Научная библиотек

женшдеп тужырымдардан, баска кубылыстармен байланысынан, даму 
зандары мен олардын сипаты жоншде жана гылыми тусшж алуга талпы- 
ну максатынан турады. Элеуметтану эр турл1 субъекплер арасында калып- 
тасатын когамдык катынастарга, олардын кызметшщ объективл жэне 
субъективт1 жактарын талдауга, сонымен катар елеуметпк институттар- 
дын ем!р суруш сараптауга баскаларга Караганда аса жогары маныз беред!.
Жогарьща аталган элеуметтану бшм1 денгейлер
1
нде элеуметпк про­
цестер жешндеп тусшжтер мен угымдар жуйес! белпленщ, калыптаса­
ды. Олардын эркайсысында бул процестер эркилы денгейлердэрежеанде 
байкалады. Арнайы элеуметтанулык теориялармен салыстырганда, жал- 
пыэлеуметтану теориялары денгейшде аукымы кен гылыми корытынды- 
лар жасалады. Накты элеуметтанулык зерттеулер функииясына адамдар­
дын кунделйсп практикасын сипаттайтын бастапкы мэл!меттерд| жинау 
жэне оларга эмпирикалык талдау жасау жатады.
Элеуметтанудын танымдык кызмет!, сонымен катар элеуметпк про- 
цестерд1 талдау непзшде когам емхршщ материалдык, саяси немесе руха­
ни салаларында олардын одан ер1 дамуына гылыми болжам жасаулы кам­
тиды. Мундай болжамдар узак мерз
1
мдж немесе агымдык сипатта бола­
ды: мундагы максат — жалпыэлеуметтанулык теориялар денгежнде таяу 
жэне алые болашактагы когам дамуынын тенденцияларын терен кере б1лу 
десек те, арнайы элеуметтанулык теориялар шенбер»нде пайдалы болжам­
дар жасалатын болады.
Корыта айтканда, елеуметтанудын танымдык функциясы когамнын 
мэн1, онын курылымы, ем!р суру! мен дамуынын зандылыктары, непзп 
багыттары мен тенденциялары, жолдары, формалары мен механизмдер! 
туралы нактылы жэне кен келемд! бшм берумен аныкталады.
Элеуметтж кубылыстар мен процестерге эмпирикалык жэне теория­
лык талдау жасау непзхнде, айталык, материалдык еншрю саласында адам­
дардын кызметш ынталандыру мен тшмдшгш арттыруды кушейту, эко­
номикалык жэне саяси катынастарды, элеуметтж институттардын кыз- 
меттерш жетщцруге багытталган практикалык усыныстар эзхрлеу элеу­
меттанудын практикалык кызметше жатады.
Туптеп келгенде, бул усыныстар елеуметпк баскару механизмш жак- 
сартуга, онын тшмдшгш утымды баскарудан бастап, когамдык 1стерд1 
баскаруга дейшп барлык денгейде жетекшшк етудщ сапасын арттыруга 
багытталган. Буны улкенш-кшш дэрежеде каирп букш когам, эсгресе 
еркениетп елдер колданады. Олардын б!рде-б|реу| экономиканын, элеу­
меттж таптардын жэне улт катынастарынын, когамнын саяси жуйесшщ 
дамуын баскарусыз калдырып, оз бетшше жалгасуына жол бермейдг 
Олардын дамуы белгш б!р баскару курылымынын ыкпалымен жузеге
22

асады. Ол курылымнын кызмет! гылыммен тыгыз байланысып, соны жузеге 
асырады. Когамнын курделену1 жене олардын экономикалык, экология- 
лык, саяси жене тагы баска да дамуы, каз1рп тандагы жагдайлары элеу­
метпк процестерге максатты, багытты турде ыкпал жасау кажеттшпн 
талап етед1. Дел осы туста елеуметтану езшщ алдынлагы М1ндеттерш гылы­
ми непзге суйене отырып орындауы тжс. Элеуметтану когамнын ем
1
р 
суруж жан-жакты саралап ел шей/и жене бастапкы елеуметтанулык акпа­
рат алганнан бастап, гылыми делелденген корытындылар мен усыныстар 
жасауга дейшп аукымда сан килы жумыстар аткарады.
Когамнын таяудагы жене алые болашагына катысты елеуметтанулык 
болжам жасаудын, когамнын экономикалык, елеуметпк, саяси жене руха­
ни салаларынын дамуын гылыми тургыда алдын ала кере бтудщ мейлшше 
практикалык манызы зор.
Элеуметтанудын келеа бф аткаратын кызмеп — идеологиялык м1ндет- 
тер болып табылады. Ойткеж елеуметтану кайсыб|р формада болмасын, 
белгш бф елеуметпк топтардын, таптардын, саяси партиялар мен козга­
лыстардын мудделерш бширедк Будан айналып ету пптен де мумк>н емес. 
Накты елеуметтанулык зерттеулер мен арнайы елеуметтанулык жене 
жалпыелеуметтанулык теориялардан туындаган ере желе рд| идеология- 
лык тургыдан талдауга ушыратпай алып калу ете киын. Себеб! елеумет- 
танушынын 
031
белгш 6Ёр елеуметпк-таптыктын курамында, ягни кеб1- 
несе кайсыб|р саяси партияга муше де болады. Ол в
31
зерттейпн елеуметпк 
процестердщ, когамдык катынастарды жене ер турл1 субъекплердш кыз- 
мепн белгш бф дуниетаным устанымымен пайымдайды. Ал, онын дуние- 
танымынын калыптасуы елеуметтанушынын шыккан ортасымен, елеу­
метпк жагдайымен пкелей байланысты.
Когамдык ем!рд1н кайсыбф жакгарына катысты елеуметтанушы жа- 
сайтын корытындылар тек в
31
жататын елеуметпк топтын муддесже 
тиесш болып кана коймай, баска да елеуметок топтардын, сонын 1Ш1Нде 
таптардын мудделерш де камтитыны рас. Сейтш, осы корытындылар 
калыптаса келе идеологиялык мазмунга, езшщ к ренге ие болады.
Сез болып отырган меселелерге гылыми тургыдан караудын идеоло- 
гиямен алмастырылуы, ерине, дурыс емес. Оган ешбф кумен жок. Когам­
дык кубылыстарга объективп талдау жасау зерттеуий ушш кашан да ма­
нызды. Алайда, онын елеуметок статусы — сол талдаудын кершнл, бул 
жагдай зерттелетш когамдык процестер мен кубылыстарга орай жасай- 
тын онын корытындыларына сезаз есер етедг Бул тургыдан алганда 
елеуметтану кез келген кезенде де идеологиялык багыт устайды. Ал, идео­
логиялык бурмалаушылыкка жол бермеу ушш елеуметтанулык зерттеу­
дщ барысын, сондай-ак одан туындайтын корытындыларды шектен тыс
23

идеологияландыру мен саясаттандыруга болмайды. Керюнше оларды 
жалпыадамзаттык кундылыктармен сейкестещнрген пайдалы.
К. Маркс «Фейербах туралы тезистерднде»: «философтар дуниеш эр 
турл1 денгейде туаншрт кана койды, ал гспн меня оны езгертуде жатыр*1, — 
деген ед|. Акикатында дуниеш езгерту оны тусщщру непз1нде тана жузе­
ге асуы тшс. Алайда, мундай езгертулер кара бастын камы ушш жасал- 
мауы керек. Адамдардын ем1р жагдайын жаксарту, муктаждыктар мен 
кундылыктарга орай калыптасу керцпс тапса, мше, сонда гана ол кажет- 
тш кп етешй. Сейтш, мундай елеуметтанудан манызды елеуметак кыз­
мет — сыншылдык пайда болады. Бул жерде енпме дуниеге жеке тулганын 
кезкарасымен бага берудш езара байланыстылыгында болып отыр. Осы 
кызмета жузеге асыруда элеуметтану акикатка дифференциалдыктургы­
дан карайды. Б
1
р жагынан ол сактаудын, ныгайтудын, дамытудын кажет- 
ппн немесе берш езгертудщ, кайта курудын, т.б. керек емесппн керсе- 
тедк Ал екшнн жагынан — шындыгына кешсек, тубегешп езгертулерд! 
керек етейндерш аныктайды.
Элеуметтану гылымынын когамдык-гуманитарлык гылымдар арасын­
да алатын езщдхк орны бар. Ол осы гылымнын когамда аткаратын кыз- 
менмен жэне елеуметтану бшмшщ курылымымен айкындалады. К,огам- 
нын элеуметак курылымын, онын даму зандылыктарын ашатын, тарихи 
проиесте объективпк жэне субъектйвпк факторлардын езара ерекенн 
керсетепн жалпыелеуметтанулык теориялар, мысалы, тарих, саясаттану, 
кукыктану, елеуметак психология, этика жене баска да гылымдардын 
проблемаларын тусщщруде манызды дуниетанымдык жене методология­
лык рел аткарады. Жалпытеориялык елеуметтану аталмыш гылымдар­
дын проблемаларын кен келемдеп елеуметак контексте карастыруга, 
олардын зерттейпн кубылыстарынын когамдагы жене тарихи процестеп 
орны мен релш аныктауга мумющцк тугызады. Сейпп, сол кубылыстар­
ды гылыми тургыда талдау мен туанщрудщ жалпытеориялык багытта 
карастырылуы мен методологиясын жасайды.
Б
1
ркатар гылымдар ушш арнайы елеуметтану теориялары денгешнде 
калыптаскан ережелер мен корытындылар да манызды болып саналады. 
Олар енбек, турмыс, адамдардын кызмет турлер1нщ проблемаларына 
катысты болуы мумкш. Бул меселелерд) баска да гылымдар, сонын 1шшде 
экономика, экология, педагогика жене тагы баскалар карастырады. Бфак, 
арнайы елеуметтанулык теориялардын бул меселелерд! карастыруда 
ез1нд1К ракурсы бар. Осы тургыдан алып Караганда олар баска гылым-
1 

жүктеу/скачать 14,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: