотығудан декарбоксилденіп АСҚ түзеді. Липидтер (ТАГ) асқорыту жолдарында глицерина мен бос май қышқылына (БМҚ) дейін ыдырайды , глицерин ПЖҚ-ға дейін тотығып, БМҚ бета-тотығып АСҚ-на түзеді. Белоктар ас қорыту жолдарында АҚ-на дейін ыдырайды , АҚ тіндерде дезаминденіп ПЖҚ немесе АСҚ түзеді.

    2 сатысы- Үш карбон қышқылының циклі, немесе лимон қышқылының циклі, немесе Кребс циклі (1953 ж Нобель сыйлығын алды).

    1 сатыда түзілген АСҚ ҮКЦ-де тотығады. ҮКЦ барлық органикалық қосылыстар үшін «катаболикалық орталық» . ҮКЦ реакциялары митохондрияда жүреді.

    ҮКЦ қорытынды теңдеуі: АСҚ2СО2+3НАДН2+ФПН2+АТФ

    АСҚ ҚСҚ-мен судың қатысуымен конденсациялану реакциясына түседі , нәтижесінде лимон қышқылы түзіледі, ацилтрансфераза бөлінеді, реакцияны цитратсинтетаза жүргізеді.

    Цитрат дегидратцияланып нәтижесінде цис-аконитат түзіледі.

    Цис-аконитат суды қосып алып изолимон қышқылын түзеді.

    Изоцитрат дегидрирленіп НАД-тәуелді ИДГ қатысуымен қымыздық янтарь қышқылын ҚЯҚ түзеді. ҚЯҚ декарбоксилденіп альфа-кетоглутарат түзіледі.

    Альфа-кетоглутарат альфа-кетоглутаратдегидрогеназды комплекстің әсерінен сукцинил-КоА түзіледі. Альфа-кетоглутарат тотыққан кездегі энергия активті янтарь қышқылының макроэргиялық байланысын түзуге жұмсалады. Активті янтарь қышқылының макроэргиялық байланысы ГДФ пен бейорганикалық фосфаттан ГТФ түзуге жұмсалады. Одан кейін ГТФ АДФ –пен қайта фосфорланып, ГДФ және АТФ түзіледі. Активті янтарь қышқылы өзінің макроэргиялық байланысын жоғалтып сукцинатқа айналады және НSКоА бөлінеді.

    Сукцинат ФАД-тәуелді ФП – СДГ арқылы тотығып фумарат түзеді. Фумарат гидратацияланып, алма қышқылын (малат) түзеді.

    Малат НАД-тәуелді МДГ арқылы дегидрирленіп ҚСҚ түзеді , ол қайтадан ҮКЦ-ге түсуі мүмкін.

    Сонымен ҚСҚ ҮКЦ-ның катализаторы.



    ҮКЦ ролі – 1) АСҚ тотығатын үрдіс 2) ҮКЦ барлық метаболиттік үрдістерді өзара біріктіреді, 3) ҮКЦ түзілген өнімдер әртүрлі заттардың түзілуіне жұмсалады, яғни пластикалық ролі. Мысалы, альфа-КГ глутамин мен глутамин қышқылының негізін салушы, сукцинилКоА, немесе АЯҚ порфириндер синтезіне қажет, ҚСҚ глюконеогенездің негізгі өнімі, 4) БТ үшін тотықсызданған дегидрогеназалардың көзі.

    Биологиялық тотығу барлық тірі жасушалардың митохондриясында жүретін тотығу реакцияларының жиынтығы болып табылады.Биологиялық тотығудың негізгі функциясы энергия бөлу мен эндогенді су түзу. БТ ерекшелігі: ол біртіндеп жүреді, көптеген аралық сатылар арқылы және протондар мен электрондардың бір ферменттік жүйеден басқасына бірнеше рет берілуі арқылы іске асады.Бұл кезде әр сатыда аз мөлшерде энергия бөлініп отырады.

    БТ кезінде барлық ферменттер басында тотықсызданады, одан кейін тотығуы керек, яғни тіндік тыныс алуға қатысатын оксидоредуктазалар ауыспалы күйде бірде тотыққан бірде тотықсызданған күйде болуы мүмкін және олардың тотығу–тотықсыздану потенциалы (ТТП) бар. Оксидоредуктазалардың БТ тізбегінде орналасуы ТТП мөлшеріне байланысты. Олар ТТП өсуіне байланысты орналасады. Мысалы, ТТП ең азы НАД тәуелді ПФ, ал ТТП ең жоғарыысы молекулалық оттек.

    БТ дың әр сатысындағы энергия шығымы екі көрші орналасқан ферменттік жүйенің ТТП–ның айырымына бйланысты.Потенциалдар айырымы неғұрлым үлкен болса, энергия шығымы соғұрлым көп балады. (ТТП. Схемасын қараңыз).

    БТ келесі сатылардан тұрады:

    1-ші сатыда субстрат коферменті НАД болатын пиридин ферментімен (ПФ) пен тотығады, бұл кезде НАД тотықсызданады. Бұл сатыда аз мөлшерде энергия бөлінеді.

    2 саты – НАДН2 коферменті ФМН болатын ФП тотығады, осы сатыда АТФ түзуге жетклікті 46 кДж энергия және біраз жылу бөлінеді.

    3 саты – ФПН2 убихинон (КоQ) әсерінен тотығады, КоQ тотықсызданады.Бұл сатыда күкірттітемір белоктар әсер етіп электрондарды ФПН2 –ден убихинонға береді.

    БТ 4 сатысы– субстрат БТ тізбегінің басынан алыстаған сайын сутегі атомындағы протон мен электрон арасындағы байланыс әлсіреп ол 2 протон мен 2 электронға ыдырайды:

    0 à 2Н+ + 2ē. Протон ерітіндіде қалады да, электрондар Цх (Цх – гемопротеид, гемінде ауыспалы валентті Fе бар) жүйесі арқылы оттекке беріледі.Бұл кезде цитохром b-ның ферриформасы электронды қосып алып ферроформаға тотықсызданады. Цитохромдар арасында тотығу–тотықсыздану реакцияларының реті – 2Цхbà2Цхс1à2Цхсà2Цхаà2Цха3àО2

    ФерроЦхb тотыққанда 43 кДж энергия бөлінеді.

    Цха мен Цха3 бір бірімен тығыз байланысып – цитохромоксидаза (ЦХО) комплексін түзеді. Бұл комплексте ферро цха3 молекулалық оттекпен әрекеттесіп тотығады, оттек ионданады. Сонымен оттек тотықсыздануы үшін 4 электрон қажет.

    Цха мен Цха3 тотыққан кезде (102 кДж) энергия және көп мөлшерде жылу бөлінеді.

    БТ соңғы сатысында әр активті ионданған оттек тотықсызданған убихинон тотыққан кезде бөлінген 2 Н+ –мен әрекеттесіп эндогенді су түзеді.

    Сонымен БТ-ның үш сатысында: НАДН2, ферроЦхb, ферроЦха мен ферроЦха3 тотыққан кезде АТФ түзуге жеткілікті энергия бөлінеді. БТ–дың бұл сатыларын БТ мен ТФ қабысу пункттері деп атайды.


    Тотығудан фосфорлану (ТФ ).


    Энергия алмасуының 4 сатысы – ТФ.

    Бұл АДФ пен бейорганикалық фосфаттан БТ энергиясы есебінен АТФ түзілу үрдісі, АТФ-синтетазамен катализденеді: АДФ + Н3РО4 + WБТ à АТФ + Н2О



    Р/ О коэффициенті туралы түсінік, тыныс алуды бақылау.

    Р/О қатынасы - тотығудан фосфорлану коэффицентi, ол АТФ түзуге қанша моль бейорганикалық фосфаттың жұмсалатынын көрсетедi (оттегiнің бір атомына есептегенде).

    Яғни , сіңірілген оттектің әрбір атомына сәйкес келетін бейорганикалық фосфаттың моль санын (АТФ–тің түзілуіне кеткен) тотығудан фосфорлану коэффицинеті немесе Р\О коэффициенті деп атайды.

    Р/О қалыпты жағдайда 3 немесе 2-ге тең. Егер субстрат ПФ пен тотықса оттектің бір молекуласына бейорганикалық фосфаттың 3молекуласы тура келеді. Бұл кезде

    Р/О=3 тең болады; ал егер субстрат ФАД тәуелді ФП–пен тотықса оттектің бір молекуласына бейорганикалық фосфаттың 2 молекуласы тура келеді. Бұл кезде

    Р/О=2 болады



    БТ жылдамдығын ТФ бақылайды, бұны тыныс алуды бақылау деп атайды. Егер АДФ аз, ал АТФ көп болса –БТ жылдамдығы төмендейді. АДФ мөлшері көп, АТФ мөлшері аз болса БТ жылдамдығы артады.

    ИЛЛЮСТРАЦИЯЛЫ МАТЕРИАЛДАР:


    1. Презентация (слайдтар)

    2. Графопроекторға пленкалар:

    - Көмірсулар, липидтердің және белоктардың арнайы жолдармен ыдырауы;

    - ҮКЦ реакциялары. - электрондардың тасымалдану тізбегі;

    - тотығу-тотықсыздану потенциалы ТТП;

    - БТ және ТФ қабысу нүктелері.



    ӘДЕБИЕТТЕР:

    Негізгі:


    1. Т.Ш.Шарманов, С.М.Плешкова «Метаболические основы питания с курсом общей биохимии», Алматы, 1998 г.

    2. С.Тапбергенов «Медицинская биохимия», Астана, 2001 г.

    3. С.Сеитов «Биохимия», Алматы, 2001 г.

    4. В.Дж.Маршал «Клиническая биохимия», 2000 г.

    5. Сайпіл У., Плешкова С.М., Абитаева С.А. «Ферменттер. Энергия алмасуы. Витаминдер.», Алматы, 2001 ж.


    Қосымша:

      1. Плешкова С.М. және басқалары Биохимияны студенттердің өздігінен оқып-білуіне арналған оқу құралы 1Бөлім. Белоктар, ферменттер, энергия алмасуы, витаминдер. Алматы, 2009 ж.

      2. Б.Гринстейн, А.Гринстейн «Наглядная биохимия», 2000 г.

      3. Т.Т.Березов, Б.Ф.Коровкин «Биологическая химия», 2004 г.

      4. Д.Г.Кнорре, С.Д.Мызина «Биологическая химия», Москва, 2002 г.

      5. Р.Марри, Д.Греннер «Биохимия человека», I-II том, 1993 г.

      6. А.Ш.Зайчик, Л.Г.Чурилов «Основы патохимии», Москва, 2001 г.

      7. Полосухина Т.Я., Аблаев Н.Р. «Материалы к курсу биологической химии», 1977 – С. 3, 30-33, 47-49, 59-62.

      8. Бышевский А.Ш., Терсенов О.А. «Биохимия для врача», 1994 – С. 34-54, 75, 95, 108, 214-216, 224, 249.

      9. Н.Р. Аблаев Биохимия в схемах и рисунках, Алматы 2005 г.

      10. Биохимия. Краткий курс с упражнениями и задачами. Под ред. проф. Е.С. Северина, А.Я. Николаева, М., 2002 г.

    ҚОРЫТЫНДЫ СҰРАҚТАР:

    1.Энергия алмасуының сатылары.

    2. Көмірсулар, липидтердің және белоктардың арнайы жолдармен ыдырауына сипаттама.

    3. Үш карбон қышқылдарының цикліне сипаттама.

    4.БТ маңызы, сатылары.

    5.ТФ дегенімізіміз не ?

    6. Р/О коэффициенті неге тең?
    4 дәріс.

    Тақырыбы: Көмірсулар алмасуы, аралық алмасу. Бауырдың глюкостатикалық қызметі. Глюкозаның тотығу түрлері туралы түсінік .

    Мақсаты: Студенттерді зат алмасуының негізгі сатыларымен, соның ішінде көмірсулар алмасуымен таныстыру. Көмірсулардың қорытылуы, сіңірілуі, тағам көмірсулары, сондай-ақ тіндердегі глюкозаның өзгерістері туралы сұрақтармен таныстыру. Глюкозаның тотығу түрлері туралы түсінік беру.

    .

    ДӘРІС ЖОСПАРЫ:

    1.Зат алмасуына кіріспе.

    2. Тағам көмірсулары және олардың ролі.

    3. Көмірсулардың қорытылуы және сіңірілуі.

    4. Тіндердегі глюкозаның өзгерістері.

    5. Глюкозаның тотығу түрлері.
    ДӘРІС ТЕЗИСТЕРІ:

    Заттар алмасуына кіріспе

    Зат алмасуы – бір-бірімен тығыз байланысты қарама-қарсы үрдістердің – ассимиляция (анаболизм) және диссимиляция (катаболизм) жиынтығы. Заттар алмасуы 4 сатыдан тұрады: 1 сатысы: қорытылу - ас қорыту жолдарында күрделі заттардың механикалық және ферменттік жолмен сәйкес гидролазалардың әсерінен ыдырауы;

    2 сатысы: сіңірілу – ыдырау өнімдерінің ішек қуысынан ағзаның ішкі ортасына өтуі ; 3 сатысы: аралық алмасу – сіңірілген заттардың жасушаларда немесе тіндерде өзгерістерге ұшырауы; 4 сатысы – зат алмасыуның соңғы өнімдерінің бөлінуі .

    Тағам көмірсулары және олардың ролі

    Көмірсулар тағаммен белоктар және липидтермен бірге түседі. Олардың тағамдағы қатынасы - (Б:Л:У) – 1:1:4. Тағам көмірсуларының 80%-ын өсімдіктердегі полисахаридтердің қоры – крахмал құрайды. Жануар тектес тағамдарда «жануар крахмалы» -гликоген кездеседі. Тағам көмірсуларының ролі: 1) энергиялық – 99% пайдаланылған көмірсулар бос энергияны түзуге жұмсалады; 2) пластикалық, құрылымдық – ГАГ , ГП және басқада белоктар (ағзада барлық белоктардың құрамында дерлік көмірсулар кездеседі), НҚ, липидтер, Ко, глюкуронаттар, мембрана ГЛ-рі; 3) қор ретінде – глюкоза қоры гликоген; 4) сигнальдық – көмірсулар рецепторлардың (олардың тану бөлімінде) және бірқатар гормондардың құрамында кездеседі, мысалы, ТТГ, ФСГ құрамында . Көмірсулар кейбір тіндердің антигендік қасиетін қамтамасыз етеді.



    Көмірсулардың қорытылуы мен сіңірілуі.

    1 сатысы - қорытылуы: Көмірсулардың қорытылуы негізінен ауыз қуысы мен ащы ішекте жүреді. Крахмал мен гликогеннің ыдырауы ауыз қуысында сілекей -амилазасының әсер етуінен басталады. Ауыз қуысында сілекей -амилазасының әсерінен крахмал мен гликоген аралық өнім – декстриндерге және аз мөлшерде мальтозаға дейін ыдырайды. Ас түірі ауыз құысында көп кідірмейтіндіктен, сілекейдің құрамында болатын мальтаза ауыз қуысындағы мальтозаға әсер етіп үлгермейді. Одан кейін сілекеймен араласқан тағам асқазанға түседі. Асқазан сөлінде көмірсуларды ыдырататын ферменттер гликозидазалар болмағанымен асқазан сөлі асқа толық сіңгенге дейін ас түірінің ішінде сілекей -амилазасының әсерінен полисахаридтердің гидролизденуі жүре береді. Асқазан сөлі ас түйіріне толық сіңгеннен кейін сілекей -амилазасы өз әсерін тоқтатады.

    2 сатысы – қорытылу өнімдерінің сіңірілуі. Моносахаридтер әр түрлі жылдамдықпен сіңіріледі. Бірінші галактоза, одан кейін глюкоза, фруктоза және пентозалар сіңіріледі. Галактоза, глюкоза фосфорланған түрде екіншілік активті тасымалдану жолымен сіңіріледі.

    3 сатысы – аралық алмасу. Тіндердегі глюкозаның өзгерістері.

    Тіндерде глюкозаның шамамен 65% тотығады, 30% липонеогенезге , 5% гликогеногенезге жұмсалады. Моносахаридтерден глюкоза үлкен қан айналым шеңберіне түседі. Глюкозаның қалыпты жағдайдағы мөлшері – 3,4-5,6мМоль/л. Бауыр қандағы глюкозаның қалыпты мөлшерін сақтап тұрады. Глюкостатикалық функция үш үрдіс арқылы жүзеге асады: 1) гликогеногенез, 2) гликогенолиз, 3) глюконеогенезом (глюкозаның аралық өнімдерден түзілуі. Глюкозаның біраз мөлшері гликоген түрінде сақталады, қажет кезінде гликоген қайтадан ыдырап глюкоза түзеді.



    Көмірсулар алмасуындағы бауырдың ролі.

    Сіңірілгеннен кейін глюкозаның қаннан жасушаларға түсуі оны тасымалдаушы арнайы белоктар (ГЛУТ) арқылы іске асады. Қақпа венасының қанында сіңірілген моносахаридтердің мөлшері әр түрлі болады, әрі үнемі өзгеріп отырады. Ас қорыту кещінде көбейіп, ашыққкн кезде азаяды. Сіңірілген моносахаридтердің 90-ға жуығы қақпа венасы арқылы бауырға түседі.



    Глюкозаның тіндердегі өзгерісі.

    жасушадағы глюкозаның 65%-ы – энергия көзі, 30%-ы липидтер синтезіне (липонеогенез), 5%-ы – гликоген синтезіне жұмсалады.



    Глюкозаның тотығу түрлері. Глюкозаның тотығу жолдары. Глюкоза 2 түрлі жолмен тотығады, 2/3 гликолитикалық , 1/3 пентозофосфатты жолмен тотығады.

    Глюкозаның анаэробты жағдайда тотығуы гликолиз деп аталады.Анаэробты гликолиз кезінде 1 молекула глюкозадан 2 молекула лактат және 4 АТФ түзіледі. 1 молекула глюкоза аэробты гликолитикалық жолмен тотыққанда 36 немесе 38 АТФ түзуге жеткілікті энергия бөледі.

    Глюкозаның анаэробты гликолитикалық жолмен тотығуының энергиялық балансы: егер гликолиз глюкозадан басталса, глюкозо-6-фосфат пен фруктозо-1,6-дифосфаттың түзілуіне 2 молекула АТФ жұмсалады. Сонымен гликолиз нәтижесінде 4 АТФ түзіледі, ал қорда 2 АТФ қалады. Егер гликолиз гликоген ыдыраған кезде түзілген глюкозо-6-фосфаттан басталса, фруктозо-1,6-дифосфаттың түзілуіне 1 АТФ жұмсалып, 3 АТФ қорда қалады.

    Глюкозаның аэробты жағдайда тотығуы келесі сатылардын: глюкозаның ПЖҚ-на дейін тотығуы; ПЖҚ-ның тотығудан декарбоксилденіп АСҚ түзуі; АСҚ-ның ҮКЦ-детотығуы; БТ, энергия және эндогенді судың түзілуі; ТФ, АТФ түзілуі.

    Глюкозаның аэробты жағдайда тотығуының энергиялық балансы: цитоплазмада 2 АТФ және 2 НАДН2 түзіледі. 1 молекула глюкоза аэробты жолмен тотыққан кезде 2 молекула ПЖҚ түзіледі. ПЖҚ митохондрияға түсіп тотығудан декарбоксилденіп 2 молекула АСҚ және 2 молекула НАДН2түзеді. Митохондриядағы 2 молекула НАДН2 БТ-да тотығып 6 АТФ түзеді. 2 АСҚ Кребс циклінде тотығып 6 НАДН2, 2ФПН2 және 2АТФ, түзеді.Сонымен 2АСҚ тотыққанда 24 АТФ түзіледі. Митохондрияда: 24+6=30АТФ. 30АТФ+2АТФ(цитозолде гликолизде түзілген) = 32АТФ. 4 немесе 6АТФ цитозольді НАДН2 глицерофосфатты (4) немесе малатты (6) шөрнек механизмі арқылы

    митохондрияға тасымалданып тотыққанда түзіледі.Сонымен глюкоза глицерофосфатты шөрнек механизмі арқылы тотықса 36 АТФ , малат шөрнек механизмі арқылы тотықса 38 АТФ түзіледі.



    Көмірсулар алмасуының соңғы өнімдерінің бөлінуі

    Көмірсулар алмасуының соңғы өнімдері: Н2О және СО2. СО2 карбоксилдену реакцияларына пайдаланылуы мүмкін , мысалы, БМҚ биосинтезіне жұмсалады. СО2 негізгі бөлігі өкпе арқылы бөлінеді. Н2О БТ кезінде түзіледі және гидролиз, гидратация үрдістеріне пайдаланылады, ал қалған бөлігі бүйрек, тері бездері, дем алған ауамен, аз мөлшері тоқ ішек арқылы бөлінеді.



    ИЛЛЮСТРАЦИЯЛЫ МАТЕРИАЛДАР:

    1. Презентация (слайдтар)

    2. Моносахаридтердің сіңірілуі.

    ӘДЕБИЕТТЕР:

    Негізгі:

    1. Т.Ш.Шарманов, С.М.Плешкова «Метаболические основы питания с курсом общей биохимии», Алматы, 1998 г.

    2. Плешкова С.М., Өмірзақова К.К., Абитаева С.А. «Заттар алмасуы және оның реттелуі», Алматы, 2006.

    3. С.Тапбергенов «Медицинская биохимия», Астана, 2001 г.

    4. С.Сеитов «Биохимия», Алматы, 2001 г.

    5. В.Дж.Маршал «Клиническая биохимия», 2000 г.

    6. Б.Гринстейн, А.Гринстейн «Наглядная биохимия», 2000 г.

    7. Т.Т.Березов, Б.Ф.Коровкин «Биологическая химия», 2004 г.

    Қосымша:

    1. Д.Г.Кнорре, С.Д.Мызина «Биологическая химия», Москва, 1998 г.

    2. Р.Марри, Д.Греннер «Биохимия человека», I-II том, 1993 г.

    3. А.Ш.Зайчик, Л.Г.Чурилов «Основы патохимии», Москва, 2001 г.

    4. Полосухина Т.Я., Аблаев Н.Р. «Материалы к курсу биологической химии», 1977 – С.8-11, 13, 34.

    5. Верболович П.А., Аблаев Н.Р. «Лекции по отдельным разделам биохимии», 1985 - С.27-36.

    6. Н.Р. Аблаев Биохимия в схемах и рисунках, Алматы 2005 г.

    7. Биохимия. Краткий курс с упражнениями и задачами. Под ред. проф. Е.С. Северина, А.Я. Николаева, М., 2002 г.

    8. Плешкова С.М. және басқалары Биохимияны студенттердің өздігінен оқып-білуіне арналған оқу құралы Заттар алмасуы және оның реттелуі. – Алматы, 2009 ж.


    ҚОРЫТЫНДЫ СҰРАҚТАР:

    1.Зат алмасуының сатылары.

    2. Бауырдың глюкостатикалық қызметі қалай қамтамасыз етіледі?

    3. Гликолиз, өтетін орны, осы үрдістің биологиялық ролі, энергиялық балансы.

    5 дәріс.

    Тақырыбы: Липидтер алмасуы. Липидтердің қорытылуы мен сіңірілуінің ерекшеліктері. Липидтердің тасымалдану формалары.
    Мақсаты: Липидтер алмасуының негізгі сатыларымен таныстыру. Липидтердің қорытылуы мен сіңірілуінің ерекшеліктері. Липидтердің тасымалдану формалары туралы түсінік беру.

    Әр түрлі ағзалардың липидтер алмасуындағы ролі.



    ДӘРІС ЖОСПАРЫ:

    1. Тағам липидтері.

    2. Липидтердің қорытылуы.

    3. Липидтердің қорытылуы өнімдерінің сіңірілуі. Мицелла. Хиломикрондар.

    4. Липидтер алмасуындағы ішек қабырғасының, өкпенің, бауырдың, май тінінің ролі.

    5. Липопротеиндер, құрамы, ролі, өзгерістері.


    ДӘРІС ТЕЗИСТЕРІ

    Тағам липидтері

    Негізгі тағам липидтері: Триацилглицеридтер (ТАГ) – 99% тағам липидтері; Фосфолипидтер (ФЛ) ; холестерин (ХС) және оның эфирлері (стеридтер); гликолипидтер; КҚМҚ.



    Липидтердің қорытылуы. Ауыз қуысында тағам липидтері механикалық өңдеуден өтеді, сілекейде липидтерді қорытатын ферменттер жоқ. Жас балалардың асқазан сөлі липазасы сүттегі эмульгирленген ТАГ– ті гидролиздейді. Босап шыққан БМҚ асқазан жасушалары арқылы сіңіріледі.

    Ұйқы безінің липазасы өт қышқылдарының тұздарымен активтеніп ТАГ- ты МАГ- ке дейін ыдыратады. Ішек сөлінің липазасы белсенді , ол МАГ- тің қорытылуына қатысады.

    ФЛ– ті А1, А2, және В ,С фосфолипазалар 2БМҚ, глицерин және Н3РО4, азотты қосылыстарға дейін гидролиздейді .

    Липидтердің қорытылу өнімдерінің сіңірілуі. Мицелла. Хиломикрондар (ХМ).

    Суда еритін глицерин, Н3РО4, көміртек саны 10- нан аз БМҚ , азотты қосылыстар қақпа венасына диффузиялық жолмен сіңіріледі. Қанықпаған БМҚ және жұп санды БМҚ жылдам сіңіріледі. Қалған гидролиз өнімдері екі бөліктен тұратын мицелла түзеді: ішкі ядросында ХС, көміртек саны 10- нан көп БМҚ , МАГ , ал сыртқы қабатында суда және майда еритін ФЛ және өт қышқылдары орналасады. Мицелла диффузия немесе пиноцитоз жолымен ішек қабырғасына түседі.


    Липидтер алмасуындағы ішек қабырғасының, өкпенің, бауырдың, май тіндерінің ролі.

    Ішек қабырғасында липидтер алмасуының келесі үрдістері жүреді: 1) мицелланың ыдырауы, 2) b-МАГ липогенезге жұмсалады 3) a-МАГ ішек жасушаларының липазасы әсерінен БМҚ мен глицеринге дейін липолизге ұшырайды 4)хиломикрон ( ХМ) түзілуі, 5) липонеогенез, 6) ФЛ түзілуі (аз мөлшері), 7) Холестерин эфирлері аз мөлшерде түзілуі.

    Липидтер алмасуындағы өкпенің ролі.

    1. ХМ қорға жиналады (барьерлік және қор ретінде қызмет көрсетеді).

    2. ХМ құрамына кіретін ТАГ өкпеде гидролизге ұшырайды. ХМ гидрофобты ядросы және гидрофильді қабаттан тұратын липидтердің тасымалдану формасы, ол лимфа тамырлары арқылы өкпеге түседі. Қалдық ХМ тек бауырға түседі. Себебі бауыр мембраналарында оларды байланыстыратын рецепторлар бар.

    Липидтер алмасуындағы бауырдың ролі.

    Бауырға тағам липидтерінің қорытылу өнімдері және 30% гидролизденбеген майлар 2 түрлі жолмен – 90% артериалық (бауырлық артерия) және 10% қақпа венасы (азотты қосылыстар, Н3РО4, глицерин, көміртек саны 10- нан аз БМҚ) арқылы түседі.

    Бауырда келесі үрдістер өтеді:

    I. анаболикалық үрдістер: ТАГ, холестерин, фосфолипидтер, кетон денелерінің синтезі;

    II. катаболикалық үрдістер: БМҚ- ның -тотығуы.

    Липидтер алмасуындағы май тінінің ролі.

    Май тіндерінде липогенез қарқынды ( ТАГ синтезі) жүреді, липонеогенез, ФЛ түзілуі, липолиз өтеді.




    ЛП түзілуі, құрамы және ролі.

    ЛП – белоктар мен әр липидтердің комплексі. ЛП күрделі белоктарға толық жатқызуға болмайды, өйткені апобелок пен липид арасындағы байланыс тек липидтерді тасымалдау үшін ғана қажет және бұл өте әлсіз байланыс.



    ЛП 3 түрі бар: 1) тығыздығы өте төмен ЛП (ТӨТЛП, пре-b ЛП); 2) тығыздығы төмен ЛП (ТТЛП, b-ЛП); 3) тығыздығы жоғарыы ЛП (ТЖЛП, a-ЛП). Тығыздығы орташа ЛП (ТОЛП) бар, бұл ТТЛП-ң алғы заты.

    ИЛЛЮСТРАЦИЯЛЫ МАТЕРИАЛДАР:


    1. Презентация (слайдтар)

    ӘДЕБИЕТТЕР:

    Негізгі:


    1. Т.Ш.Шарманов, С.М.Плешкова «Метаболические основы питания с курсом общей биохимии», Алматы, 1998 г.

    2. С.Тапбергенов «Медицинская биохимия», Астана, 2001 г.

    3. С.Сеитов «Биохимия», Алматы, 2001 г.

    4. В.Дж.Маршал «Клиническая биохимия», 2000 г.

    5. Б.Гринстейн, А.Гринстейн «Наглядная биохимия», 2000 г.

    6. Т.Т.Березов, Б.Ф.Коровкин «Биологическая химия», 2004 г.

    7. Плешкова С.М., Өмірзақова К.К., Абитаева С.А. «Заттар алмасуы және оның реттелуі», Алматы, 2006.



    ҚОСЫМША:


    1. Плешкова С.М. және басқалары Биохимияны студенттердің өздігінен оқып-білуіне арналған оқу құралы Заттар алмасуы және оның реттелуі. – Алматы, 2009 ж.

    2. Д.Г.Кнорре, С.Д.Мызина «Биологическая химия», Москва, 1998 г.

    3. Р.Марри, Д.Греннер «Биохимия человека», I-II том, 1993 г.

    4. А.Ш.Зайчик, Л.Г.Чурилов «Основы патохимии», Москва, 2001 г.

    5. Полосухина Т.Я., Аблаев Н.Р. «Материалы к курсу биологической химии», 1977 – С.8-11, 13, 34.

    6. Верболович П.А., Аблаев Н.Р. «Лекции по отдельным разделам биохимии», 1985 - С.27-36.

    7. Н.Р. Аблаев Биохимия в схемах и рисунках, Алматы 2005 г.

    8. Биохимия. Краткий курс с упражнениями и задачами. Под ред. проф. Е.С. Северина, А.Я. Николаева, М., 2002 г.

    ҚОРЫТЫНДЫ СҰРАҚТАР:

    1. Тағам липидтері, олардың классификациясы.

    2.Липидтер қорытылуына қатысатын ферменттер.

    3.Мицелла, құрамы, түзілуі, маңызы.

    6 дәріс.

    Тақырыбы: Күрделі белоктар алмасуы. Гемоглобин алмасуы. Сарғыштану түрлері.
    Мақсаты: Студенттерді күрделі белоктар - хромопротеиндер алмасуының негізгі жолдарымен таныстыру.

    ДӘРІС ЖОСПАРЫ:


      1. ХП алмасуы – гем синтезі.

      2. ХП алмасуы – гемоглобиннің ыдырауы, өт, зәр, нәжіс пигменттерінің түзілуі.

      3. Сарғыштану- түрлері,пайда болу себептері, механизмі, зертханалық көріністері.


    ДӘРІС ТЕЗИСТЕРІ:

    ХП АЛМАСУЫ – гем синтезі

    Гемоглобин синтезі сүйек кемігінде жүреді. Гемоглобин синтезіне қажетті – амин қышқылдары, темір, активті янтар қышқылы қанмен түседі. Гем және глобин синтезі жеке жүреді. Сонымен қатар синтезделетін глобин саны гем санына байланысты. Глобин синтезін белок биосинтезінен қараңыз. Гемнің түзілуі бірнеше сатылы реакциялардан тұрады.



    1­сатысы. СукцинилКоА мен глицин конденсацияланып, дельта-аминолевулин қышқылын түзеді, реакцияны аминолевулинатсинтетаза катализдейді.

    2- сатысы. δ­АЛҚ 2 молекуласы қосылып, порфобилиноген (ПБГ) түзіледі.

    3­сатысы ПБГ-ң 4 молекуласы көптеген сатылы реакциялардың нәтижесінде протопорфирин ІХ түзеді, бұл гемнің тікелей негізін салушы болып саналады.

    4-сатысы протопорфирин ІХ гемсинтетаза әсерінен темірді (ІІ) қосып алып гем түзеді. Реакцияны гемсинтетаза ферменті катализдейді.

    Түзілген әрбір гемге гистидин азоты арқылы глобиннің п/п тізбегі қосылып, 4 гемнен және 4 п/п тізбектен – 2  2  тұратын гемоглобин түзіледі.


    ХП алмасуы – гемоглобиннің ыдырауы, өт, зәр, нәжіс пигменттерінің түзілуі.

    Hb – эритроциттердің негізгі белогы. Эритроциттер 110-120 күн өмір сүреді, содан кейін олар гемолизге ұшырайды. Эритроциттерден бөлінген Hb гаптоглобинмен байланысып, Hb-Hр комплексін түзіп, гемоглобин ыдырайтын жерлерге түседі.

    Гемоглобиннің ыдырауы макрофагты-моноцитарлық жүйе (ММЖ) жасушаларында: қан жасау жүйесінің жасушаларында, бауырдың Купфер жасушаларында, көкбауырда, ішектегі пеер түйіндерінің жасушаларында , т.б. жүзеге асады.

    Бұл үрдіс гемнің бірінші және екінші пиррол сақиналарының арасындағы метин көпіршесінің гемоксигеназа әсерінен тотығып, үзілуінен басталады да, вердоглобин түзіледі. ММЖ жасушаларында вердоглобиннен глобин мен темір бөлінеді де, биливердин түзіледі. Биливердин НАДФН2 есебінен бос, тікелей емес, коньюгирленбеген билирубинге тотықсызданады, ол суда ерімейтін және улы қосылыс. Оның тікелей емес деп аталу себебі Эрлих диазореактивін қосқанда бірден қызыл түс бермейді, тек қан сарысуына ондағы белоктарды тұнбаға түсіру үшін кофеин немесе спирт ерітіндісін қосқаннан кейін қызыл түске боялады. Глюкурон қышқылымен байланыспағандықтан, конъюгирленбеген деп аталады. Тікелей емес билирубин ММЖ жасушаларынан қанға түсіп, альбуминдерге адсорбцияланады, бұл оның улылығын төмендетеді. Тікелей емес билирубиннің негізгі бөлігі бауырға түседі, онда глюкуронилтрансферазаның әсерінен глюкурон қышқылымен конъюгациялану (байланысу) реакциясына түседі. Сонда тікелей емес билирубин заласызданып, моно-(30%) немесе ди- (70%) глюкуронид билирубин түзеді. Бұл билирубин тікелей, байланысқан, усыз, суда еритін билирубин болып табылады. Билирубин өтке қызыл-қоңыр түс береді. Биливердиннің біраз бөлігі өтке түседі, ол жасыл түс береді. Биливердин мен тікелей билирубин өт қапшығына жиналады, олар өтке жасылдау түс береді. Тікелей билирубин мен биливердин өт жолдарына түседі. Тікелей билирубиннің үштен бір бөлігінен азы бета-глюкуронилтрансферазаның әсерінен тікелей емес билирубинге айналады да, 12-елі ішектің қуысына өтпен бірге тікелей емес билирубин мен биливердин түседі. Ащы ішекте бос билирубин мезобилиногенге (уробилиногенге) дейін тотықсызданады, оның біраз бөлігі қақпа венасы арқылы бауырға қайта түсіп, онда түссіз моно- және дипирролдарға дейін ыдырайды, олар бүйрек арқылы зәрмен шығарылады.

    Мезобилиногеннің басым бөлігі тоқ ішекке түседі, онда микроб ферменттерінің әсерінен стеркобилиногенге тотықсызданады. Стеркобилиногеннің біраз бөлігі plexus hemorrhaidalis (геморроидальдық вена тамырлары) сіңіріліп, бүйрекке түсіп, зәрмен шығарылады. Зәрде жарық пен ауаның әсерінен стеркобилиноген стеркобилинге дейін тотығады, ол зәрге сары түс береді. Стеркобилиногеннің қалған бөлігі мен биливердин нәжіске түседі. Стеркобилиноген жарықтың әсерінен стеркобилинге дейін тотығып, биливердинмен бірігіп, нәжіске қоңыр-жасыл түс береді. Қан сарысуының түсі де белгілі бір деңгейде онда билирубиннің болуына байланысты. Қалыпты жағдайда қанда жалпы билирубин анықталады, ол тікелей және тікелей емес билирубиннен тұрады. Қандағы жалпы билирубин мөлшері 8-20 мкмоль/л.

    Сарғыштану – түрлері, пайда болу себептері, механизмі, зертханалық көріністері.

    Бауырлық, бауыр астылық, бауыр үстілік. Зертханалық көрсеткіштері бойынша ерекшеленеді - бауырлық сарғыштануда тікелей және тікелей емес билирубин мөлшері және бауыр ферменттері, бауыр астылықта – тікелей билирубин, бауыр үстілікте - тікелей емес билирубин мөлшері артады.


    ИЛЛЮСТРАЦИЯЛЫ МАТЕРИАЛДАР:

    1.Презентация (слайдтар).



    ӘДЕБИЕТТЕР:

    Негізгі:


    1. Плешкова С.М., Өмірзақова К.К., Абитаева С.А. «Заттар алмасуы және оның реттелуі», Алматы, 2006.

    2. Т.Ш.Шарманов, С.М.Плешкова «Метаболические основы питания с курсом общей биохимии», Алматы, 1998 г.

    3. С.Тапбергенов «Медицинская биохимия», Астана, 2001 г.

    4. С.Сеитов «Биохимия», Алматы, 2001 г.

    5. В.Дж.Маршал «Клиническая биохимия», 2000 г.


    Қосымша:

    1. Плешкова С.М. және басқалары Биохимияны студенттердің өздігінен оқып-білуіне арналған оқу құралы Заттар алмасуы және оның реттелуі. – Алматы, 2009 ж.

    2. Б.Гринстейн, А.Гринстейн «Наглядная биохимия», 2000 г.

    3. Т.Т.Березов, Б.Ф.Коровкин «Биологическая химия», 2004 г.

    4. Д.Г.Кнорре, С.Д.Мызина «Биологическая химия», Москва, 2002 г.

    5. Р.Марри, Д.Греннер «Биохимия человека», I-II том, 1993 г.

    6. А.Ш.Зайчик, Л.Г.Чурилов «Основы патохимии», Москва, 2001 г.

    7. Полосухина Т.Я., Аблаев Н.Р. «Материалы к курсу биологической химии», 1977 – С. 3, 30-33, 47-49, 59-62.

    8. Бышевский А.Ш., Терсенов О.А. «Биохимия для врача», 1994 – С. 34-54, 75, 95, 108, 214-216, 224, 249.

    9. Н.Р. Аблаев Биохимия в схемах и рисунках, Алматы 2005 г.

    10. Биохимия. Краткий курс с упражнениями и задачами. Под ред. проф. Е.С. Северина, А.Я. Николаева, М., 2002 г.

    Бақылау сұрақтары:

    1. Гем синтезінің негізгі сатылары мен өтетін орны.

    2. Гемоглобиннің ыдырауы.

    3. Өт, нәжіс, зәр пигменттері.

    4. Сарғыштану түрлері.



    МАМАНДЫҒЫ: СТОМАТОЛОГИЯ
    КАФЕДРА: БИОЛОГИЯЛЫҚ ХИМИЯ

    ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАРҒА АРНАЛҒАН



    ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР

    КУРС: 2
    ПӘН: БИОЛОГИЯЛЫҚ ХИМИЯ

    ҚҰРАСТЫРҒАНДАР: кафедраның профессор-оқытушылар құрамы

    2012 ж.


    Кафедра мәжілісінде талқыланды

    Хаттама №1 29 тамыз 2012 ж.


    Бекітілді

    Кафедра меңгерушісі

    Профессор ____________________________ Плешкова С.М.

    1 Сабақ

    1.Тақырыбы: Қауіпсіздік техникасының ережелері. Белоктар.

    Белоктардың атқаратын қызметтері. Белоктардың жалпы қасиеттері: элементтік құрамының біркелкілігі, жоғары молекулалық масса, мөлшерінің үлкен және белгілі бір пішінде болуы. Ыдырау өнімдерінің ұқсастығы. Белок молекуласындағы амин қышқылдары түзетін байланыс түрлері. Амфотерлік қасиеті. Белоктарға түсті реакциялар. Белок зарядының орта рН-ына және амин қышқылдық құрамына тәуелділігі.



    1. Мақсаты:

    1. Қауіпсіздік техникасы ережелерімен таныстыру арқылы студенттерде құқықтық құзырлылықты қалыптастыру.

    2. Белоктардың атқаратын функциялары мен кейбір жалпы қасиеттері туралы білімдерін қалыптастыру.

    3. Жаңа терминдер мен түсініктерді енгізу.




    1. Оқыту міндеттері:

    1. Биохимиялық зертханада жұмыс жасау барысында студенттерді қауіпсіздік техникасы ережелерімен таныстыру.

    2. Белоктардың атқаратын функцияларын қарастыру.

    3. Белоктардың элементтік құрамының біркелкілігі, жоғары молекулалық масса, мөлшерінің үлкен және белгілі бір пішінде болуы, ыдырау өнімдерінің ұқсастығы, белок молекуласындағы амин қышқылдары түзетін байланыс түрлерін қарастыру.

    4. Кәсіптік әдебиеттерді оқып білуге және интернеттен ақпаратты іздеуге студенттерді ынталандыру.

    5. Белоктардың биологиялық функциялары – құрылымдық,жиырылу, қорғаныштық, ферментативті, реттеуші, электротрансформациялау; дисульфидтік байланыс, полярсыз топтың гидрофобты әсерлесуі, түсті реакциялар – белоктарға жалпы және жеке амин қышқылдарын ашатын реакциялар, құнды және құнсыз белоктар туралы жаңа түсініктерді енгізу.


    1. Тақырыптың негізгі сұрақтары:

    1. Қауіпсіздік техникасының ережелері.

    2. Биохимияға кіріспе.

    3. Белоктардың атқаратын функциялары.

    4. Белоктардың жалпы қасиеттері.

      1. элементтік құрамының ұқсас болуы

      2. жоғары молекулалық массасының болуы;

      3. белоктардың белгілі бір пішінде болуы және көлемінің үлкен болуы;

      4. ыдырау өнімдерінің ұқсастығы;

      5. белок молекуласындағы байланыс түрлері және олардың белок молекуласын тұрақтандыруға қатысуы;

      6. белоктарға түсті реакциялар: жалпы және жеке амин қышқылдарына арналған реакциялар. Осы реакциялардың медицинадағы маңызы.

      7. Белоктардың амфотерлік қасиеті. Орта рН-ының белок зарядына әсері.


    5. Оқыту әдістері мен құралдары:

    Аралас әдіс:



    1. Аралас сұрау (ауызша сұрау, блиц- сұрақ немесе тесттік тапсырмаларға жауап, жазбаша бақылау )

    Оқыту құралдары: кафедраның оқу-әдістемелік құралдары, тест тапсырмалары, тақырып бойынша кестелер, дәрістің электронды нұсқасы.

    Бағаланатын құзырлылықтар:

    1. «Білім» құзырлылығы жазбаша бақылаудың, блиц-сұрақтың сұрақтарына, жаңа тақырыпты талдау барысында жауап бергеніне қарай бағаланады.

    2. Құқықтық құзырлылық қауіпсіздік техникасы (ҚТ) ережелерінің сұрақтарына берген жазбаша жауаптары бойынша бағаланады.


    1. Сабақты ұйымдастыру – топпен танысу және қауіпсіздік техникасы ережелерімен таныстыру.

    Үй тапсырмасы:



    Белоктар. Белоктардың жалпы қасиеттері: Коллоидты қасиеттері. Тұнбаға түсу реакциялары. Белок молекуласының структуралары. Белоктардың жіктелуі (жай және күрделі белоктар). Жай глобулярлы белоктар: өкілдері, химиялық касиеттері, табиғатта таралуы, ролі.

    Келесі сабаққа өз бетінше дайындалуға арналған сұрақтар:

    1. Белоктардың жалпы қасиеттері:

    1) Белоктардың коллоидты қасиеттері. Белоктың ерітіндідегі тұрақтылығы, тұрақтылық факторлары.

    2) Белоктарды тұнбаға түсу және тұздалу реакциялары. Осы реакциялардың медицинадағы маңызы.

    3) Белок молекуласының структуралары. Денатурация, ренатурация.

    2. Белоктардың жіктелуі.

    3. Альбуминдердің, глобулиндердің, протаминдердің және гистондардың химиялық қасиеттері, ролі және табиғатта таралуы.
    2.Студенттердің органикалық химиядан алған білімдерін тексеру билеттер бойынша (билеттер бар) жүргізіледі.

    3.Төмендегі сұрақтар бойынша жаңа тақырыпты бірігіп талдау:


    1. Белоктардың атқаратын функциялары.

    2. Белоктардың жалпы қасиеттері.

      1. элементтік құрамының ұқсас болуы

      2. жоғары молекулалық массасының болуы;

      3. белоктардың белгілі бір пішінде болуы және көлемінің үлкен болуы;

      4. ыдырау өнімдерінің ұқсастығы;

      5. белок молекуласындағы байланыс түрлері және олардың белок молекуласын тұрақтандыруға қатысуы, осы сұрақты талдағанда мына кестені толтыру ұсынылады:




    Байланыстың аты, оған сипаттама

    Байланыс қалай түзіледі

    Байланысқа мысал (формуламен көрсету)

    Пептидтік (ковалентті, берік)

    Бірінші амин қышқылының (АҚ)

    СООН тобы мен екінші АҚ-ның NH2 әрекетттескенде түзіледі




    Дисульфидтік (ковалентті, берік)

    Цистеиннің 2 молекуласындағы тио топтар өзара әрекеттескенде түзіледі




    Сутектік (ковалентті емес, әлсіз)

    Пептидтік байланыс түзуге қатысқан сутек пен оттектегі артық заряд есебінен түзіледі.




    Иондық (ковалентті емес, әлсіз)

    Диссоциацияланған күйде болатын МАДК-ның бос СООН тобы мен ДАМК-ның бос NH2тобы арасында түзіледі

    Гидрофобты әрекеттесу (полярлы емес, әлсіз)

    АҚ-ның заряды жоқ көмірсутек радикалдары арасында түзіледі




      1. белоктарға түсті реакциялар: жалпы және жеке амин қышқылдарына арналған реакциялар. Осы реакциялардың медицинадағы маңызы.

      2. Белоктардың амфотерлік қасиеті. Орта рН-ының белок зарядына әсері.


    Шағын топта жұмыс жасау – жағдайлық есепті шешу:

    1. Белоктың жалпы формуласы

    осы белок қандай қасиетке ие? рН= 4,7; 7,0; 10 шамаларына тең болғанда, белок заряды қандай болады? Осы белоктың құрамына кіретін амин қышқылдарын анықтаңыздар.

    1. Белоктың жалпы формуласы

    Осы белок қандай қасиетке ие? ИЭН-сі қай ортада? Нейтрал ортада заряды қандай? Осы белоктың құрамына кіретін амин қышқылдарын анықтаңыздар.

    1. Белоктың жалпы формуласы

    Осы белок қандай қасиетке ие? рН-тың мәні қай шамада бұл бейтарап болады. Осы белоктың құрамына кіретін амин қышқылдарын анықтаңыздар.
    Блиц-сұрақ тест немесе төменде берілген сұрақтар бойынша жүргізіледі, оқытушы студентті тақтаға шығарады, ол тестті ішінен оқып, дұрыс жауабын бірден айтуы тиіс, немесе оқытушы қай тестті оқу керектігін нұсқайды, студент жауап береді.

    Блиц-сұрақтар:

    1)Белок құрамына қандай химиялық элементтер кіреді?

    2)Белоктардың ыдырау өнімдерін атаңыз.

    3) Белок молекуласындағы ковалентті байланыстарды атаңыз.

    4) Белок молекуласындағы ковалентті емес байланыстарды атаңыз.

    5) Моноаминомонокарбон қышқылдарын (2-3 мысал) атаңыз?

    6) Гидрокси амин қышқылдарын атаңыз?

    7) Құрамында күкірті бар амин қышқылдарын атаңыз?

    8)Моноаминодикарбон қышқылдарын атаңыз?

    9) Диаминомонокарбон қышқылдарын атаңыз?

    10) Имин қышқылдарын атаңыз?

    11)Ароматты амин қышқылдарын атаңыз?

    12) Гетероциклді амин қышқылдарын атаңыз?

    13) Қандай амин қышқылдары алмастырылатын деп аталады?

    14) Қандай амин қышқылдары алмастырылмайтын деп аталады?

    15) Алмастырылмайтын амин қышқылдарын атаңыз белгілі?

    16) Қандай амин қышқылдары шартты түрде алмастырылатын деп аталады?

    17) Неліктен белоктар амфотерлік қасиет көрсетеді?

    18) Белоктардың амфотерлігі оның құрамындағы қандай функционалдық топтың болуына тәуелді?

    19)Белоктың қандай күйі изоэлектрлік деп аталады (ИЭК)?

    20) Изоэлектрлік нүкте (ИЭН) дегеніміз не?

    21) Бейтарап белоктың ИЭН-сі неге тең?

    22) Белок заряды қандай факторларға тәуелді?

    23)Егер белок құрамында МАМҚ басым болса, белок (бейтарап, қышқылды, негіздік) қандай қасиетке ие?

    24) Егер белок құрамында МАДҚ басым болса, белок (бейтарап, қышқылды, негіздік) қандай қасиетке ие?

    25) Егер белок құрамында ДАМҚ басым болса, белок (бейтарап, қышқылды, негіздік) қандай қасиетке ие?

    26) Белок ерітіндісінің тұрақтылық факторларын атаңыз.

    27) Жалпы түсті реакциялар қандай мақсатқа пайдаланылады?

    28) Жеке амин қышқылдарына арналған түсті реакциялар қандай мақсатқа пайдаланылады?


    1. Жазбаша бақылау ҚТ ережелері бойынша жүргізіледі (билеттер бар)

    5. Сабақты қорытындылау – оқытушы студенттермен бірге тақырып бойынша қорытынды жасайды, баға қояды және қойылған бағаны студенттерге жариялайды.
    Жаттығулар:

    1. Аланилцистеилглицин трипептидін жазыңыз. Осындай екі трипептидті дисульфидтік байланыспен байланыстырыңыз. Осы амин қышқылдарынан түзілген белоктың қасиеті қандай болады? Пептидтік байланысты көрсетіңіз. N– және С-шетін белгілеңіз.

    2. Белок гидролизі, түрлері. Гидролиз сатыларын қандай реакциялар арқылы анықтауға болады?


    Жағдайлық есеп:

    Белок құрамында изолейцин анықталған жоқ. Осы белокты құнды деп есептеуге бола ма?


    6. Әдебиеттер:

    Қазақ тілінде

    Негізгі:

    1. Плешкова С.М., Абитаева С.А., т.б. «Белоктар...». – Алматы, 2000 ж. – 3-36 б.

    2. Плешкова С.М. және басқалары Биохимияны студенттердің өздігінен оқып-білуіне арналған оқу құралы 1Бөлім. Белоктар, ферменттер, витаминдер. – Алматы, 2009 ж.

    Қосымша:


    1. Сеитов З.С. Биологиялық химия, Алматы, 2007 ж. - 125-127; 167; 193-195; 798 б.

    2. Тапбергенов С.О. Медициналық биохимия.-Павлодар.-2008.

    3. Сейтембетова А.Ж.., Лиходий С.С., Биологиялық химия, 1994.

    4. Биохимия сұрақтары мен жауаптары. ҚР ҰҒА корр., проф. С.М. Адекеновтің ред. басшылығымен.-Астана, 2003 ж.

    5. Плешкова С.М., т.б. Биохимия пәнінен студенттердің жеке дайындығына арналған тесттік сұрақтар. – Алматы, 2007 ж.

    Орыс тілінде:

    1. Северин Е.С. «Биохимия», 2007 г.стр10-17

    2. Николаев А.Я. “Биологическая химия” – Москва, 2004г., с. 16 - 59

    3. Березов Т.Т., Коровкин Б.Ф. “Биологическая химия” – Москва , 2004г., с. 20-74

    4. Учебное пособие для самостоятельного изучения биохимии «Белки, ферменты, энергетический обмен, витамины», часть 1 – Алматы, 2009.

    5. Строев Е.А. “Биологическая химия” – Москва, 1986г., с. 24-51; 55-58.

    6. Аблаев Н.Р. «Биохимия в схемах и рисунках», 2005г.

    7. Сеитов З.С. “Биологическая химия”, Алматы, 2000, с. 85 – 134

    8. Плешкова С.М., Абитаева С.А., Ерджанова С.С. Петрова Г.И. Практикум по биохимии – Алматы, 2003




    1. Бақылау:

    Жазбаша бақылаудың, блиц-сұрақтың сұрақтарына, жаңа тақырыпты талдау барысында жауап бергеніне және шағын топтағы студенттің белсенділігіне қарай жүргізіледі.

    Тесттер:

    1. Төмендегі амин қышқылдарының қайсы тобы моноаминомонокарбон қышқылдарына жатады:



    1. лейцин, валин, цистеин, аланин

    2. лизин, глутамин қышқылы, изолейцин

    3. аспарагин қышқылы, оксипролин, глицин, триптофан

    4. фенилаланин, цистеин, аргинин, лейцин

    5. метионин, серин, лизин, тирозин

    2. Аталған аминқышқылдарының қайсы тобы циклді амин қышқылдарына жатады:

    1. гистидин, пролин, валин, треонин

    2. изолейцин, серин, аргинин, оксипролин

    3. триптофан, тирозин,метионин, аспарагин қышқылы

    4. фенилаланин, гистидин, триптофан, тирозин

    5. метионин, фенилаланин, орнитин, лизин

    3. Алмастырылмайтын амин қышқылдары:

    1. молекулаларында тармақталған радикалдар бар

    2. организмде түзіледі

    3. организмде синтезделмейді

    4. құрамында гетероциклдер бар

    5. организмде түзіледі

    4. Алмастырылмайтын амин қышқылдарына жатады:

    1. глицин, цистеин, аргинин

    2. глутамин, аспарагин қышқылдары

    3. триптофан, лизин

    4. треонин, валин, лейцин

    5. фенилаланин, изолейцин, метионин

    Сәйкес комбинацияны таңдаңыз:

      1. А, Б, В

      2. Б, В, Г

      3. В, Г, Д

      4. Г, Д, А

      5. Д, А, Б

    5.Төмендегі амин қышқылдарының қайсысы жеңіл амидтенеді:

    1. тирозин

    2. глицин

    3. аргинин

    4. глутамин қышқылы

    5. аспарагин қышқылы

    Сәйкес комбинацияны таңдаңыз:

    1. 1,2

    2. 1, 3

    3. 2, 3

    4. 2, 4

    5. 3, 5

    6. Төмендегі амин қышқылдарының қайсысы зат алмасуында түзілген улы өнімдерді залалсыздандыру процестеріне активті қатысады:

    1. серин

    2. валин

    3. глицин

    4. лизин

    5. пролин

    7. Метилдеу процестеріне қатысады:

    1. аланин

    2. валин

    3. треонин

    4. метионин

    5. изолейцин

    8. Алмастырылмайтын циклді амин қышқылдары болып табылады:

    1. тирозин

    2. фенилаланин

    3. гистидин

    4. триптофан

    5. пролин

    Сәйкес комбинацияны таңдаңыз:

      1. А, Б

      2. А, Д

      3. Б, В

      4. А, Г

      5. Б, Г

    9. Белоктарға қышқылдық қасиет беретін аминқышқылдары:

    1. глицин

    2. глутамин қышқылы

    3. валин

    4. серин

    5. аспарагин қышқылы

    Сәйкес комбинацияны таңдаңыз:

    1. А, В

    2. Б, Г

    3. Б, Д

    4. А, Б

    5. Б,Г

    10. Белоктарға негіздік қасиет беретін амин қышқылдары:

    1. лизин

    2. валин

    3. глутамин қышқылы

    4. аспарагин қышқылы

    5. аргинин

    Сәйкес комбинацияны таңдаңыз:

      1. А, В

      2. Б, Г

      3. В, Д

      4. А, Д

      5. Г, Д

    2 сабақ.



    1.Тақырыбы: Белоктар.

    Белоктардың жалпы қасиеттері: Коллоидты қасиеттері. Тұнбаға түсу реакциялары. Белок молекуласының структуралары. Белоктардың жіктелуі (жай және күрделі белоктар). Жай глобулярлы белоктар: өкілдері, химиялық касиеттері, табиғатта таралуы, ролі.


    2.Мақсаты:

    1) Белоктардың жалпы қасиеттері туралы білім қалыптастыру.

    2) Денатурация, ренатурация, денатурациялаушы агенттер туралы білім қалыптастыру.

    3) Белоктардың жіктелуі туралы білім қалыптастыру.

    4) Жай глобулярлы белоктар туралы білім қалыптастыру.

    5) Жаңа терминдер мен түсініктерді енгізу.


    3.Оқыту міндеттері:

    1.Белоктардың жалпы қасиеттерін: коллоидты қасиетін, тұнбаға түсу реакцияларын, белок молекуласының структураларын оқып-білу.

    2. Денатурация, ренатурация, денатурациялаушы агенттер туралы түсінік беру.

    3. Студенттерді белоктардың жіктелуімен таныстыру.

    4. Белоктың ерітіндідегі тұрақтылық факторлары, белоктардың денатурация мен ренатурациясы, денатурациялаушы агенттер, глобулиндер фракциялары, электрофорез туралы жаңа түсініктерді енгізу.

    5. Белоктардың құрылымдық деңгейін қарастыру, белоктардың биологиялық қасиетінің біріншілік, екіншілік, үшіншілік, төртіншілік құрылымдарына тәуелділігін көрсету.

    6. Альбуминдер мен глобулиндердің, протаминдер мен гистонлдардың химиялық қасиеттерін, ролі мен табиғатта таралуын оқып-білу.

    7. Студенттерді кәсіптік әдебиеттерді оқып білуге және интернеттен ақпаратты іздеуге ынталандыру.


    4.Тақырыптың негізгі сұрақтары:

    1.Белоктардың жалпы қасиеттері:



    1. Белоктардың коллоидты қаситтері. Белоктың ерітіндідегі тұрақтылығы, тұрақтылық факторлары.

    2. Тұнбаға түсу реакциялары және белоктардың тұздалуы. Осы реакциялардың медицинадағы маңызы.

    3. Белок молекуласының құрылымдары (структуралары). Денатурация, ренатурация.

    2.Белоктардың жіктелуі.

    3. Альбуминдер мен глобулиндердің, протаминдер мен гистонлдардың химиялық қасиеттерін, ролі мен табиғатта таралуы


    5. Оқыту әдістері мен құралдары:

    Аралас-әдіс:



    1. Аралас сұрау (ауызша сұрау, блиц- сұрақ, жазбаша бақылау )

    Оқыту құралдары: тақырып бойынша кестелер, схемалар, суреттер, тесттік тапсырмалар.

    Бағаланатын құзырлылықтар:

    1. «Білім» құзырлылығы жазбаша бақылаудың сұрақтарына, тақырыпты ауызша сұрау кезінде студенттің тақтада жауап бергеніне қарай бағаланады.


    1.Сабақты ұйымдастыру – сабақтың мақсаты және міндеттерімен танысу. Қиын сұрақтарды анықтап, оларға ауызша талдау барысында жеке тоқталу.

    Үй тапсырмасы: Гликопротеиндер, хромопротеиндер, нуклеопротеиндер, өкілдері, қасиеттері, құрылысы, маңызы.

    Келесі сабаққа өз бетінше дайындалуға арналған сұрақтар:

    1. Гликопротеиндер, құрылысы, қасиеттері, маңызы, жіктелуі. Нағыз гликопроетиндердің протеогликандардан ерекшелігі, негізгі өкілдері.

    2. Хромопротеиндер, жіктелуі: гемопротеиндер, магнийпорфириндер, пигменттер, құрылысы, маңызы.

    3. Нуклеопротеиндер, құрамы, қасиеттері, ролі.

    4. Нуклеин қышқылдары – құрылымдары, құрылысы, ролі.


    2.Блиц-сұрақ тест сұрақтары бойынша жүргізіледі.

    3.Ауызша сұрау төмендегі сұрақтар бойынша жүргізіледі:

    1. Белоктардың жалпы қасиеттері:

    1. Белоктардың коллоидты қасиеттері.

    2. Ерітіндідегі белок молекуласының тұрақтылығы. Тұрақтылық факторлары.

    3. Тұнбаға түсу реакциялары (кесте толтыру) және белоктардың тұздалуы.

    4. Белок молекуласының құрылымдары (кесте толтыру). Белоктардың денатурациясы, ренатурациясы, денатурациялаушы агенттер.

    2.Белоктардың жіктелуі.

    3. Альбуминдердің, глобулиндердің, протаминдердің, гистонлдардың химиялық қасиеттерін, ролі мен табиғатта таралуы.


    4.Жазбаша бақылау билеттер бойынша жүргізіледі (билеттер бар)

    5. Сабақты қорытындылау – оқытушы студенттермен бірге тақырып бойынша қорытынды жасайды, баға қояды және қойылған бағаны студенттерге жариялайды.

    6. Әдебиеттер:

    Қазақ тілінде

    Негізгі:


    1. Плешкова С.М., Абитаева С.А., т.б. «Белоктар...». – Алматы, 2000 ж. – 3-36 б.

    2. Плешкова С.М. және басқалары Биохимияны студенттердің өздігінен оқып-білуіне арналған оқу құралы 1Бөлім. Белоктар, ферменттер, витаминдер. – Алматы, 2009 ж.

    3.Сеитов З.С. Биологиялық химия, Алматы, 2007 ж. - 125-127; 167; 193-195; 798 б.

    4. Сейтембетов Т.С., Төлеуов Б.И., Сейтембетова А.Ж.. Биологиялық химия.-Қарағанды, 2007.



    Қосымша:

    1. Тапбергенов С.О. Медициналық биохимия.-Павлодар.-2008.

    2.Сейтембетова А.Ж.., Лиходий С.С., Биологиялық химия, 1994.

    3. Биохимия сұрақтары мен жауаптары. ҚР ҰҒА корр., проф. С.М. Адекеновтің ред. басшылығымен.-Астана, 2003 ж.

    4. Плешкова С.М., т.б. Биохимия пәнінен студенттердің жеке дайындығына арналған тесттік сұрақтар. – Алматы, 2007 ж.

    Орыс тілінде:



    1. Северин Е.С. «Биохимия», 2007 стр.19-27

    2. Николаев А.Я. “Биологическая химия”, Москва, 2004г., с. 16 - 59

    3. Березов Т.Т., Коровкин Б.Ф. “Биологическая химия”, Москва ,2004, с. 20 - 74

    4. Учебное пособие для самостоятельного изучения биохимии «Белки, ферменты, энергетический обмен, витамины», часть 1 – Алматы, 2009.

    5. Строев Е.А. “Биологическая химия” – Москва, 1986г., с. 24-51; 55-58.

    6. Аблаев Н.Р. «Биохимия в схемах и рисунках», 2005г.

    7. Сеитов З.С. “Биологическая химия”, Алматы, 2000, с. 85 – 134


    7.Бақылау студенттердің билеттерге, блиц-сұраққа, ауызша талдау кезіндегі берген жауаптары бойынша жүргізіледі.

    Осы сабақта бағалау құзырлылы әдісі енгізіледі:


    Тесттік тапсырмалар:

    1. Белок ерітіндісі коллоидты қасиеттерге ие, сондықтан оларда:



    1. диффузия жылдамдығы баяу

    2. жартылай өткізгіш мембраналардан өтпейді

    3. нағыз ерітінділер түзеді

    4. Тиндаль конусын береді

    5. гель түзеді

    2. Белоктың ерітіндідегі тұрақтылығы тәуелді:

    1. белок молекуласы көлемінің үлкен болуына

    2. әр түрлі функционалдық топтардың болуына

    3. диализге қабілетілігі

    4. молекула бетінде зарядының болуына

    5. молекулада гидратты қабаттың болуына

    3. Белоктың құрылымы мен оны қамтамасыз ететін байланыс арасындағы сәйкестікті табыңыз:

    А) Біріншілік а) екі немесе одан көп полипептидтік тізбектердің тығыз орналасуы

    Б) Екіншілік б) амин қышқылдарының полипептид тік тізбекті түзуі

    В) Үшіншілік в) полипептидтік тізбектің спиральдануы немесе ширатылуы

    Г) Төртіншілік г) бір полипептидтік тізбектің тығыз жинақталуы

    Сәйкес комбинацияны табыңыз:


      1. А-б, Б-в, В-г, Г-а

      2. А-б, Б-г, В-в, Г-а

      3. А-а, Б-г, В-б, Г-в

      4. А-б, Б-а, В-в, Г-г

      5. А-г, Б-б, В-а, Г-в

    4. Құрылым мен оны тұрақтандыратын байланыс арасындағы сәйкестікті табыңыз:

    1) Біріншілік а) дисульфидті, сутекті, иондық, гидрофобты.

    2) Екіншілік б) сутекті

    3) Үшіншілік в) пептидтті



    Сәйкес комбинацияны табыңыз:

    1. А-б, Б-в, В-а

    2. А-б, Б-а, В-в,

    3. А-в, Б-б, В-а,

    4. А-а, Б-б, В-в,

    5. А-в, Б-а, В-б,

    5. Денатурация бұл:

    1. белоктың біріншілік құрылымының бұзылуы

    2. белоктың екіншілік құрылымының бұзылуы

    3. белоктың үшіншілік құрылымының бұзылуы

    4. белоктың төртіншілік құрылымының бұзылуы

    5. белоктың гидраттық қабаттың бұзылуы

    6. Денатурациялаушы агент пен денатурация түрі арасындағы сәйкестікті табыңыз:

    1. Жоғары температура а) гидрофобты әрекеттесудің бұзылуы

    2. Ауыр металл тұздары б) сутектік байланыстардың үзілуі

    3. Гуанидин, мочевина в) иондық байланыстардың үзілуі

    4. Тиолды қосылыстар г) дисульфидтік көпіршенің үзілуі

    5. Органикалық еріткіштер д) сутектік байланыстардың түзілуі

    Сәйкес комбинацияны табыңыз:

    1. А-б, Б-д, В-г, Г-а, Д-в

    2. А-б, Б-г, В-в, Г-а, Д-д

    3. А-б, Б-в, В-д, Г-г, Д-а

    4. А-а, Б-б, В-в, Г-г, Д-д

    5. А-г, Б-б, В-а, Г-д, Д-в

    7. Тұнбаға түсіруші мен тұнбаға түсу механизмі арасындағы сәйкестікті табыңыз:

    1. Минералды, органикалық қышқылдар а) зарядтың нейтралдануы

    2. Алкалоидты реактивтер б) ерімейтін тұздардың түзілуі

    3. Ауыр металл тұздары в) дегидратация

    Сәйкес комбинацияны табыңыз:

    1. А-б, Б-в, В-а

    2. А-б, Б-а, В-в,

    3. А-в, Б-б, В-а,

    4. А-а, Б-б, В-в,

    5. А-в, Б-а, В-б,

    8. Тұздалу – бұл ерітіндіден белокты тұнбаға түсіру.

    1. Ауыр металл тұздарымен

    2. Сұйытылған қышқылдармен

    3. Сұйытылған негіздермен

    4. Бейтарап тұздармен

    5. Алкалоидты реактивтермен

    9. Ауыр металл тұздары белокты ерітіндіден тұнбаға түсіреді, себебі бұзады:

    1. Гидратты қабатты

    2. Белоктың үшіншілік құрылымын

    3. Белок зарядын

    4. Молекула формасын

    5. Белоктың екіншілік құрылымын

    10. Концентрлі қышқылдар белокты ерітіндіден тұнбаға түсіреді, себебі бұзады:

    1. Гидратты қабатты

    2. Белоктың үшіншілік құрылымын

    3. Белок зарядын

    4. Молекула формасын

    5. Белоктың екіншілік құрылымын

    11. Заряд шамасына, сонымен қатар молекулалық массасына қарай альбуминдерді глобулиндерден бөлу әдісі қалай аталады?

    1. электрофорез

    2. экстракция

    3. қышқылды-сілтілі өңдеу

    4. комплексонометрия

    5. фильтрация

    12. Белок ерітіндісіне тең көлемде (NH4)2SO4–ң қаныққан ерітіндісін қосқанда тұнба түзілді. Қандай белок тұнбаға түсті?

    А. альбумин

    Б.глобулин

    В. протамин

    Г.гистон

    Д.кератин

    13. Протаминдер мен гистондар қандай процестерге қатысады?


          1. осмостық қысымды сақтауға в поддержании осмотического давления

          2. тұқым қуалау белгілерін тасымалдауға

          3. жүйке импульсін тасымалдауға

          4. организмнің қорғаныс реакцияларына

          5. тасымалдау процестеріне

    14. Альбумин белогының изоэлектрлік нүктесі рН= 4,8. Осы белок рН-тың қандай мәнінде тұнбаға жеңіл түседі?

    1. 3,7

    2. 4,8

    3. 7,0

    4. 8,0

    5. 12,0

    15. Альбуминдер қанның онкотикалық қысымын сақтауға қатысады. Альбуминдердің осы қасиетінің негізінде қандай қасиет жатыр?

    1. гидрофобтық

    2. гидрофильдік

    3. ерігіштік

    4. ұюы

    5. тұздалуы

    3 Сабақ



    1. Тақырыбы: Гликопротеиндер, хромопротеиндер: өкілдері, қасиеттері, құрылысы, маңызы.

    2. Мақсаты:

    1) Күрделі белоктардың: глико-, хромо-, нуклеопротеиндердің құрылысы, қасиеттері және ролі туралы білім қалыптастыру.

    2) Жаңа терминдер мен түсініктерді енгізу жолымен коммуникативті дағдыларын жетілдіру



    1. Оқыту міндеттері:

    1. Гликопротеиндердің құрылысын, қасиеттерін, маңызын, жіктелуін қарастыру.

    2. Хромопротеиндердің жіктелуін, жеке өкілдерінің құрылысы мен маңызын қарастыру.

    3. Нуклеопротеиндердің құрамы мен қасиеттерін, нуклеин қышқылдарының құрылысы мен құрылымдарын оқып-білу.

    4. Студенттерді кәсіптік әдебиеттерді оқып білуге және интернеттен ақпаратты іздеуге ынталандыру.

    .

    1. Тақырыптың негізгі сұрақтары:

    1. Гликопротеиндердің құрылысы, қасиеттері, маңызы, жіктелуі. Нағыз гликопротеиндердің протеогликандардан айырмашылығы, жеке өкілдері.

    2. Хромопротеиндер, жіктелуі: гемопротеиндер, магнийпорфириндер, пигменттер, құрылысы, қасиеттері, маңызы.

    3. Нуклеопротеиндердің құрамы мен қасиеттері. Нуклеин қышқылдарының құрылысы мен құрылымдары.


    1. Оқыту әдістері мен құралдары:

    Аралас-әдіс (ауызша сұрау, блиц-сұрақ, жазбаша бақылау )

    Оқыту құралдары: тақырып бойынша кестелер, схемалар, суреттер, тесттік тапсырмалар.

    Бағаланатын құзырлылықтар:

    «Білім» құзырлылығы жазбаша бақылаудың сұрақтарына, блиц-сұраққа, тақырыпты ауызша сұрау кезінде студенттің тақтада жауап бергеніне қарай бағаланады.

    Оқыту құралдары: оқу таблицалары, кестелер, тақырып бойынша суреттер, дәрістің электронды нұсқасы, тест тапсырмалары.
    1.Сабақты ұйымдастыру – сабақтың мақсаты және міндеттерімен танысу. Қиын сұрақтарды анықтап, оларға ауызша талдау барысында жеке тоқталу.

    Үй тапсырмасы: Белоктар.Белоктардың маңызы. Жалпы қасиеттері, жіктелуі. Жай және күрделі белоктардың жеке өкілдері; құрылысы, ролі. Нуклеин қышқылдары. ДНҚ, РНҚ, құрылымдары, маңызы.

    Белоктарға түсті реакциялар және тұнбаға түсу реакцияларын демонстрациялау және алынған нәтижелерді талдау.



    Келесі сабаққа өз бетінше дайындалуға арналған сұрақтар:

    1. Биохимияға кіріспе.

    2. Белоктардың атқаратын қызметтері.

    3. Белоктардың жалпы қасиеттері:

    1. белоктардың элементтік құрамы,

    2. жоғары молекулалық массасы,

    3. белок молекуласының көлемі мен пішіндері,

    4. ыдырау өнімдерінің ұқсастығы;

    5. белок молекуласындағы байланыс түрлері және олардың белок молекуласын тұрақтандыруға қатысуы;

    6. белоктарға түсті реакциялар: жалпы және жеке амин қышқылдарына арналған реакциялар. Осы реакциялардың медицинадағы маңызы.

    7. Белоктардың амфотерлік қасиеті. Орта рН-ының белок зарядына әсері.

    8. Белоктардың коллоидты қаситтері. Белоктың ерітіндідегі тұрақтылығы, тұрақтылық факторлары.

    9. Тұнбаға түсу реакциялары және белоктардың тұздалуы. Осы реакциялардың медицинадағы маңызы.

    10. Белок молекуласының құрылымдары (структуралары). Денатурация, ренатурация.

    4.Белоктардың жіктелуі.

    5. Альбуминдердің, глобулиндердің, протаминдердің, гистондардың және склеропротеиндердің (коллагендердің, эластиндердің, кератиндердің) химиялық қасиеттері, олардың ролі мен табиғатта таралуы

    6. Гликопротеиндер, құрылысы, қасиеттері, маңызы, жіктелуі. Нағыз гликопроетиндердің протеогликандардан ерекшелігі, негізгі өкілдері.

    7.Хромопротеиндер, жіктелуі: гемопротеиндер, магнийпорфириндер, пигменттер, құрылысы, маңызы.

    8.Нуклеопротеиндер, құрамы, қасиеттері. Нуклеин қышқылдары – құрылымдары, құрылысы, ролі.

    9. Металлопротеиндер, липопротеиндер, фосфопротеиндер – құрылысы, өкілдері, ролі.

    «Практикумнан...» №№ 1, 2, 3, 5, 7, 8, 10, 12, 13, 14, 18, 19, 20б, 25 зертханалық жұмыстарды конспектілеу.

    2.Блиц-сұрақ тест сұрақтары бойынша жүргізіледі.

    3.Ауызша сұрау төмендегі сұрақтар бойынша жүргізіледі:


    1. Гликопротеиндердің құрылысы туралы түсінік. Жіктелуі. Нағыз гликопротеиндердің протеогликандардан айырмашылықтары.

    2. Нағыз гликопротеиндер, химиялық қасиеттері, өкілдері: муциндер, иммуноглобулиндер; қан тобын анықтайтын белоктар; гормондар; тасымалдаушы белоктар; ферменттер; рецепторлар, олардың маңызы, таралуы.

    3. Протеогликандар, құрамы, құрылысы, өкілдері.

    4. Гиалурон қышқылының құрылысы және ролі.

    5. Хондроитинкүкірт қышқылының құрылысы және ролі.

    6. Гепариннің құрылысы және ролі.

    7. Хромопротеиндер, жалпы сипаттамасы, жіктелуі (гемопротеиндер, пигменттер, магнийпорфириндер).

    8. Гемоглобин, құрылысы, ролі.

    9. Миоглобин, құрылысы және ролі.

    10. Нуклеопротеиндердің құрамы.

    11. Мононуклеотеидтер және олардың туындыларының құрылысы, маңызы.

    12. ДНҚ-ның біріншілік құрылымы, оның үзіндісін формуламен көрсету.

    13. ДНҚ-ның екіншілік құрылымы.

    14. ДНҚ-ның үшіншілік және құрылымы.

    15. м-РНҚ, құрылысы, құрылымдары, ролі. Генетикалық кодтың қасиеттері.

    16. т-РНҚ-ның екіншілік құрылымын схема түрде көрсету, ролі.

    17. р-РНҚ, рибосоманың құрылысы, ролі.

    4.Жазбаша бақылаубилеттер бойынша жүргізіледі (билеттер бар)

    5.Сабақты қорытындылау – оқытушы студенттермен бірге тақырып бойынша қорытынды жасайды, баға қояды және қойылған бағаны студенттерге жариялайды.
    6. Әдебиеттер:

    Қазақ тілінде:

    Негізгі:


    1. Плешкова С.М., Абитаева С.А., т.б. «Белоктар...». – Алматы, 2000 ж. – 3-36 б.

    2.Плешкова С.М. және басқалары Биохимияны студенттердің өздігінен оқып-білуіне арналған оқу құралы 1Бөлім. Белоктар, ферменттер, витаминдер.– Алматы, 2009 ж. – 46-88 б

    3.Сеитов З.С. Биологиялық химия, Алматы, 2007 ж. - 125-127; 167; 193-195; 798 б.

    4. Сейтембетов Т.С., Төлеуов Б.И., Сейтембетова А.Ж.. Биологиялық химия.-Қарағанды, 2007.



    Қосымша:

    1. Тапбергенов С.О. Медициналық биохимия.-Павлодар.-2008.

    2.Сейтембетова А.Ж.., Лиходий С.С., Биологиялық химия, 1994.

    3. Биохимия сұрақтары мен жауаптары. ҚР ҰҒА корр., проф. С.М. Адекеновтің ред. басшылығымен.-Астана, 2003 ж.

    4. Плешкова С.М., т.б. Биохимия пәнінен студенттердің жеке дайындығына арналған тесттік сұрақтар. – Алматы, 2007 ж.
    Орыс тілінде:


    1. Северин Е.С. «Биохимия», 2007 стр.19-27

    2. Николаев А.Я. “Биологическая химия”, Москва, 2004г., с. 16 - 59

    3. Березов Т.Т., Коровкин Б.Ф. “Биологическая химия”, Москва ,2004, с. 20 - 74

    4. Строев Е.А. “Биологическая химия” – Москва, 1986г.

    5. Аблаев Н.Р. «Биохимия в схемах и рисунках», 2005г.


    7.Бақылау студенттердің билеттерге, блиц-сұраққа, ауызша талдау кезіндегі берген жауаптары бойынша жүргізіледі.

    Тесттік тапсырмалар:

    1. Күрделі белоктардың құрылысы:

    А. Бірдей амин қышқылдарынан;

    Б. Әр түрлі амин қышқылдарынан;

    В. Циклді амин қышқылдарынан;

    Г. Жай белоктан және простетикалық топтан;

    Д. Простетикалық топтан тұрады.

    2. Күрделі белоктарға жататындар:

    А. фосфопротеиндер;

    Б. Нуклеопротендтер;

    В. Гликопротеиндер;

    Г. Склеропротеиндер;

    Д. Хромопротеиндер.

    Сәйкес комбинацияны табыңыз:



    • А - 1,2,3,4

    • Б - 1,2,3,5

    • В - 1,3,4,6

    • Г - 2,3,4,5

    • Д - 2,3,4,6

    3. Хромопротеиндер-күрделі белоктар, простетикалық тобы ретінде болады:

    А. Амин қышқылдары;

    Б. Фосфор ышқылының қалдығы;

    В. Боялған заттар;

    Г. Глюкоза;

    Д. Кальций.

    4. Организмде тыныс алу белоктары:

    А. протондар мен электрондарды тасымалдауға қатысады;

    Б. оттегі мен көмірқышқыл газын тасымалдауға қатысады;

    В. катализдік функция атқарады

    Г. АТФ-тің түзілу реакцияларына қатысады

    Д. тіректік функция атқарады

    5. Гемоглобин молекуласы тұрады:

    А. бір гемнен және бір полипептидтік тізбектен

    Б. бір гемнен және төрт полипептидтік тізбектен

    В. төрт гемнен және төрт полипептидтік тізбектен

    Г. үш гемнен және төрт полипептидтік тізбектен

    Д. бір гемнен және екі полипептидтік тізбектен

    6. Гемоглобин гемінің рационалды аты:

    А. 1,3,5,8-тетраметил, 2,4-дивинил, 6,7-дипропион қышқылының порфині

    Б. 1,3,5,8-тетраметил, 2,4-диэтил, 6,7-дипропион қышқылының порфині

    В. 1,2,5,8-тетраметил, 3,4-дивинил, 6,7-дипропион қышқылының темір порфині

    Г. 1,3,4,8-тетраметил, 2,5-дивинил, 6,7-дипропион қышқылының темір порфині

    Д. 1,3,5,8-тетраметил, 2,4-дивинил, 6,7-дипропион қышқылының темір порфині

    7. Гемоглобин қатысады:

    А. бүйректің қалыпты функциясын сақтауға

    Б. газдарды тасымалдауға

    В. қышқылдық-негіздік тепе-теңдікті сақтауға

    Г. Минерал заттардың алмасуына

    Д. гидролитикалық процестердің жылдамдығын реттеуге

    Сәйкес комбинацияны табыңыз:

    *А - 1, 2

    * Б - 2, 3

    * В - 3, 4

    * Г - 4, 5

    * Д - 5, 1

    8. Ағзада нағыз гликопротеиндер:

    А. гормондардың рецепторлары

    Б. май қышқылдарын тасымалдауға қатысады

    В. қан тобын анықтайды

    Г. қорғаныш функциясын атқарады

    Д. энергия көзі болып табылады

    Сәйкес комбинацияны табыңыз:

    *А - 1, 2, 3

    * Б - 1, 3, 4

    * В - 1, 3, 5

    * Г - 2, 3, 4

    * Д - 2, 3, 5

    9. Нағыз гликопротеиндердің молекуласы шамамен болады:

    А. 50% жай белок және 50% простетикалық тобы

    Б. 80% жай белок және 20% жүйесіз көмірсулар

    В. 20% жай белок және 80% жүйесіз көмірсулар

    Г. 100% аминқышқылдардың қалдықтары

    Д. 10% белок және 90% белок емес бөлік

    10. Нуклеопротеиндер организмде:

    А - қорғаныштыққызмет атқарады

    Б – жасушалар мен жасушааралық зат аралығында су мен электролиттер алмасуын қамтамасыз етеді

    В – жасушалар мен тіндердің құрылысы мен қасиеттерінің арнайылығын қамтамасыз етеді

    Г – құрылымдық қызмет атқарады

    Д – тасымалдау қызметін атқарады




    Достарыңызбен бөлісу:
  • 1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   17




    ©engime.org 2024
    әкімшілігінің қараңыз

        Басты бет