не нуксан келтйреда, бул — элеуметпк сипатка ие болган жеке  тулганын элеуметпк-психологиялык касиетг Мундай киыншьшыктар кундел 1

Балага кажеттшктщ менш тусхнуде урпак жаю нормалары угымы 
улкен рел аткарады. Урпак нормалары — бул белгш бхр бала саны- 
нын тууына катысты когамдык болмыс детермищцрген жэне индивид 
жататын елеуметтхк топтар кабылданган тихёт тертхп принциптерх мен 
улгхлерх.
Тулга кез келген социомэдени нормаларды мецгергенх сиякты, урпак 
жаю нормаларын да тэрпп багдарынын куралы ретшде мецгеред1 жэ­
не белгш бхр балалардын тууына катысы бар эр турлх эрекеттер мен 
хс-кимылдардыц уйлесхмхн камтамасыз етепн хшкх бакылаудын непзхн 
курайды. Менгерхлгеннен кейхн, тулганын хшкх элеуметпк-психология- 
лык курылымына айналатын урпак жаю нормалары ездерхнщ мазмуны- 
на сэйкес балага деген кажеттшктщ мэнхн аныктайды.
Балага сандык жэне сапалык тургьщан кажеттшк болады. Булардын 
мазмунын урпак жаю кисындары ашады. Урпак жаюга катысты байлам- 
дар — эр турлх эрекетгердщ езара уйлесхмдшпн камтамасыз ететш, белгш 
бхр бала санынын дуниеге келухн он немесе терхс деп бхлетхн тулганын 
психологиялык куш. Урпак жаю белгхлеулерх екх класка белшедх: 1) ба­
лалардын белгш бхр санга жетуш реттейтш белгшеулер; 2) жуктх болуга 
карсы шараларды колдануга жене жуктхлхктх едейх токтатуга багыттал­
ган белплеулер. Осы белгхлеу турлерх накты жагдайда балага деген 
кажеттхктхн уакыты мен орнын жене онын кушш байкатады, сондыктан 
да олар езара байланысты болады. Негурлым кезектх баланы тууга дайын­
дык куштх болган сайын, контрацепция мен едейх тусхк жасаудан ары- 
лып, урпак жаюга тандау жасау согурлым жогары болады.
Егерде репродуктивтхк белплеулер кажетп бала санына катысты 
болса, онда репродуктивтх кисындар онын сапалык жагын, мазмунын 
ашады. Репродуктивтхк кисындар индивид белгхлх бхр бала санынын тууы 
аркылы езшщ алдына койган ер турлх максаттарын жузеге асыруга 
итермелейтхн онын ерекше психологиялык куйхн бхлдхредх. Репродуктивтхк 
кисындар балалардын кез келген кезекпен дуниеге келухне тулгалык мен 
берухмен сипатталады. Солай болганмен де бала кайсыбхр максаттарга 
жетудщ куралы болып калады.
Урпак жаюга немесе балалы болуга катысты кисындар экономикалык, 
елеуметтхк жене психологиялык болып белшедх. Бала туудьщ экономи­
калык кисындары — бул кайсыбхр бала санынын туылуына итермелейтхн, 
сол аркылы белгхлх бхр экономикалык максатка кол жеткхзуге, ягни мате­
риалдык пайда табуга немесе экономикалык мертебесхн кетеруге негхз 
болатын кисындар. Элеуметтхк кисындар — бул балалы болудын калып­
таскан социомедени нормалары шегхнде белгш бхр бала санынын дуниеге 
келухне итермелейтхн кисындар жене олар осы нормаларга индивидуалдык
229

кезкарас та болып табылады. Элеуметпк кисындар ынталандыру бар 
жерде емхр суред
1
, мысалы, бул элеуметтж мэртебен], бедедщ арттыру 
жэне журтшылык алдында кащр-касиепн баянды етуден немесе асырудан 
кершед!. Керклнше мундай ынталандырулар, жецшджтер мен «пайдалар» 
болмаган ретте, белгш бала санынын туылуына элеуметтж кисьшдар да 
болмайды. Мэселен, каз1рп 1-2 балалы отбасына непзделген калалык 
ортада уш немесе одан да кеп балалы ата-аналар келецаз элеуметпк- 
психологиялык кедерплерге ушырайды. Оларды кебше эжуа-кулк

жүктеу/скачать 14,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: