Оқулық-әдістемелік бағдарлама. Семей, 2007ж



бет3/14
Дата04.10.2019
өлшемі1,16 Mb.
#49196
түріОқулық
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14
Байланысты:
казирги кезен


Поэзиясыныњ ерекшелігі:

Ѓ.Ќайырбековтіњ ќаламынан жыр тасќыны, жыр б±лаѓы ‰здіксіз аѓытылѓан терењ тебіреністегі µрнекті, айшыќты жырлар авторы екендігі. Ќай таќырыпќа ќалам сызбасын оны аќындыќ ой елегі, аќындыќ кµзбен жырлауы.

Аќын – шеберлік шыњын игерген, небір айшыќты, ажарлы бейнелі оралымдар, ±тќыр ±йќастар, шешендік ‰лгілерді жањарта, жаќсарта пайдаланатын сµз зергері.

-Ой мен сезім бір-біріне єсер ете отырып, жалѓаспалы ырѓаќтар арќылы сµз маржанын тізуі.

-Туѓан жер мен Отан таќырыбындаѓы жырларында аќынныњ перзенттік ќарызы мен парызы, халќы алдындаѓы борышы, ол ‰шін жанын ќиюѓа єзірлігініњ, отты сезіммен берілуі.

-Туѓан жер табиѓатын жырлайтын µлењдерінде µлењ интонациясы, екпіні, ырѓаѓыныњ µзгеріске т‰сіп, суреттеу ќ±ралдарыныњ с±луланып, єрлене т‰суі.

-Лирикаларындаѓы ќаћарманныњ халќыныњ бел баласы, халќыныњ єдет-салтын, дєст‰рін ќ±рметтеуші, ±лтжанды азамат екендігі.
Лирикалыќ шыѓармаларын талдау:


  1. Отан, Ќазаќстан туралы жырлары:

-«Мемлекетім меніњ ». Негізгі проблема Егемен алѓан Ќазаќстан. Лирикалыќ ќаћарманныњ Отанымен сырласу ‰лгісінде жазылуы. ¤лењ негізінде жатќан ±лттыќ рух, патриотизм екендігі. Асќаќ ‰н, маќтан сезім, шалќыѓан шабыттыњ µлењ ќ±рылысыныњ ерекшелігіне µріле берілуі. Аќынныњ мемлекетіне, келер ±рпаќќа деген таза сенімі, аталыќ ‰ні.

-«Кµкбайраќ» µлењі. Бабаныњ батасы, аќ тілегі. Єн±ран-атам ќазаќ аруаѓын аспандататын ќасиетті, єулие к‰ш деген шабытты ‰н. ¤лењдегі ±лттыќ Рух, ±лттыќ мінез.

-«Ќобыз сарыны» топтама µлењдеріндегі ±лттыќ сезім. Ќобыз сарыны – ќазаќ сарыны, халыќ ‰ні, халыќ м±њы деген пєлсапалыќ ой. ¤лењніњ ‰ш бµлімнен т±руы. Негізгі арќауы Ыќылас ќобызшы екендігі. Ыќыластыњ – Ќорќыт баба ±рпаѓы, оныњ µнерін жалѓастырушы, аманатын, арманын кейінгі ±рпаќќа жеткізуші, мойнында ќарызы бар ±рпаќтардыњ жиынтыќ бейнесі ретінде алынуы. Келесі бµлімніњ негізіндегі «ањыз-шындыќ». Ашаршылыќ жылдардаѓы оќиѓа, ух єњгімесі. Ыќылас ќобызы, єкеніњ оны «таста» деген б±йрыѓы, Баланы µлімге ќиса да Ыќылас ќобызын рухы алып ќалѓан рухы. Пєлсапалыќ ой. ¤лењдегі Раушан ќыз. Ол ата-баба м±расын ±рпаќтан-±рпаќќа жалѓастырушы µнер иесі.
Туѓан жер, Отан туралы балладалары:

Аќынныњ туѓан жері, Отаны туралы аќб±лаќ сезімініњ басќа елде ж‰рген шопыр жігіттіњ саѓынышы, м±њы арќылы берілуі. Шопыр саѓынышыныњ лирикалыќ ќаћарманѓа єсері. Диалог, єњгімелеу єдістерініњ баллада негізіндегі т‰йінді ойды берудегі орны. Соњѓы бµліміндегі шопыр жігіт монологы, даласына бет алуы. ¤лењ негізіндегі басты ойы – Адамныњ ењ басты баќыты – туѓан жерде тірлік ету.

«Туѓан жер туралы ой». Ќайырбековке тєн ой мен сезім т±тастыѓы. ¤лењніњ туѓан жермен сырласу мєнерінде жазылуы. Перзент борышы мен парызы. Перзент парызы – туѓан жер ќасиетін енші етіп алу. Перзент борышы – оны с‰ю, ќадірлеу, керегінде ќорѓау, сол ‰шін тіршілік ету.

«Бір уыс шаш» балладасы.

Проблематикасы жµнінен «Азаттыќ перзенттерініњ » жалѓасы іспеттес сипаты. рухы ќолындаѓы арудыњ ж±лынѓан бір уыс шашы. Бір уыс шаш – Желтоќсан с±мдыѓы, бір уыс шаш – Азаттыќ ањсаѓан, сол ‰шін к‰реске шыќќан жас ±рпаќтыњ таѓдыры. Бір уыс шаш ќызыл империяныњ отаршыл саясатын айыптаушы, дєлелдеуші б±лжымас айѓаќ. Балладаныњ кєрия мен аќын арасындаѓы тілдесу, сырласу формасында жазылуы. «Жаса, Ќазаќстан» деп, бейбіт тілекпен шыќќан жас патриоттар, оѓан ќарсы ќарулы жауыздардыњ айуандыѓы рухы єњгімесімен берілуі. Бір уыс шаш – кµркемдік тетік. Сол тетік арќылы Желтоќсан жауќазындарына поэтикалыќ ескерткіш орнатуы. Баллада негізіндегі тарихи шындыќ.



«Нан» туралы балладасы.

Балладаѓа арќау болѓан бала жєне лирикалыќ ќаћарман екендігі. Нанды лаќтырып, табанына таптап кеткен бала жєне соѓыс кезіндегі аш балалар таѓдырыныњ ќарама-ќарсы алынуы. Лирикалыќ шегініс арќылы аќынныњ тоќшылыќ замандаѓы рухани азуды кµрсетуі. Аќынныњ µлењ негізіндегі проблеманы «Нанды сµйлету» арќылы беруі. «Нан – иман, меніњ киемді ±мытпањдар!» деген ±рпаќќа аманаты. Шап-шаѓын µлењдегі ауыр шындыќ. «Имансыз ±рпаќтар кµбейіп барады-ау» деген лирикалыќ ќаћарман ќайѓысы.



Поэмалары:

Азаттыќ перзенттері (талдау). Поэманыњ жылнамалыќ, шежірелік сипаты. Лирикалыќ шегініс арќылы «Азаттыќтыњ алѓашќы ±лдары» атты бірінші бµлімде «Елім, жерім, азаттыѓым» деп аттан салѓан Бµгенбай, Ќабанбай, Жєнібектер, Кенесары мен Исатайлар сынды тарихи т±лѓалар, халыќ батырларын маќтан сезіммен жоѓарѓы пафоспен с‰йсіне жырлауы.

«Азаттыќтыњ аќырѓы ±лдары» атты екінші бµлімінде Амангелді ерлігініњ жырлануы, Отан соѓысы, Мєскеу басына т‰скен ауыр сєттердегі Ќазаќстанда жасаќталѓан Панфиловшылар ерлігі, аты ањызѓа айналѓан Бауыржанныњ µр т±лѓасыныњ суреттелінуі. Шаѓын ѓана поэма ауќымындаѓы тарих сырлары. Азаттыќ ‰шін к‰рескен ±лтыныњ ±лы ±лдарын тірілтіп алдыѓа єкелгендей єсері – поэманыњ негізгі ерекшеліктері.

«Азаттыќ перзенттері» поэмасы елдік салтын, ерлік салтын ежелден-аќ саќтап, б‰гінгі Егемендігін алѓан ќазаќ атты ±лы ±лтты ±лыќтау жыры екендігі. Азаттыќ таппайынша, оѓан ќолы жетпейінше «Ер арманы таусылмас» деген философиялыќ т‰йіні.
Пєнаралыќ байланыс:


  1. Ќазаќстан тарихы. Желтоќсан оќиѓасы.

Єдебиет теориясы: Баллада туралы т‰сініктерін ары ќарай терењдету. Єдебиеттегі ±лттыќ рух, ±лттыќ бояу, азаматтыќ ‰н, топтама µлењдер.

Сын-зерттеу ењбектері. Оќушы ‰шін:

  1. Ќазаќ єдебиеті (энциклопедия) А, 1999ж.

  2. Ќазаќстан жазушылары (аныќтама) А, 2004. 174б.




Негізгі проблемалар, талдау с±раќтары

Ќ±зырлылықты қалыптастыруға бағдарланған тапсырмалар. Єдістемесі, технологиясы.

1. Аќын лирикала-рындаѓы ±лттыќ рух пен ±лттыќ бояу. Ѓ.Ќайырбеков –

азамат аќын.

2. Ѓ.Ќайырбеков жєне ќазаќ поэзиясы. Аќынныњ кµркемдік єлемі, тыњ ізденістері, сµз µнеріне ќосќан ‰лесі (µлењ техникасы, сµздерді жањарта, ажарланта пайдалану).
3. Баллада, поэмалары арќылы аќынныњ перзенттік борышы мен парызын саралау.


¦жымдыќ проблемалыќ оќыту технологиясыныњ тєсілдері.

1. Топќа бµліне отырып, лирикаларын талдау, кµркемдік єлеміне барлау жасау.



Шешілетін проблема: Ќайырбековтіњ азаматтыќ позициясы, лирикаларыныњ кµркемдік єлемі.

Лирикалары:

-Отан, туѓан жер, оныњ адамдары;

-Егемен Ќазаќстан аќын жырларында;

-Табиѓат жєне лирикалыќ ќаћарман;

-«Ќобыз сарыны» топтамасындаѓы халыќ µнері, єдет-салты, аќынныњ ±лтжанды сезімі.

Ескерту: Оќушылар µз ќалауы бойынша таќырып тањдайды. ¤лењдерді таќырыпќа бµледі, поэтикалыќ талдау жасап, негізгі проблеманы бірігіп отырып шешеді.
2. Блум таксономиясын басшылыќќа алу. Іздену, зерттеу, µз бетінше маќсатќа жету технологиясы.

Аќынныњ ќазаќ поэзиясына ќосќан ‰лесін саралай отырып, моделін жасау.

‡лгі:

Негізгі мєселелер

Т‰сінік

Моделі

-Кµтерген проблемасы

-Дєст‰рлі µлењ ќ±рылысын жањалауы, тыњ ізденісі.

-¤лењ ±йќастары.

-Интонациясы, ырѓаќтары.

-Поэтикалыќ жањалыќтары.








Ескерту: ¤здеріње ±наѓан 4-5 µлењдерін талдау, сол арќылы маќсатќа жету.

3. Дамыта оќыту технологиясыныњ тєсілдері бойынша µз беттерінше жања µнім жасау. ¤зініњ де халыќ алдындаѓы парызы мен борышын єсірелеу (презентация жасау).


Борышы Парызы


Аќын жєне мен.

Борышым Парызым


Ескерту: ¤лењдерден мысал ала отырып, дєлелді т‰рде орындау.

Білім, білік даѓдысы: ¤зініњ µмірлік маќсатын жариялау, алѓан білімін тєжірибеге пайдалана білуге даѓдылану. Аќын стилі, ќазаќ поэзиясына ќосќан ‰лесін зерттеу, µз бетімен жања µнімге жету.




Єнуар Єлімжанов (1930-1993)
Жазушы, журналист, ірі ќоѓам ќайраткері, ЌР Мемлекеттік сыйлыѓыныњ, Халыќаралыќ Дж Неру атындаѓы сыйлыќтыњ иегері, Халыќ жазушысы. Єлімжановтыњ ќазаќтыњ тарихи романдарыныњ кµкжиегін кењейтуге, тарих ќойнауында жатќан ±лы т±лѓаларыныњ бейнесін сомдауѓа ќосќан ќомаќты ‰лесі. Оныњ µз шыѓармаларын орыс тілінде жазуы. Романдарыныњ негізінде бірнеше киноныњ т‰сірілуі. ¦лттыќ µнер мен мєдениетке сіњірген ењбегі.
Оќуѓа, талдауѓа: «¦стаздыњ оралуы», «Жаушы».

¤з беттерімен оќуѓа: «Отырардан жеткен сый».
¤мірінен мєлімет:

1930 жылы б±рынѓы Талдыќорѓан облысында д‰ниеге келуі, балалар ‰йінде тєрбиеленуі. КазМУ-дыњ журналистика факультетін бітіруі. ¤мірініњ соњына дейін єр т‰рлі баспасµзде ќызмет етуі. Жазушылар одаѓы, Ќазаќфильм студиясында басшылыќ ќызмет атќаруы. КСРО Жоѓарѓы кењесі ¦лттар Кењесініњ тµраѓасы ќызметін атќаруы. Азия, Африка жазушыларымен достыќ ќоѓамындаѓы ќызметі. ЌазССР, КСРО Жоѓары Кењестерінде депутат болуы.


Шыѓармаларыныњ басты ерекшелігі:

Жазушыныњ тарих ќойнауын аќтарып, еліміздіњ басынан µткен ауыр кезењдерін шыѓармаларына арќау етуі (Отырар тарихы, Жоњѓар ќалмаќтарына азаттыќ к‰рес). Єсіресе, єлемде Аристотельден кейін екінші ±стаз атанѓан Єл-Фараби бейнесін ќазаќ єдебиетінде т±њѓыш кµрсетуі. Эпикалыќ ауќым, монологтар, психологиялыќ иірімдер, пєлсапалыќ т±жырымдар, штрих, детальдардыњ жазушыныњ кµркем єлемін танытуы.


Шыѓармашылыѓын талдау:

«¦стаздыњ оралуы». Романныњ тарихи таќырыпќа µрілуі. ¦лы дана, ойшыл, ѓылымныњ єр саласында µзіндік ќолтањбасын ќалдырѓан Єль-Фарабидіњ романныњ бас кейіпкері екендігі. Єл-Фараби ѓ±лама ѓалым ѓана емес, єділет ‰шін к‰рестіњ де, биік адамдыќтыњ, гуманизмніњ де жарыќ бейнесінде кµрінуі. ¦стаз атты ќасиетті ±ѓымныњ Єл-Фараби бейнесі арќылы ашылуы. Оныњ Адамзат ¦стазы ретінде сомдалуы.

-Ѓылым мен білім, ќарањѓылыќќа ќарсы к‰штер. Олардыњ арасындаѓы бітіспес тартыстыњ шынайылыќпен кµрініс табуы. Роман арќылы ¦стаз µмір с‰рген дєуірдіњ ќайшылыќќа толы бітім-болмысы, тыныс-тіршілігініњ кењ кµлемді полотносыныњ жасалуы. Ањыз бен шындыќ.

-Романдаѓы романтикалыќ леп, оптимистік єуен.
«Жаушы» романы.

-¦лт-азаттыќ ќозѓалыс, жоњѓар ќалмаќтарына ќарсы ќазаќ халќыныњ ќасиетті соѓысќа ж±мылуы. Тарихи ±лы т±лѓалардыњ бейнесі. Хандар, билер, жаушылар, батырлар. Ењ басты кейіпкер – халыќ, халыќтан шыќќан даналар, батырлар екендігі. Халыќтыњ туѓан жер, туѓан елге деген ыстыќ сезімі, азаттыќ, тењдік ањсаѓан ±лы маќсатыныњ жауды жењген басты к‰ш екендігі. Жаушылардыњ тарихи ењбегі, орны.

-Кенже мен Сєния. Даланыњ рухы таза, оны жанындай с‰йетін ±рпаќтары екендігі.

-Романдаѓы жансыздар, сатќындар. Ќалмаќ хонтайшылары, єскербасылары. Негізіндегі тарихи шындыќ пен автордыњ кµркемдік єлемі, кµркемдік шешімі.

Оныњ µн бойында автордыњ да ±лттыќ рухы, перзенттік сезім парызы мен ќарызыныњ жататыны. Романдаѓы сюжет пен композицияныњ т±тастыѓы. Мазм±н мен форма бірлігі. Романтика мен реализмніњ астаса келуі. ¦рыс даласыныњ полотносы, жазушыныњ суреткерлік зергерлігі.
Пєнаралыќ байланыс. Ќазаќстан тарихы. (Жоњѓар-ќалмаќ шапќыншылыѓына ќарсы к‰рес).

Єдебиет теориясы: Жазушы стилі, мазм±н мен форма бірлігі, авторлыќ кµзќарас (µз туындыларындаѓы), тарихи шындыќ пен кµркем шындыќ, тарихи кейіпкерлер туралы т‰сініктерін терењдету, білімдерін жинаќтау.

Сын-зерттеу ењбектері:

Оќушылар ‰шін:


  1. Ќазаќ єдебиеті (энциклопедия) А, 1999ж.

  2. Ќазаќ жазушылары ХХ ѓасыр тоѓысы (аныќтама) А, 2004ж.

  3. М.Єуезов «Доброе начало» 1963.

М±ѓалім ‰шін:

  1. М.Ќаратаев «Эпостан эпопеяѓа» 1969ж.

  2. К.Рустемова «Поэтика прозы А.Алимжанова» 1997.




Негізгі проблемалар, талдау с±раќтары

Ќ±зырлылықты қалыптастыруға бағдарланған тапсырмалар. Єдістемесі, технологиясы.

1. Жоњѓар ќалмаќ-тарына ќарсы ±лт-азаттыќ кµтері-лістіњ ќазаќ єдебиетіндегі кµрі-нісі. Єр ќалам-гердіњ µзіндік ізденісі, шешімі, эстетикалыќ табы-сы. Тарихи жєне кµркем шындыќ.

2. «Жаушы» рома-нындаѓы жоњѓар-ќалмаќтарына ќарсы к‰штер. Сол к‰рестегі жаушыныњ тарихи орны.

Роман «Жаушы» деп неге аталѓан? Кµтерілген проблематикаѓа б±л атау сєйкес келе ме?
3.Романдаѓы билер бейнесі. Тарихи шындыќ бар ма?


1. Егемендікке ќол жеткізуіміздегі орнын дєлелдеуге талаптаныњдар.
2. Кµркем єдебиеттегі ±лт-азаттыќ к‰рес туралы алѓаш ќалам сызѓан кім, соны аныќтањдар да «Жаушыѓа» дейінгі (кейінгіні де ќосуѓа болады) авторлар мен олардыњ шыѓармаларыныњ библиографиялыќ-картасын жасањдар. Тарихи деректер бойынша ±лт-азаттыќ кµтеріліс туралы материалдар жинаќтањдар, с±рыптап, талдау жасањдар. Ж±мыстарыњды портфолиоларыња салып ќойыњдар.
3. Романдаѓы басты оќиѓаларды саралап алып, тарихи деректермен салыстырып, оныњ тарихи роман екенін дєлелдењдер не жоќќа шыѓарыњдар. Єдеби дебат µткізіњдер.

Таќырыбы: «Жаушы» тарихи роман емес, ол кµркем туынды.


Шарты:

-Ќарсы жаќ пен жаќтаушы жаќќа µз еріктеріњмен бµлініњдер. Аргументтерді белгілењдер, маќсаттарыњды айќындањдар.

-Ќорытындыны м±ѓалім не эксперттік сарапшылар шыѓарады.

-Екі жаќ та тек µз пікірлері, ойлары емес, дебатќа тарихи ќ±жаттар, деректерге с‰йене отырып, ќатысулары міндетті.

1. Романдаѓы жаушы-Кенже мен ќалмаќ жаушылар салыстырмалы талдау жасањдар. Жаушылардыњ тарихи орнын баѓалауѓа ізденіњдер.

2. Роман неге «Жаушы» аталѓан? Автор позициясына барлау жасањдар, µздеріњ ќалай атар едіњдер, ойларыњды ортаѓа салып пікірлесу ж‰ргізіњдер.

3. Мына проблемалар айналасында зерттеу ж±мысын ж‰ргізіњдер.

1. Билер сµзін с±рыптап алып, аударманы т‰пн±сќамен салыстырыњдар, аударма сапасын талдањдар.

2. Ќазбек, Єйтеке билердіњ тарихта ќалѓан сµздеріне назар аударыњдар. Жазушы билердіњ осы сµздерін романда пайдаланѓан ба, жоќ па, соны зерттењдер.

3. Тарихтаѓы билер сµзініњ стилі, пєлсапалыќ ойлары, шешендік оралымдары романда саќталынѓан ба, жоќ па соны табыњдар.

4. Ќалауларыња ќарай романдаѓы ‰ш бидіњ сµзін негізге ала отырып, оны єдебиетте берілген сµздерімен толыќтырып, билер трибунасыныњ конкурсын µткізіњдер. ¤з сµздеріњді де ќосуѓа болады.
Шарты:

-Сµздер шешендікке, пєлсапалыќ терењдікке ќ±рылсын.

-билердіњ тарихта ќалѓан сµздерін тиімді пайдалануѓа талаптаныњдар.




М±ртаза Шерхан (1932)

Жазушы, журналист, публицист, аудармашы, драматург, мемлекет ќайраткері, Ќазаќ КСР Мемлекеттік сыйлыѓыныњ иегері, Ќазаќ КСР-ніњ ењбек сіњірген мєдениет ќызметкері, Ќазаќстанныњ Халыќ жазушысы.


Оќуѓа, талдауѓа: «Ќызыл жебе» романдары.

¤з беттерімен оќуѓа: «Сталинге хат» драмасы.
¤мірінен мєлімет.

1932 жылы Жамбыл облысында д‰ниеге келуі. 1955 жылы М.В.Ломоносов атындаѓы Мєскеу Мемлекеттік университетініњ журналистика бµлімін бітіруі. Республика газет-журналдарда єдеби жєне басшылыќ ќызметтер атќаруы. Ќазаќстан Жазушылар Одаѓыныњ хатшысы, ЌР Мемлекеттік телерадио компониясыныњ тµраѓасы ќызметін атќаруы. ЌР Парламентініњ Мєжіліс депутаты болуы. Ш.М±ртазаныњ ќ±лашы кењ, ќарымды эпик жазушы екендігі. Роман, повестерініњ КСРО халыќтары мен шет тілдеріне аударылуы. ¤зініњ де єлем т±лѓаларын ќазаќшалауы Г.Х.Андерсон, Ш.Айтматов, М.Кєрім, Л.Лагин т.с.с


Ш.М±ртаза прозасыныњ µзіндік ерекшеліктері (шолу).

Жазушыныњ туѓан єдебиетін проза жанрымен байытуы. Єсіресе єњгіме, повесть, эпикалыќ биіктегі тарихи романдар авторы екендігі. Прозасыныњ туѓан халќыныњ, оныњ ±лы т±лѓаларыныњ басынан кешкендерін тарихи шындыќпен беруімен даралануы. Соѓыс таќырыбы, ењбек адамыныњ бейнелері жазушы шыѓармаларыныњ негізгі арќауы екендігі. «Ќызыл жебе» романдарыныњ туѓан єдебиетіндегі орны, мањызы. Оныњ ќазаќ прозасын эпикалыќ дєрежедегі т±њѓыш реет жазылѓан бес томдыќ «Ќызыл Жебемен» биікке кµтеруі. Жазушыныњ тіл байлыѓы, туѓан халќыныњ сµздік ќорын ерекше мењгерген ќасиеті.

Ш.М±ртаза – суреткер жазушы. Табиѓат кµріністері, портреттер жасаудаѓы шеберлігі. Оныњ роман-повестерініњ кµтерген таќырып ауќымдыѓы, µзектілігі, оќиѓа ќоюлыѓы, композициялыќ шеберлігімен даралануы.

«Ќызыл жебе» талдау (м±ѓалім тањдауымен ‰зінді бµлімдер). Романдар негізінде ќазаќ халќыныњ біртуар ±лы, аса ірі ќоѓам ќайраткері, Сталинніњ µзін «Шыњѓысхан» атандырып, бетіне ќарай алмайтын халќы ‰шін репрессияѓа ±шыраѓан Т±рар Р±сќ±ловтыњ алынуы. Романдарда ХХ ѓасыр басындаѓы халыќтыњ саяси-єлеуметтік тынысы, азаттыќ жолындаѓы к‰ресініњ тарихи шындыќпен суреттелінуі. Диапозоны µте кењ б±л шыѓармаларда деректі оќиѓалар мен тарихта болѓан адамдардыњ алынуы. Ќаћарынан ќан тамѓан Сталин, Кремль жандайшаптарыныњ бейнесінде тарихи деректердіњ жатуы.

Т.Рысќ±лов бейнесіндегі тарихи шындыќ пен кµркем шындыќтыњ µріле берілуі. Мызѓымас ќ±здай, басын к‰н с‰йген шыњдай биікте алып, ќайсар да батыл, батыр т±лѓаныњ бойына махаббат, мµлдір сезім, биік Адамдыќ ќасиеттердіњ де жинаќталѓаны. Халќын с‰йген ѓажайып ж‰регі, терењ мєдениеті, келбетті сырт т±лѓасы, бірбет мінезініњ романдарда ерекше сезіммен берілуі. Сатылмауы, ешкімді сатпауы µлімге де аќ сенім, ‰мітпен аттанѓан Т±рар бейнесі арќылы жазушыныњ характер сомдау шеберлігініњ кµрінуі. Оныњ кейіпкерлерініњ жан д‰ниесі, жан ќоймаларын ашудаѓы кµркемдік шешімдері. Романныњ тарихи да кµркем шежірелік мањызы. ¤зі негізін ќалаѓан ќоѓамныњ ќ±рбаны болуы.



Пєнаралыќ байланыс: Ќазаќстан тарихы.

Єдебиет теориясы: Роман-эпопея, хамса, тарихи романдар, тарихи жєне кµркем шындыќ. Характер жасау шеберлігі.

Сын-зерттеу ењбектер. Оќушы ‰шін:

  1. Ќазаќ єдебиеті (энциклопедия) А, 1999ж.

  2. Т.Рысќ±лов туралы µмірбаяндыќ, тарихи материалдар.

Негізгі проблемалар, талдау с±раќтары

Ќ±зырлылықты қалыптастыруға бағдарланған тапсырмалар. Єдістемесі, технологиясы.

1. Бес томдыќ «Ќызыл жебе» романы жєне ХХ ѓ басындаѓы ќазаќ ќоѓамыныњ, Сталин-дік репрессияныњ трагедиясы.

2.Т±рар Рысќ±лов бейнесінде жатќан ќызыл саясат шындыѓы, тарихи деректер.





-Проблемалыќ с±раќтарѓа негізделген дєріске дайындалыњдар.

Жоспары:

-Романныњ жазылу тарихы.

-Тµњкеріс алдындаѓы жєне тµњкеріс жылдарындаѓы ќазаќ интеллигенциясыныњ таѓдыры, саяси кµзќарастарыныњ екіге бµлінуі.

-Т±рардыњ халќыныњ баќытын Ленин идеясынан кµруі, сол жолдаѓы к‰реске толы µмірі.

-Ќызыл империя саясаты, Сталиндік репрессияныњ ±лы даналарды, наѓыз халыќ ±лдарын жазыќсыз ќ±рбан етуі. Тарихи шындыќтар, халыќ басына т‰скен трагедия.

Ескерту: М±ѓалімдеріњніњ кµмегімен, н±сќауымен тарихи ќ±жаттар, аќпараттар, наќты деректерді пайдаланыњдар да µздеріњ дєріс сабаѓын µткізіњдер, білімді өз беттеріңмен алуға дағдыланыңдар.

1. Т.Рысќ±лов туралы тарихи деректерді оќып, саралањдар. Соныњ негізінде мына мєселелерді аныќтањдар. (Хронологиялыќ таблица єзірлеу).

‡лгі:




Мєліметтер, наќты деректер

-Шыќќан ортасы, білім алѓан ордалары.

-Азаттыќ ‰шін к‰рес жолыныњ басталуы.

-Туѓан халќы ‰шін басын ќауіпке тігуі. Сталин жєне Т±рар.

-Т±рар т‰рмеде, Сталиндік репрессияѓа ±шырау себебі.






2. Деректерді романдаѓы Т.Рысќ±лов бейнесінен іздеп, тарихи негізін дєлелдеп, жазушыныњ кµркем шешімін саралањдар.

3. «Егер мен Т.Рысќ±лов заманында µмір с‰рсем, халыќ азаттыѓы ‰шін ќалай к‰ресер едім» таќырыбына саяси платформаларыњныњ жобасын жасап, ортаѓа салыњдар. Жоба сайысын µткізіњдер.

4. Қалай ойлайсыңдар, Т.Рысқұловтың азаттықты, халқының бақытын Ленин идеясы, кеңес үкіметінен іздеуі саяси қателігі, алдануы ма, әлде басқа жол таба алмауы ма? Осы мәселені бәрің ойланып, бір- біріңнен интервью-сұхбат алыңдар.



Ж±маділов Ќабдеш (1936)
Аќын, жазушы, ЌР Мемлекеттік сыйлыѓыныњ иегері, Халыќ жазушысы.

Оќуѓа, талдауѓа: «Соњѓы кµш», «Дарабоз» дилогиялары.

¤з беттерімен оќуѓа: «Таѓдыр». «Тањѓажайып д‰ние» атты ѓ±мырнамасы.

¤мірінен мєлімет.

-1936 жылы Ќытайдыњ Шыњжан µлкесінде д‰ниеге келуі.

-Алматыда КазМУ-де білім алуы.

-Шыѓармашылыќ жолыныњ Шєуешек ќаласында поэзиядан басталуы. Ол µлењдердіњ 1967 жылы «Жас дєурен» деген атпен жарыќ кµруі.

-Ењбек жолдары, баспасµзде атќарѓан ќызметтері.

-Жазушы шыѓармалырыныњ кµптеген тілге аударылуы.



Жазушы шыѓармашылыѓыныњ негізгі ерекшеліктері (шолу):

Ќазаќтыњ тарихи прозасын жања, тыњ арнамен байытып, µзіндік ќолтањбасымен дамытуы. Романдарыныњ дені таѓдыр тєлкегімен туѓан жерден жыраќтап, басќа елде тіршілік кешіп жатќан Шыњжањ ќазаќтарыныњ µміріне арналатыны. «Алќакµл с±ламадан басталып», «елім-айлап» зарланѓан ќазаќтыњ ќайѓылы кµшініњ бір толас таппаѓан шындыѓыныњ ашылуы. Жазушы романдарында халыќ м±њы, кµз жасы, ішкі ќ±сасыныњ атамекенге деген µрттей лаулаѓан саѓынышымен µріле берілетіні. Ежелден-аќ бас азаттыѓын таќ пен дањтан, барлыќ пен байлыќтан артыќ кµретін дала перзенттерініњ к‰рескер, ќайсар, сатпайтын, сатылмайтын ±лтжанды µр мінездерініњ халыќтыњ бай тілімен µрнектеле суреттелінетіні.

Ж±маділов шыѓармаларыныњ жат жерде ж‰рген ќандастар таѓдырыныњ шежіресі іспеттес мањызы.
Шыѓармаларын талдау. «Соњѓы кµш» дилогиясы.

-Екі кітаптан т±ратын «Соњѓы кµш» негізінде жатќан тарихи шындыќ.

-Бас кейіпкер Естай таѓдырыныњ жазушы таѓдырымен ‰ндестігі.

-Ќытай єкімдеріі, билеушілерініњ µктем де жымысќы саясаты.

-Романныњ µн бойы, ќантамырындаѓы халыќтыњ «азаттыќ», «тењдік», «атамекен» деп соќќан ж‰рек л‰пілі, арманы мен ањсауы, тілегі мен маќсатыныњ шындыќпен берілуі.

-Роман негізіндегі енді кµш болмасын, халыќ оны басынан µткізбесін, шашылып кеткен ќазаќтыњ барлыѓы атамекеніне оралсын деген оптимистік сарын, сенім.



«Дарабоз» дилогиясы.

-Романда ќазаќ халќыныњ ±лт-азаттыќ ќозѓалысы, жоњѓар ќалмаќтарына ќарсы к‰ресініњ тарихы баяндалатыны.

-Бас кейіпкер, халыќ арасында есімі ањызѓа айналып, Ќабанбай «Дарабоз» атанып кеткен тарихтаѓы Ерасыл батыр екендігі.

-Ќабанбайдыњ алып к‰ші, жекпе-жекте жењіліп кµрмеген, жауынан ‰стем т±ратын батырлыѓы, ерлігі, арыстандай жауѓа шапќан ж‰регі мен биік адамдыѓыныњ, азаттыѓыныњ шындыќпен берілуі.

-Ќабанбай бейнесінде оныњ тарихи негізі ѓана емес, азаттыќ ‰шін к‰рескен халыќ батырларыныњ да бейнесініњ жинаќталып берілуі.

-Романдаѓы Абылай. Ќазаќ тарихы романдарыныњ ішінде т±њѓыш реет Абылай ханныњ µз т±ѓырында жан-жаќты берілуі. Романдаѓы Абылайдыњ азаттыќ ‰шін к‰рес кµсемі, єділ де дана, ±лы, халыќ перзенті болып суреттелінуі. Тарихи шындыќтыњ жарыќќа шыѓуы.

-Халыќ бейнесі. Ањѓал да аќж‰рек, дархан да аќпейіл халыќ, оныњ ішінен шыќќан ±лтжанды, елі-ж±рты ‰шін ќандай да болса ќ±рбандыќќа бара алатын ±л-ќыздарыныњ берілуі.

-Гаућар мен Назым. Ќазаќ аналары, ќыздарыныњ ерлігі, азаттыќ к‰рестегі орны.

-Отаршылдар, соѓысќ±марлар бейнесініњ де тарихи шындыќпен романнан орын алуы.

Ж±маділов - халќыныњ кµне тілін, бай тілін ерекше мењгерген сµз зергері, суреткер жазушы екендігі. Єсіресе, жекпе-жек кµрінісіндегі жанды суреттер, портреттеулердегі суреткерлік шеберлігі. Оныњ єдеби тілді байытудаѓы орны. Романдарыныњ ±лттыќ бояуы, ±лттыќ рухы.




Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет