ӘӨЖ 512(091) алгебраның даму тарихы
жүктеу/скачать 37,01 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Пайдаланылған әдебиеттер
| ӘӨЖ 512(091)
АЛГЕБРАНЫҢ ДАМУ ТАРИХЫ Байбатша Р.А. – 4 курс 109-12 группа студенті Ғылыми жетекшісі: Алтынбеков Ш.A. ф-м.ғ.к., доцент Оқтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық институты, Шымкент Ғылым тарихын зерттеп білудің ғылымның өзі үшін де маңызы зор. Көрнекті математика тарихшысы Поль Таннедің сөзімен айтсақ, тарихтың бірден-бір түпкі мақсаты тіпті де бекер әуесқойлықты қанағаттандыру емес, оны зерттеп білу, сайып келгенде, болашақты нұрландыру деген.[1] Зерттелген әр бір дәуір алгебраның құрылуына және алгебралық ойлар тарихына өзіндік қайталанбас үлесін қосқан. Ең алғаш болып адам баласы санауды керек қылды, сонда олар таяқ арқылы кеін таңба әріппен қолдана бастады. Кейін дүниеге математика келіп оны көптеген ғалым дамыта бастады. Келешекте математиктер философиямен бірге математиканы дамыта отырып математиканы түрлерге бөліп қарастыру дәрежесіне келіп жетті. Соның ішінде математиканың негізгі бастамаларының бірі алгебра болды. 130 жыл бұрын Мессопотамиядадан археологтар күйреген Ниневия қаласынан ежелгі кітапхананы тапты. Одан төрт жыл өте Ашурбанипала кітапханасы табылған. Жүз мыңдаған лай кестешелері өзінің жазбаларымен әлемнің ең ірі мұражайларында сақталуда. Ежелгі тіл мен жазбалардың шешуін табуға мүмкіндік алынды. Өткен шақтың мәдениеті ғылымның меншігіне жетті. Ежелгі Двуречьеде біздің дәуірімізге дейінгі екі мың жылға дейін көбейту кестелері, натурал сандардың реттік квадрат кестелері және басқа кестелер құралған. Бірақ ең таңқаларлығы , олардың квадраттық теңдеуді шеше алатындығы. Квадраттық тедеулерді шешу үшін Мессопотамияның ежелгі халықтары, қазір біз квадратық теңдеудің түбірлерін табу үшін қолданатын формуласына эквивалентті іс-әрекет жүйесін ойлап тапқан. Осымен қатар таңқаларлығы, ешбір кестешеде пайдаланған алгоритмге әкелген талқылаулар табылмаған. Табылған лай кестешелерді жинақталған білімді түсіндіретін монографиялардан гөрі, оқушылардың дәптерлері мен оқулықтары деп атауға болады. Алгебрада қажетті өзгертулер және есептеулердің шығарылымын жеңілдету үшін, символдар жүйесінің пайда болуы үшін Виет көп жұмыс жасаған. Орта Азияның ұлы ғалымы, «есімі Европада мәңгі сақталатын» (П.Таннери) Мұхаммед ибн Мұса әл-Хорезми шығыс халифатының астанасы Бағдатта әл-Мамун халифатының тапсыруымен «Китаб әл – мұхтасар фи хисаб әлжебр уәл – мүкәбәла» (830) деген Әл-жебр мен мүкәбәла туралы қысқаша кітап жазды. Үш тараудан құралған бұл кітаптың «Теңдеулерді шешу жолдары» деген бірінші тарауында, әл-Хорезми мынадай 6 түрлі теңдеулерді[2] 
қарастырады және оларды шешудің екі түрлі ережелерін – «әл жебр» (қалпына келтіру) және « уәл – мүкәбәла» (қарсы қою) – береді. «Әл жебр» ережесі бойынша теңдеу қалыпты түрге келтіріледі, яғни теңдеудің теріс таңбалы мүшесі, оның екі бөлігіне де оң таңбалы мүше қосу арқылы жойылып, теңдеу барлық мүшелері оң таңбалы теңдеуге айналады. «Алгебра» өзінің атауын осы «әл-жебр» сөзінен алынған. (Европалық ғалымдардың «әл-жебр» деуге тілі келмей, алгебра аталып кеткен.) Жетінші жазбада қазіргі заман алгебрасының дамуы Эварист Галуа негізінде баяндалып , ол жайлы қысқаша өмірбаянын көрсетіп кеткен. Арифметика және алгебрада операциялар әртүрлі сандармен жүргізілді : бүтін, рационал, ирроционал, комплексті және т.б. Айта кететін жайт, өз еліміз Қазақстан ғалымдарының алгебраға айрықша қосқан үлестерін атап кетуді жөн санадық. Ондағы тек ТМД мемлекеттері емес бүткіл әлем танитын Асқар Жүмәділлаев ағамыздың еңбектері және де әлемдегі мен деген ғалымдардың тісі батпаған Нагата жұмбағын шешкен, АҚШ-тың математиктеріне арналған «Мур» сыйлығының иегері Уалбай Өмірбаевтың бұл еңбектері аса жоғары.[3] Қорыта келгенде, алгебраның дамуы сол алгебраның шығу тарихы мен адам баласына керек болған тұстарымен айқындалады. Мысалы, адамдарға А пунктен В пункке уақыт тежеу арқылы жету керек болатын (уақыт ұту) . Сондықтан ат арбадан автокөлікке, одан поездъке, одан самалётке ауысты сол секілді қажеттілікті қанағаттандыру негізінде даму дәрежесіне жету іс-әрекетін айтамыз. Пайдаланылған әдебиеттер Башмакова И.Г. «Алгебраның қалыптасуы». М ., «Знание», 1979. Бурбаки Н. «Матемтика тарихы бойынша очерктер». М., «Мир», 1963. Нейгебауер О. «Ежелгідегі нақты ғылымдар». Е.В. Гохманның аудармасын М., «Наука», 1968 жүктеу/скачать 37,01 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|