Қазақстанны ң  XIX  ғасырдың  екінші  жартысындагы  қүқықтық

 

жүйесіндегі  жаңғыртулар. 

1867—68  жылдардағы  «Уакытша  ережелерде» 

қазақтар орн аласқан   барлы қ ж ер ж ән е  «сол  жердегі  бар  нәрсенің»  бәрі 

п атш алы к Ресейдің мем лекеттік меншігі деп ж арияланды .  М емлекеттік 

менш ік деп ж арияланған жерлер көш пелі мал шаруашылығымен айналы- 

са т ы н   қ а з а к   х а л қ ы н ы ң   м е р з ім с із   қ о ғ а м д ы қ   п а й д а л а н у ы н а   тү сті. 

М ем лекеттік  м енш ік  деп  ж ариялан ған   ж ерлер  1868  жылғы  Уақытш а 

ереж енің 210-параграфы на сәйкес әрбір ш аңы рақ и есін ің ж еке иелігінде 

емес, оны ң өзі түраты н кауы м ны ң коғамды қ пайдалануында болуға тиіс 

ж әне оларды жекелеген мүш елерінің пайдалануына сол қауым беріп оты- 

ратын еді.

1868 жылғы Уақытша ереженің 212,217, 218-баптарына сәйкес көшпелі 

халы қты ң пайдалануындағы барлык жер қысқы қыстауларға, жазғы жай- 

лауларға ж өне  өңделетін  ж ерлерге  бөлінді.  Зандарға  әрбір  қазақты ң  өз 

пайдаланылуына бөлінген учаскеде жерді өндеуге, бау-бақш а ж әне тоғай 

өсіруге,  тұрғы н  үй  мен  ш аруаш ы лығы на  арналған  қора-қопсы   салуға 

құқығы б ард еп  белгіленді.

Егін егу үшін өңделген ж ерлер, сондай-ақтұрғы н үй немесе кандай да 

болсын  кұры лы с  салы нған  ж ерлер  өңделген  уақытында  немесе  оларда 

қүрылыстар болған кезде мұраға көш іп отырды. Ж ер кәсібімен айналысу 

тоқтатылған немесе қүрылыстар жойылған жағдайда, бөлінген учаскелерді 

н ақ сол қауы м ны ң басқа адамдарына беруге болаігын еді.

Бұған  керісінш е ж аңа зандарда қы стаулар мен  ж айлаулар белгілі бір 

болыстағы көш пелілердің бүкіл қауымының билігінде қалдырылды, оның 

үстіне бұларды пайдалануды  реттеу казақты ң  дағдылы қүқы ғы ны ң нор- 

маларына негізделуіне тиіс еді.

1868 жылғы Ереж енің 21-бабында қауымдардың өзара келісуімен кыс- 

тауларда да, ж айлаударда да егін  егу  мен  шөп  шабуға арнайы учаскелер 

бөліне алаты н-ды .  М ұндай  учаскелер ж еке  адамдар арасында  «олардың 

ғұрыпқа сәйкес ерікті келісімі бойынша» бөлінді. Ж ер учаскесін иелену- 

ге белгілі бір қауымға жататын адамның ғана құкығы болғандықтан, олар­

ды бөгде адамның пайдалануға қүқығы болмады. Ол жерді кауымнан жал- 

ға ғана алып, оған жалға  алғаны үшін ақысын төлей алатын.  Бұл жағдайда 

жазбаш а түрде ш арт жасалып, ол уездік басқармада куәландырылуға тиіс 

болды.

лы к Ресейдің мемлекеттік меншігі деп жарияланды. Осы заң ережелерінің 

салдарынан казақтар ормандарды пайдалану құқығынан мүлде дерлік ай- 

ырылған болып шықты.  Қ ұдыққа қажетті құрылыс үшін де, ағашы үшін де 

қымбат ақы төлеу қажет болды. Орман ж арғы сы ны ң153 259-бабында казак- 

тар қыс кезінде от жағып үйін жылытуы, отын үшін белгілі  бір жерлерде 

ғана ағаш кесіп, қамыс ора алады деп көрсетілген.

1866 жылғы Ереженің 234—235-баптарында пайдалы казбалар кеніштерін 

пайдалануға байланысты  мәселелер реттелді.  Ө н еркәсіп ш ілердің болы с

460

коғамдарымен «ерікті келісім» бойынш аолардың 

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: