Научная библиотек

Бауэр улттык сананы адамдардын бф-б|р1мен «белгш мэдени кунды- 
лыктарды менгеруге» жакындасу, сонымен катар олардын ерж-жнерш 
б1р арнага багыттайтын фактка репнде мойындауды усынды, булар ор- 
тактаса келе адамдардын улттык мжез-кулкынын ерекшел1ктер1Н курай- 
ды. Улттык сана теориялык тургыдан алганда «мен жэне менщ тайпалас- 
тарым бф гана тарихтын жемюЬ> екендтн мойындау болып саналады.
Бупнп танда ете езекжарды саналып журген улттык-медени автоно­
мия теориясын дамыта отырып, Бауэр «улттык медениетп букьл халык­
тын игшпне айналдыру жэне бхр гана мумкж, осындай жолмен улттын 
6ук1Л 
мушелерш улттык-мэдени кауымдастыкка шогырландыру непзп 
М1ндеттер» деп тужырым жасады. Улттык кауымдастыкты жана жагдай- 
дагы ру-тайпа байланыстарынын карапайым жалгасы деп есептейтш, со­
ган телитш теориялар да жок емес. Улт ем
1
ршщ мемлекетпк-саяси ерек- 
щелжтерщ асыра багалайтын, туптеп келгенде, оны мемлекетпк кауым­
дастыкка екелт тхрейтш теориялар да бар. М. Вебердш пшрше суйен- 
сек, ортак т|л, дш, едет-гурып немесе ортак тагдыр аркылы б1рщкен 
адамдардын кауымдастыгында ез мемлекетж куруга тырысу ниеп басым 
болады екен. Ултты аныктаудын киындыгы сонда, онын бфкатар аса ма­
нызды жене елеуаз белгьлер! 
б\р
орталыкка жинакталып, шогырланды- 
рылып отыр. Ол белплердщ арасындагы ерекше нысандар накты аныкта- 
лган емес. Осыдан барып улт жежндеп казфп кез келген аныкгамалар 
шартты турде колданылады жене онын колданылу кузыры да шектеулг 
Жогарыда аталган теорияларга суйенсек, непзп белплер репнде этноло­
гия бГрегей жур1с-турыс стереотишн, шыгу тепнщ ерекшелтн, сана- 
сезщщ жене т.б. этникалык белплерд! карастырады. Аталмыш теория- 
лардын бер| де кен тараган теориялар. Улт теориясына К. Маркстт, 
Ф. Энгельстщ, В. И. Лениннщ ез кезкарастары болды. Ф. Энгельстщ па- 
йымдауынша, Еуропада улттын калыптасу процеа улттык мемлекеттерд1 
куру прбцес1мен туспа-тус келедт екен. Кдлай дегенмен де, улт аса к у рдел I 
кубылыс жэне онын барлык белплерше )здежс тургысынан карау керек.
Жогарыда баяндалган жагдайларды корытындылайтын болсак, онда 
улт дегежм
13
— бул адамдардын шыгу тепнщ, тшшщ, орналасу аума- 
гынын, экономикалык жагынан калыптасуынын, сонымен катар онын 
этникалык санасы мен сана-сез!мшщ ортак кершгсшщ жиынтыгы, ягни 
психологиялык курылымы мен медениепшн ортактыгы аркылы сипат- 
талатын адамдардын ерекше кауымдастыгы.
Улттын б|ртутас этникалык сипаттамалары улттык угымынын кез 
келген кер1шстерш айкындайды, езара байланыста болады. Бул байла- 
ныс шамалы денгейде гана кершу1 мумкш, алайда 
ол б!ржола жогалып 
кетпейд!. Меселен, осы айтылгандар егер халыктардын-
улттардын 
ем^рш-
180

деп этникалык мэселелерд! шешуге нкелей байланысты болса, онда эко­
номикалык немесе саяси катынастар сол уакытта гана улттык мазмунга 
ие болады. Бул шенберден шыгып кетсе, онда олар элеуметлк-таптык 
немесе баска да катынастарга айналады, тек улттык болмайды. 
Адамгершшк, эстетикалык жене баска да катынастар туралы да осыны 
айтуга болады. Егер олардын элеуметпк мазмуны этникалык жене орга- 
никалык байланыста болса, онда олар сол уакытта гана улттык сипатты 
алады.
Тэуелс»зд1к алган елдердеп улттык-мемлекетпк курылым улттын 
калыптасу процеа н, эаресе онын элеуметпк-экономикалык базисшщ 
калынтасуын барынша тездетедк Латын Америкасында улттык-мемле­
кетпк курылым шенбершде халык испан тшнде сейлейш, ал медениет, 
салт-дестурлер тежрепнде кептеген ортак белплер! бар аргентин, уруг- 
вай, чили жене т.б. жиырмадан астам улттар пайда болды.
К,аз1рг1 заман улттын этникалык касиеттершш маныздылыгы артып 
отыргандыгын айкын корсетш бердг 
Ткл 
мен медениет проблемалары 
улттык козгалыстар кезшде ерекше манызга ие болады. Мысалы. Бель­
гия мен Канада меселеск Шотландия мен Англиянын Уэльсшдеп мэде­
ниет пен салт-дэстурлер жэне т.с.с. басты мэселеге айналганы белгш. 
Булар Еуропанын он ею мемлекетш б|р1кт1рген Еуропа одагына карама- 
карсы багьггта калыптаскан дезинтеграциялыктенденииянын куш-куатын 
керсетед!.
Будан эр> «этнос», «халык», «улт* терминдер! синоним ретшде, ягни 
магынасы бойынша б1р угым репнде, айталык, казак халкы, казак этно­
сы жэне казак улты секшд1 тус!н
1
ктер репнде пайдаланылады. Б^рак, 
олардын б1р-б|р1нен кейб1р айырмашылыгы бар екешн айткан жен. 
Осы кубылыстардын аукымы мен манызы жене оларды ажыратып, угыну 
угымдары мен терминдер ездершщ мен-магынасы бойынша б|рдей. Бул 
орыс, украин, фузин немесе француз, немтс халыктарына (этностарына, 
улттарына), соган сейкес осы улттар тен«-репндег1 угымдар мен термин- 
дерге де катысты. Казгрп кезде кептеген галымдар, сонын 1ш1нде таны- 
мал окымыстылар да бул меселеге дел осы тургыдан карайды. Л. Н. Гуме- 
лев «этнос» жене «халык» угымдарын бгр магынада колданса, белгш 
галым-этнограф В. А. Тишков «улыс* жене «улт» угымдарынын орнына 
б|р гана халык угымын колдануды усынады1.
«Улт* угымы на келелн болсак, ол белгш б»р аумакга шогырланып 
емгр суренн тутас улттын этникалык белплер1Н гана айкындап коймайды. 
сонымен катар олар кай жерде турса да, сонын шпнде езге халыктардын

жүктеу/скачать 14,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: