Пәннің ОҚУ Әдістемелік кешені «Басқару психологиясы»
жүктеу/скачать 382,43 Kb.
|
Басқару психологиясы
| Екіншіден, басқа бөтен психологиялық ақпараттар жетіспегенде, бақылау шартардың өзіндік әдісі ретінде қолданылады.
Бақылау кезінде көрінетін, мынадай маңызды элементтердің тізімдері кездеседі: а) бақыланушылар- жағдайға қатысатын адамдардың саны, топтың әлеуметтік- демографиялық құрылымы, ондағы қарым-қатынастың сиапты, жағдайға қатысушылардың арасыдағы бөлінген ролдері; б) жағдай (обстановка)- іс-әрекетке заттық ортаның әсер ету ерекшелігі мен бақыланушы жағдайының орналасу орны; в) топтың іс-әрекет мақсаты- кездейсоқ немесе заңды бақыланушы жағдай, топтың жинақталуының себебі ретіндегі формальды немесе формальды емес мақсаттардың жиынтығы, әртүрлі жағдайдағы қатысушылардың ұқсастықтары мен теріс жақтары. г) әлеуметтік мінез-құлық- бақыланып отырған топтың іс-әрекет сипаты, іс-әрекет стимулы, іс –әрекет кімге (неге) бағытталған, топтың психологиялық атмосферасы,әлеуметтік мінез-құлықтың осы орынға тән типі, бақыланып отырған топтың мүмкін деген ауытқушы мінез-құлықтары; д) жиілік пен ұзақтығы- бақыланып отырған жағдайдың уақыты мен, қайталанушылығы мен ұзақтығы, оның кереметтілігі мен типтілігі. Бақылау орнына, оның бақылаушылық ұйымдастырылуына және т.б. әртүрлі факторларға қатысты оның бірнеше түрлерін көрсетуге болады: Тұжырымдалу деңгейіне қатысты құрылымдалған және құрылымдалмаған бақылау болып бөлінеді. Зерттелініп отырған жағдайда бақылауға қатысушылардың деңгейіне қатысты қосылған және қосылмаған бақылау. Бақылау шартын ұйымдастыру, өткізу орнына қатысты , табиғи және лабораториялық бақылау. Бақылуды жүргізу реттелуіне байланысты жүйелік және жүйелі емес болуы мүмкін. Ережеге сай, жетекші жүргізетін бақылау, құрылымданбаған, қосылған, табиғи және жүйелі емес болып табылады. Құрылымданбаған бақылау кезінде бақылушы әрекетінің жоспарлы детальдары жоқ болады, тек мүмкін деген бақыланушы топ жағдайларының жалпы қыры анықталады. Егер де жетекші зерттелініп отырған жағдайдың маңызды деген элеметтерін анықтауға мүмкіндік алып, бақылау нәтижесінің нақты жоспары мен инструкциясын құрса, онда ол өз бағынушыларының біреуіне жүктей алатындай , құрылымданған бақылау жүргізуге мүмкіндік алады. М.К.Горшков пен Ф.Э.Шереги жиналыстар мен мәжілістерде ұйымдастыруға болатын құрылымданған бақылаудың келесідей карточкаларын мысал ретінде көрсеткен: Ф.И.О. _______________________________ Должность ____________________________ 1. По чьей инициативе выступил: 001 — записался заранее; 002 — сам попросил слово устно; 003 — сам попросил слово письменно; 004 — выступление предложил президиум. 2. Время начала выступления: ___ час. ____ мин. 3. Основные положения выступления: Тема_______________________________ Объект выступления___________________ 4. Реакция аудитории на появление выступающего: 005 — положительная; 006 — отрицательная; 007 — отсутствует. 5. Направленность выступления: 008 — одобрительное; 009 — нейтральное; 010 — критическое, 6. От чьего имени говорит: 011 — от себя лично; 012 — от имени коллектива; 013 — неопределенно. 7. Время окончания выступления: ___ час. ___ мин. 8. Продолжительность выступления: ______мин. Қосылмаған бақылау бақыланушымен қатынас кезінде немесе оның қатысуынсыз жүргізіледі. Бұнда жалпы бақылаушының ролі мен бақылау мақсаты анық. ең алдымен бұл бақылаудың формасы жекелей процедурада еңбек процесі кезінде адамдардың мінез-құлық ерекшеліктерін анықтауда қолданылады. Көп жағдайда осы мақсатпен адамдар өте ерекше жағдайда бақыланады. Мысалға, автомашина айдау инструкторы оқушының жұмыс ерекшелігін тренажерде зерттейді. Бұл форманың ерекшелігі бақланушыға тек міндет қана анық емес, сонымен қатар оның бақыланушыға қатысты әлеуметтік орны анық. Қосылған бақылау дегеніміз- бақылаушымен бірге әрекет ететін, зеретелініп отырған процес бақылаушымен сәйкес қосылған . Қосылған бақылау сипаты әртүрлі: бақыланып отырған топ іс-әрекетіне бақылаушы қатыса отырып, бірақ-та өз зерттеу мақсатын жасырып бақылайды. Бұл бақылау түрінің тиімді жағы бақыланушылармен тура қатынасқа түсіп және танысу арқылы бірнеше ақпараттарды алуға мүмкіндік алады. Бақылау әртүрлі шарттарда жүргізілуі мүмкін. Егерде, шынай бақыланушы топтардың жағдайында болатын болса, мысалға, жұмыс орында, одан бұндай бақылау түрін табиғи деп атаймыз. Топты зерттеуде, әдетті жағдайдың болуы бақыланушыларыдың мінез-құлқын дұрыс түсінуге мүмкіндік береді. Егер нақтырақ ақпарат алу үшін, бақылау процесі кезінде техникалық құралдарды қолдануға болады (магнитофон, фото-кино, тележабдықтар). Ал егер, жаңа әдісті эксперименталды тексеру мен міндеттерді құрастыру керек болған жағдайда, бақылаудың лабороториялық түрі қолданылады. Осылайша, конфликтіден шығу немесе жаңа басқару дағдыларын қалыптастыру үшін, арнайы жабдықталған сыныптарда жаттығулар жүргізіледі. Іскерлік ойынға қатысушылардың әрқайсысы кезекпен, мысалы, бастық немесе бағынушы ролдерін ойнайды. Жүйелік бақылау- берілген уақыт ішінде ретімен жүргізіледі. Ол үзіліссіз жалғаса беретін ұзақ бақылау болуы мүмкін. Жүйелік бақылау ертерек жоспарланбаған құбылыстармен жұмыс жасауға әкелуі мүмкін. Бақылау әдісінің жетіспеушілігі болған жағдайда келесідей психологиялық әдісті-экспериментті қолдануға болады. Эксперимент ақпарат жинауда ең қиын меңгерілетін және өзіндік бейнелі қатарға жататын әдіс. Экспериментті іске асыру өте мардымды ақпараттарды алуға мүмкіндік береді. Мысалға, еңбек өнімін өндіруді жоғарлату мақсатында жаңа моралдық және материалдық стимулдардың түрлерін қолданды. Бастыққа эксперимент құнды ақпаратты алу мен белгілі бір ситуацияны ойнауға мүмкіндік алу үшін керек. Бұны өткізудің негізгі мақсаты болып- гипотезаларды тексеру, әртүрлі басқарушылық шешімдерді тәжірибеге тура әкелетін нәтиже береді. Экспериментті ең алдымен, үлкен емес (он шақты) зерттелуші топтарда, біріңғай шарттарға қатысты жүргізу ұсынылады. Эксперименттің табысты деңгейде болуы сәйкес болатындай шарттарды құрастыруына байланысты. М.К. Горшков және Ф.Э. Шереги эксперименттік зерттеулерге қажетті бірнеше талаптарды ұсынады. Осы талаптардың ретімен орындалуы экспенименттік зерттеулердің тиімділігіне қатысты: 1. Эскпериментатор орнатқан эксперименталды щарттардың жүйесі обьективті шынайылық шарттарының гипотизалық жүйесіне сәйкес келу керек. 2. Эксперименталды жүйе жақсы басқарылатын шарттарды игеру керек. 3. Эксперименталды араласулардың нәтижесі бақыланатын болуы керек. Мүмкіндігінше эскперименталды факторлардың эффектісін (қасиеттердің өзгеруін, мінез-құлқын) тіркей білу керек. жүктеу/скачать 382,43 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|