сөз
бен
таңбадан
өтер сенімді белгі болмаса
керек-ті. Осы тұрғыдан қарағанда, ойма жазудың
шығу төркінінде таңбалар белгісі жатыр деген пікір
ғылыми ұғымға саятындай. Өйткені жеке меншік
ұғымы өмірге келісімен-ақ, көшпелі ғұмыр кешкен
рулар мен тайпалардың тұрмыстық негізі болған
әрі сыртқы жаудан қорғанудың бірден-бір айбар-
лы қаруына айналған қолындағы жылқы түлігіне
194
Түркі халықтарының ортақ жазу проблемасы
таңба салу арқылы меншіктік белгіні орнықтырған
әрекетін аі-щаймыз. Ол таңбалар жай ғана белгілер
емес, оның кезінде өзіндік дүниетанымдық мәні
бар символдық құпия мағынасы болғанға ұқсайды.
Археологиялық қазбалар да мұның өте көне дәуірден
келе жатқан белгі екенін айғақтау үстінде.
«Ер қанаты - ат» деп ардақтаған түркі халықта-
ры ауыз әдебиетінде, әсіресе, эпостық жырларын-
да батырлар мінген тұлпарлар бейнесінің ғажайып
керкем галлереясын сомдауы да тегіннен-тегін
құбылыс болмаса керек. Таяу арада Түркістандағы
көне Қараш ы қ қаласы ның орнын қазған кезде
археолог-ғалым Мадияр Елеуов \/ІІ-\/ІІІ ғасырлар-
дағы күміспен күптеген әбзелдерімен арнайы түрде
құрметтеп кемілген, етпетінен жатқан тұлпардың
жерленген сүйегін тұтас күйінде тапты. Бұл жылқы
культінің қаншалықты зор саналғанын бұлжытпай
айғақтайтын құжат болып отыр.
Түп төркіні таңбаларда жатқан жалпытүріктік
ойма жазу мемлекеттік жазу дәрежесіне көтеріліп,
ислам мәдениетіне дейінгі заманда жан-жақты әрі
күнделікті тұрмыста кеңінен қолданылып келді. Бірақ
араб экспанциясы заманында араб тілі мемлекеттік
және ғылым тіліне айналып, ойма жазуды өмірден
зорлық-зомбылықпен ығыстыра бастады. Мұның
тарихи себептері Наршаһидің «Бұқара тарихы», Би
рунидің ғылыми еңбектері мен «Кабуснаме», қазақ
ақыны Зиябек Рүстемұлының «Қазығұрттың басын-
да...» деп аталатын кітабында жан-жақты ашып
көрсетілген. Арабтар ислам дінін түрік халықтары
арасында орны қты ру үшін ғасырлар ағысында
қалыптасқан
халы қты ң
Тәңірлік
дүниетанымы
|
