Трендтермен жұмыс атқаруға арналған Excel-дің аспаптық тәсілдері

І. Көмекші аспаптар уақыт периодының сандық қатарларын тұрғызуды жылдамдатады. Бірақ қолданушы бұл тәсілдерді қолданбай-ақ есепті шеше алады. Бұған кіретіндер (1) Edit, Fill, Series (Правка, Заполнить, Прогрессия) опциялары және Series диалогты терезе, сонымен бірге (2) қажетті диапазонға дейінгі екіторлы қатарды «созуды» диалогты емес ұйымдастыру.Excel-дің тек жетінші версиясынан бастап соңғы мүмкіншілік сәтті ұйымдастырылған. Әсіресе Excel 97 версиясы өте тиімді, себебі ол қатарға уақыттық форматы бар бірторлы мәндерді созуға мүмкіншілік береді.

ІІ. Excel-технологияның аралық аспаптары міндетті түрде қолданылады және уақыт көрсеткішіне байланысты XY- графигін тұрғызады. XY- график – бұл өзіндік ақпараттық өнім және сонымен қатар (трендтер аналитигінің көзқарасы бойынша) – жартылай фабрикат, ол трендтерді модельдеуде аспаптарына рұқсат алу үшін қажетті. Excel-де есептеу аспапттары мен трендтерді модельдеу аспаптары ондай графиктерді алғанға дейін тосқауыл қойылған.

ІІІ. Негізгі Excel-аспаптар динамикалық қатарлармен жұмыс істеу үшін екі топты ұстанады:

1. 
   Трендтің математикалық және графикалық мәндерін тұрғызу әдістері, оған Insert Trendline (Тренд сызығын қосу) опциясы мен оның үш диалогты терезелері кіреді:
   
   • 
     Type терезесі (Типі) – тренд формасын таңдау;
     
   • 
     Trendline Formatting терезесі (Тренд сызығының форматы);
     
   • 
     Options терезесі(Параметрлер)– тренд белгісін (теңдеудің математикалық түрі мен детерминация коэффициенті). Сонымен қатар тренд бойынша (алға немесе артқа) графикалық болжау үшін периодтар санының тапсырмасын қосу.
     
2. 
   Сандық түрде болжауды алу әдістері мен оның опциялары:
   
   • 
     Сызықтық тренд негізінде бір нүктеде болжауды есептеу үшін статистикалық функциялар тобынан FORE AST функциясы белгіленген(ПРЕДСКАЗ – Excel 97-де);
     
   • 
     әртүрлі трендтер бойынша бірнеше нүктелерде болжау есептеулердің бастапқы деңгейлерін біруақытта түзету үшін автор бірфакторлы what-if моделін және оның Data, Table(Excel 97-де – Кестені орнықтыру) функцияларын қолдануды ұсынып отыр;
     
   • 
     болжаудың сенімділік интервалын есептеу үшін егер басты қосындылары қарастырылған болса, онда Descriptive statistics (Сипаттау статистикалары) талдау мәліметтер әдістерінің тобындағы аспаптар қолданылады; басқа жағдайда стандартты статистикалық функциялар сериясы қолданылады:
     
     • 
       STDEV(СТАНДОТКЛОН) және STDEVP(СТАНДОТКЛОНП)– басты қосындылар бойынша және таңдау бойынша стандартты ауытқуға сәйкес;
       
     • 
       COUNT(СЧЕТ)– сандар жиынтығы(бақыланған) немесе қосындылар өлшемі;
       
     • 
       CONFIDENCE(ДОВЕРИТ)– сенімділік интервалы.
       

1. 
   Тренд белгілерін келесіге орналастыру үшін графикте көп кеңістікті босатуға талпыныңыз, себебі тренд белгілерінің нақ өзі трендтің математикалық түрі мен детерминация коэффициентін береді. Осы мақсатпен диаграмманың берілген тақырыбынан бас тартуға да болады немесе оны редактрлеу мен шрифтінің өлшемі арқылы шекті кішірейтуге болады.
   
2. 
   Көрсеткіштің сызығын форматтауда (пішімге келтіруде) қою сызықтарды алмаңыз, себебі оларға тренд сызықтары түсетін болады. Жіңішке сызықтар кезінде аралықтары анық көрініп тұрады, әсіресе қиылысып жатқан сызықтарды таңдау жеңілірекке түседі. Бірақ, егер сіз бір графикте бірнеше көрсеткіштерді орналастырсаңыз, онда сонымен қатар штрихтау, жіңішке штрих-пунктирлеудің әртүрлі типтерін қолданыңыз(болмаған жағдайда жуан сызықтарды да).
   
3. 
   Егер сіз графикке теңдеудің түрі мен R² детерминация коэффициентін құрайтын трендтің мәтіндік белгілерін ешқандай алаңсыз орналастырғыңыз келсе, онда көшіру буферіне бастапқы мәліметтердің графигін қайта ендіру керек және трендтің қанша формасын зерттеуіңізге байланысты осы графиктің соншама көшірмесін құрыңыз. Графиктің көшірмесін, яғни барлығын бір бетке немесе әрбір көшірмесін жаңа беттен бастап түсіруге болады. Соңғы нұсқасы, әсіресе, жақсы, өйткені қажетті графикті іздеу кезінде беттерді азғана айналдырасыз. Екінші нұсқа беттің атына тренд типін көрсетуге мүмкіндік береді(лин.,лог., эксп., степ., полин_2, полин_6 және т.б.), және қажетті график пен трендке жеңіл рұқсат алуға мүмкіндік етеді. Бірақ сіз бірінші нұсқаны қалдырасыз, өйткені сізге бірнеше графиктерді (немесе барлығын) қағаздың бір бетіне басып шығаруға тура келеді.
   

3. 
   Excel-де трендтерді тұрғызу технологиясы.
   

1. 
   Бастапқы динамикалық қатардың ХУ-диаграммасын тұрғызу.
   
2. 
   Бастапқы қатардың диаграммасының көшірмесін жасау(міндетті емес).
   
3. 
   Тренд тұрғызу керек болатын көрсеткіштің сызығына тышқанның сол жақ батырмасын (ТСЖБ) басып ерекшелеу(сызық маркерленуі тиіс).
   
4. 
   Контекстік-тәуелді мәзірді ашу үшін маркерленген сызық бойынша тышқанның оң жақ батырмасын (ТОЖБ) басу.
   
5. 
   “Трендтің сызығын қосу” опциясын (Insert Trendline) таңдау.
   
6. 
   Ашылған диалогты терезеден тренд типтерінің бір типін таңдау.
   
7. 
   Сол терезеде Параметрлер қосымша бетін таңдау.
   
8. 
   Ашылған диалогты терезеде тренд параметрлеріне Диаграммада теңдеуді көрсету жалауын және Диаграммаға R^2 аппроксимациясының тиісті шамасын орнықтыру жалауын орнату.
   
9. 
   (Еркімізше) алға немесе артқа кететін мүмкін болжауды көрсету үшін периодтардың қажетті санын алу.
   
10. 
    (Еркімізше) диаграмма белгісіне түсетін, модельденген трендтің атын жазу. Атауы үнсіз келісім бойынша, бірақ полиномиалды трендтің дәрежесін көрсетуінсіз-ақ беріледі. Сондықтан да бірнеше полиномиалды трендтерді модельдеу кезінде осы мүмкіншілікті қолдансақ болады.
    
11. 
    Егер теңдеудің бос мүшесі керек болмаса, 0 нүктесінде У осьімен қисықты қиып өту жалауын активтендіру керек.
    
12. 
    OK батырмасын активтендіру.
    
13. 
    Әрбір жаңа тренд алу үшін 2-ші пункттен 12-ші пунктке дейінгі технологияны қайталау.
    

1. 
   Linear–сызықты,
   
2. 
   Logaritmic–логарифмдік,
   
3. 
   Polinomial– полиномиалды (екіден алтыға дейінгі дәрежелер Дәреже(Order) ашылған тізімінде сұралады),
   
4. 
   Power– дәрежелік,
   
5. 
   Exponential– экспоненциалды.
   

Трендтің берілген формасы кезінде (Х) уақыт факторының есебінде (У) бақыланған белгісінің вариациялық қандай бөлігі түсіндірілгендігін соңғысы көрсетіп отыр. Трендтің басқа формасы кезінде түсіндірілген вариацияның бөлігі өзгеруі мүмкін.

Трендтің полиномиалды теңдеуінің бес формасын есепке алғанда регрессия теңдеуінің тоғыз формасын алуға болады. Түсінік тек тренд жайында, өзге жағдайда бірфакторлы модельдер жайында айтылып отыр. (Excel-де, бізге белгілі, сонымен қатар сызықты көпфакторлы корреляционды-регрессиондық модельдеудің қуатты құралдары да бар).