Тјжірибелік сабаќЌА
жүктеу/скачать 3,14 Mb.
|
Практ Стом каз 22
- Бұл бет үшін навигация:
- 1. Тақырыбы: Иондаушы сәулелердің биологиялық әсері. 2. Мақсаты
- 3. Оқыту міндеттері
- 4. Тақырыптың негізгі сұрақтары
- 5. Оқыту және оқыту әдістері
- Соматикалық
| 8. Бақылау:
1. Рентген сәулесі және оны алу жолдары 2. Рентген сәулесін сипаттайтын параметрлер. 3. Рентген түтігі. № 15 Сабақ. 1. Тақырыбы: Иондаушы сәулелердің биологиялық әсері. 2. Мақсаты: иондаушы сәулелердің түрлері, сәулелену энергиясының жұтылуын дозиметрлік бағалау, сәулелік терапия әдістері туралы түсінік беру. 3. Оқыту міндеттері: негізгі радиациялық шамаларды СИ бірліктеріне ауыстыру, дозаларды анықтау бойынша есептерді орындай білу, сәулеленудің экспозициялық және эквивалентті дозаларын есептей білу. 4. Тақырыптың негізгі сұрақтары: 1. Иондаушы сәулеленудің түрлері. 2. Сіңірілген және экспозициялық дозаны анықтау. 3. Сәулеленудің әртүрлі түрлерінің салыстырмалы биологиялық тиімділігі. 4. Адам ағзалары мен тіндерінің иондаушы сәулеленуге сезімталдығы. 5. Оқыту және оқыту әдістері: тәжірибелік, шағын топтармен жұмыс. Иондаушы сәулелену - фотондардың, сондай-ақ зарядталған немесе бейтарап бөлшектердің ағындары, олардың орта затымен өзара әрекеттесуі оның иондануына әкеп соғады. Ионизация, әсіресе тірі тіндерде радиациялық-индукцияланған әсерлерді дамытуда маңызды рөл атқарады. Иондаушы сәулелену ағзасына әсер етудің екі түрі бар: соматикалық және генетикалық. Соматикалық әсерде салдар сәулеленушіге тікелей, генетикалық әсерде - оның ұрпақтарында көрінеді. Соматикалық әсерлер ерте немесе алыс болуы мүмкін. Бұрындары сәулеленуден кейін бірнеше минуттан 30-60 тәулікке дейінгі кезеңде пайда болады. Оларға терінің қызаруы мен қабыршықтануы, көз бұршағының майлануы, қан шығару жүйесінің зақымдануы, сәуле ауруы, өлім-жітім жатады. Алыстағы соматикалық әсерлер терінің тұрақты өзгеруі, қатерлі ісіктер, иммунитеттің төмендеуі, өмір сүру ұзақтығының қысқаруы түрінде сәулеленгеннен кейін бірнеше айдан немесе жылдан кейін пайда болады. Иондаушы сәулеленудің әсерінен адам ағзасының құрамдас бөлігі болып табылатын су ыдырайды және әртүрлі заряды бар иондар түзіледі. Алынған еркін радикалдар мен тотықтырғыштар тіннің органикалық заттарының молекулаларымен, тотығумен және бұзумен өзара әрекеттеседі. Зат алмасу бұзылады. Қан құрамында өзгерістер болады-эритроциттер, лейкоциттер, тромбоциттер және нейтрофилдер деңгейі төмендейді. Қан жасау органдарының зақымдануы адамның иммундық жүйесін бұзады және инфекциялық асқынуларға әкеледі. Иондаушы сәулелердің денеге әсерін сипаттау үшін бірнеше шамаларды қолданады.Олар: жұтылу, экспозициялық және эквивалентік дозалар. Жұтылу дозасы деп - дене жұтқан сәуле энергиясының сол дене массасына қатынасы-мен анықталынатын шаманы атайды. Жұтылу доза Грей (Гр) деген шамаcымен өлшенеді. Сонымен қатар Рад деген шама да қолданады. 1 рад = 10-2 Гр. Иондаушы сәуленің денелерге әсерінің сандық сипаттамасы ретінде доза қуаты РD деген шама қолданылады. Ол сан жағынан бірлік уақыт ішінде жұтылған дозаға тең шама: Доза қуаты Гр/сек немесе рад/сек өлшенеді. Иондаушы сәулелердің денелерде, әсіресе адам ағзасында бір келкі жұтылмауы себепті жұтылу дозасын практикада кең қолдануға кері әсерін тигізді. Оның орнына сәулелердің денені қоршаған ауаны иондаушылық қабілетін пайдалануды ұсынды. Осы мақсатта рентген немесе гамма сәулелерінің ауаны иондауы алынды. Бұл шама экспозициялық доза деп аталынады. Ол сан жағынан массасы 1 кг ауадағы пайда болған заряд шамасына тең, яғни Экспозициялық дозаның өлшем бірлігі ретінде Кулон/кг (Кл/кг) алынды. Медицина-лық практикада экспозициялық доза Рентген (Р) деген шамамен өлшейді. 1 см3 ауа массасын толығымен иондағанда 2,08109 жұп ион пайда болуы үшін қажетті сәуле дозасын 1 рентген деп атайды. Мұнан 1 Р = 2,58 10-4 Кл/кг. Осыған сәйкес экспозициялық доза қуаты А/кг, Р/с, ал практикалық медицинада экспозициалық доза қуаты миллирентген/сағат (mP/сағ), микрорентген/сағат (P/сағ) өлшенеді. Жұтылу мен экспозициялық дозалар , өрнегімен байланысады. Мұндағы f- өтпелі коэффициент. Ол дене мен сәуле фотонының энергиясына байланысты. Иондаушы сәулелердің энергиялары бірдей бола тұра, олардың биологиялық денелерге тигізетін әсері әр түрлі. Оны рентген немесе гамма сәулесінің денеге тигізетін биологиялық әсерін басқа иондаушы сәуленің тигізетін биологиялық әсерімен салыстру арқылы сапа коэффициенті К деген шама енгізу арқылы анықтайды. Радиобиологияда бұл шаманы салыстырмалы биологиялық әсер (СБӘ - ОБЭ) деп атайды. Жұтылу дозасы мен сапа коэффициенті иондаушы сәуленің биологиялық әсерінің сандық сипаттамасы ретінде қолданылады. Бұл шаманы эквивалентік доза деп атайды: H = K D Өлшем бірлігі Зиверт(Зв), сонымен қатар онан майда өлшем бірлік бэр қолданылады. 1 бэр = 10-2 Зв жүктеу/скачать 3,14 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|