ӘӨЖ 65. ҚАнықПАҒан май қЫШҚылдарының ЖӘне омега (Ω) -6 / омега (Ω) -3 Қатынасы денсаулықты нығайтуға және аурудың алдын алуғА Әсері
жүктеу/скачать 226,84 Kb.
|
Мухаметов А - каз
мақала 1, теория и технология РР Макшиева Г.К. 3-курс. ДОВ каз.отд
| Зерттеудің мақсаты - қанықпаған май қышқылдары ω -6 қатынасының адам тамақтануындағы маңыздылығын айшықтау.
Батыс диетасына тән ω -6: ω -3 қанықпаған май қышқылдары қатынасының жоғарылауы қабыну процестерін күшейте алады, сондықтан көптеген қабыну ауруларын тудырады немесе күшейтеді. Қанықпаған май қышқылдары ω -6 қатынасының өзгеруі және тұтынудың артуы маңызды медиаторлар мен қабыну реттегіштерін және қабынуға қарсы профиль бағытында иммундық реакцияларды өндіруді өзгертеді. ω -6: ω -3 қанықпаған май қышқылдары теңгерімсіз диеталық тұтынуы адам денсаулығына зиянды екенін атап өткен жөн, сондықтан ω -3 қанықпаған май қышқылдары бар тағамдық қоспалардың қабыну ауруларын жеңілдетуге әсері және оны мұқият зерттеу керек [2]. Зерттеулер көрсеткендей, қаныққан май қышқылдары денсаулыққа пайдалы әсер етеді, ал полиқанықпаған май қышқылдары сияқты омега-3 май қышқылдарының денсаулыққа пайдасы көп. Әр түрлі дәлелдер Омега-3 май қышқылдарының концентрациясының төмендеуі көңіл-күйдің бұзылуына әкелуі мүмкін екенін көрсетеді. Кейбір алдын-ала зерттеулер көрсеткендей, олар биполярлық бұзылыс, шизофрения және деменция сияқты әртүрлі психикалық бұзылуларды тиімді емдей алады. Жүкті және бала емізетін әйелдер үшін бұл қауіпсіз және тиімді емдеу [3]. Көптеген зерттеулер омега-3 май қышқылдары, эйкозапентаен қышқылы (EPA) және DHA (мысалы, майлы балық) бар тағамдарды жеу жүректің ишемиялық ауруы қаупінің төмендеуімен байланысты екенін көрсетті. Зерттеулер көрсеткендей, маңызды май қышқылдары ұрық пен сәбилердің өсуі мен дамуы үшін, әсіресе ми мен көру қабілетінің дамуы үшін өте маңызды. Жүктілік кезінде жақсы тамақтанатын әйелдер күн сайын ана мен баланың тіндеріне шамамен 2,2 грамм маңызды май қышқылдарын салады. 2004 жылы АҚШ-тың Азық-түлік және дәрі-дәрмектер жөніндегі Ұлттық басқармасы (FDA) «омега-3 май қышқылдары - бұл жүректің ишемиялық ауруының пайда болу қаупін төмендететін сапалы пайдалы тағам» деп жариялады [4]. ω -3 әлемдегі ғылыми-зерттеу өсімімен салыстырғанда қазақстандықтар денсаулық үшін ω -3 пайдасы бойынша әлі де тығырыққа тіреліп отыр және тұжырымдама әлі күнге дейін таныс емес және оны қазақстандық ғалымдардың аз бөлігі зерттеп жатыр. ω -3 май қышқылдары адам үшін маңызды қоректік заттар болғанымен, оларды адам ағзасында синтездеу мүмкін емес және оларды тамақтан алу керек. Гарвард май қышқылдарын зерттеу орталығының директоры, доктор Кан Цзинсюань май қышқылдары, дәрумендер мен аминқышқылдары сияқты адам ағзасындағы маңызды қоректік заттардың бірі екенін атап өтті. ω -3 полиқанықпаған май қышқылдары - бұл адам ағзасы синтездей алмайтын және ағзаға тамақпен бірге түсуі керек екі маңызды май қышқылдарының бірі, ал екіншісі - ω -6 май қышқылдары. Дәрігер Кан омега-3 май қышқылдарын терең зерттегені үшін медицина саласындағы Нобель сыйлығына екі рет ұсынылды. Оның зерттеуінде тышқандарға Fat-1 нематодының (құрт түрі, ағылшын тіліндегі Celegan) генін имплантациялау үшін генетикалық технология қолданылады. Бұл ген тышқандардағы омега-6 май қышқылдарын омега-3 май қышқылдарына айналдыра алады. Осы технологияны қолдана отырып, Кан Цзинсюанның пікірінше, стейк пен жұмыртқа жүрекке жақсы тамақ болады, бұл сөзсіз мал шаруашылығы, мал шаруашылығы және тамақ өнеркәсібі үшін революциялық өзгеріс болып табылады. Чанг К.И. зерттеулері диетадағы ω -3 теңгерімсіздігі мен ми функциясының бұзылуы мен танымдық аурулар арасында байланыс бар екенін көрсетті [5]. Мидың құрамында 100 миллиардтан астам жасуша бар, ал ω -3 май қышқылдары-бұл жасушаларды құрайтын негізгі материалдар. Бұл майлар жасуша мембранасымен байланысады және жасуша мембранасының аққыштығын арттырады, бұл қалып ми жасушаларын сақтау үшін өте маңызды [6]. Мембраналардың жоғары аққыштығы мидың өзгеруіне және жаңа ақпаратқа бейімделуіне көмектеседі. Сонымен қатар, омега-3-ті жасуша мембранасына біріктіру нейротрансмиттер рецепторларының қызметін қолдауға көмектеседі және миға ақпарат беруді жеңілдетеді [7]. Нейротрансмиттер - бұл ми мен адам ағзасы арасында ақпарат беру үшін қолданылатын мидағы химиялық зат. Алдын-ала зерттеулер көрсеткендей, ω -3 мидың өсу факторының секрециясын ынталандыруы мүмкін [8]. Бұл өз кезегінде ми хабаршыларының синтезіне ықпал етеді және ми хабаршыларының жойылуын азайтады. ω -3 май қышқылдарының адам денсаулығы үшін маңыздылығы эпидемиологиялық зерттеулермен анықталды, олар байытылған ω-3 диетасы мен жүрек-тамыр аурулары мен миокард инфарктісі сияқты кейбір аурулардың алдын-алу арасындағы байланысты көрсетті [9, 10, 11], псориаз [12], ішек аурулары [13], психикалық ауруларды емдеу және алдын-алу [14], бірнеше қатерлі ісік түрлерінің алдын-алу [15, 16] немесе бронх демікпесі [17]. Омега-3 - бұл маңызды май қышқылы және оны тағамнан алу керек. Олар мидың сау жұмысы үшін де маңызды, бірақ ω -3 сияқты маңызды емес. Омега-3 қабынуға қарсы гормондардың прекурсоры болып табылады және мидағы қабынуды жеңілдетуге көмектеседі [18]. Көпқанықпаған май қышқылдары ω -6 және ω -3 - бұл маңызды май қышқылдар топтары қатарына жатады, оларды адамдар мен басқа сүтқоректілер ω -3 қанықтыруға арналған эндогендік ферменттердің болмауына байланысты ала алмайды, оларды тамақ рационы арқылы алу керек [19, 20]. Агробизнес пен заманауи ауыл шаруашылығының арқасында Батыс диеталарында ω -6 қанықпаған май қышқылдары мөлшері шамадан тыс көп, бірақ өте төмен ω -3 қанықпаған май қышқылдары бар, бұл адамдарда эволюция процесінде болған ω -6: ω -3 қатынасы 1:1 орнына пайдалылығы жоқ 20:1 қатынасына әкеледі [19, 21]. Егер ω-3 және ω-6 екеуі де болса, олар өздерінің соңғы өнімдеріне ауысу үшін бәсекелеседі, сондықтан ω-6: ω-3 қатынасы өндірілген эйкозаноидтардың түріне тікелей әсер етеді. Бұл бәсекелестік тромбоксанның тромбоциттерге әкелетін тромбоциттердің жинақталу факторы болып табылған кезде маңызды деп саналды. Сондай-ақ, лейкотриендер (лейкотриендер - бұл органикалық қосылыстар, құрамында 20 мүшелі көміртегі тізбегі бар арахидон қышқылынан организмде түзілетін өте белсенді липидті заттар тобы - [22]) иммундық / қабыну жүйесі үшін маңызды екендігі және сондықтан, артрит, лупус және астмаға байланысы бар. Бұл аталған жаңалықтар ω-6 эйкозаноидтардың синтезін басқарудың тәсілдерін табуға үлкен қызығушылық тудырды. Ең қарапайым тәсілі – көп мөлшерде ω-3 және аз мөлшерде ω-6 май қышқылдарын тұтыну. Эйкозапентаен қышқылы (EPA) организмде резолювин деп аталатын қуатты қабынуға қарсы наномолекулалар түзеді. Кейінірек ω -3 омега-3-оксилипиндер деп аталатын басқа қабынуға қарсы молекулаларға айналатындығы анықталды [23]. Жалпы алғанда, ω-3 май қышқылдарының денсаулыққа пайдалы әсері эйкозаноидтық жолдардың тежелуімен немесе модуляциясымен байланысты қабыну реакцияларының өзгеруіне және ақуыз экспрессиясының белсенділігіне және молекулалардың немесе ферменттердің модуляциясының белсенділігіне әкелетін , сонымен қатар әр түрлі сигнал беру жолдарымен байланысты аномальды жасуша функциясы., мембрана фосфолипидтеріне ω-3 май қышқылдарының қосылуы және ген экспрессиясына тікелей әсер ету жатады. Бұл жолдардың барлығы жоғары интерактивті болғандықтан, денсаулыққа және ауруларға арналған ω-3 май қышқылдарының биологиялық әлеуеті көптеген үйлестірілген механизмдердің көмегімен жүзеге асырылуы керек [24]. Сондықтан ω-3 май қышқылдары іс жүзінде функционалды тағам болып табылады. Сонымен, ω -6: ω -3 теңгерімсіз қатынасы ω -3 қанықпаған май қышқылдары пайдасына жоғары протромботикалық және қабынуға қарсы, бұл атеросклероз, семіздік және диабеттің таралуына ықпал етеді [19, 20, 21, 25, 26, 27 ]. Шындығында, ω -3 қанықпаған май қышқылдарға бай диетаны үнемі тұтыну осы аурулардың төмен деңгейімен байланысты, әсіресе Исландия тұрғындары, байырғы инуиттер мен Аляскадағы американдықтар арасында [28, 29, 30]. Алайда, 2 типті қант диабетін емдеу үшін ω -3 қанықпаған май қышқылдары негізгі көзі ретінде балық майын пайдалану әрдайым сәтті бола берген жоқ [27, 31, 32]. Қандағы ω -3 деңгейі өмір салтына (мысалы, балықты тұтынуға), географиялық және генетикалық себептерге байланысты өзгеруі мүмкін [33]. Тулеуованың зерттеуі бойынша Р.Ш. ω -3 эритроциттер индексінің деңгейі қазақстандықтардың арасында ω -3 индексінің орташа мөлшері 2,08 ± 0,92% басқа елдермен салыстырғанда төмен болды [34]: Ресейде 1,12% -дан 6,4% -ке дейін, орта есеппен 3,74% [35], Германияда 3,7 ± 1,0% [36]. Ерте эпидемиологиялық зерттеулер көрсеткендей, ω -6 майларының көп мөлшері қабынуды жоғарылату арқылы жүрек-қан тамырлары қаупін нашарлатуы мүмкін, ал керісінше, ω -3 қанықпаған май қышқылдарын қабылдау, қабынуға қарсы әсер ете отырып антиоксидантты және метаболизмдік әсер етеді, және ω -3 қанықпаған май қышқылдарын көп тұтынуда жүрек-қан тамырлары ауруларының қаупін төмендетеді [37]. Пенджаб ауылшаруашылық университетінің авторы Нариндер Каурдың мәліметтері бойынша, ω-3 май қышқылдары жүрек денсаулығына және қатерлі ісік, қант диабеті және жүйке аурулары сияқты басқа ауруларға пайдалы әсер етуі мүмкін 38. ω-3 май қышқылдарының қабынуға қарсы әсеріне қарай қабыну ауруларын емдеуде де қолданыла алады. Жүкті / емізетін әйелдер, сәбилер мен балалар сияқты өмірлік циклдің ерекше кезеңдерінде адамдар, ω-3 май қышқылдарының барабар мөлшерін тұтынудан жоғары пайда көруі мүмкін. Сондай-ақ, авторлар келтірілген 1 кестеде өсімдіктерде құрамындағы ω-3 және ω-6 құрамын ұсынған. Кесте 1 - Майлар құрамындағы линолей (ЛА 18: 2 n-6) және α-линолен (ALA 18: 3 n-3) қышқылдарының орташа мөлшері (г / 100 г майда) және олардың қатынасы
ω -6 мен ω -3 арақатынасының жоғарылауы дененің қабынуға қарсы күйге көшуіне әкеледі. Зерттеулер көрсеткендей, ω -6 және ω -3 жоғары арақатынасы қабынудың нашарлауымен байланысты (мидың қабынуын қоса). ω -3 және ω -6 жасуша мембранасында бәсекеге түсетін болғандықтан, қабынуға қарсы күйді ынталандыру үшін осы екі заттың арақатынасын дұрыс теңестіру өте маңызды [40]. Адам ағзасына ω -3, ω -6 май қышқылдарының әсері әр түрлі болғанымен, маңызды және алмастырылмайтын май қышқылдарының мөлшерін тепе-теңдікте пропорционалды қабылдау жүректің жалпы денсаулығы мен адамдардың жалпы физикалық және психикалық денсаулығын сақтау үшін өте маңызды екендігінің сенімді дәлелдері бар. Американдық диетологтар қауымдастығының зерттеуіне сәйкес, ересектер энергияның 20-35% -ын тағамдық майларынан алуы керек, және («зиянды») қаныққан және транс майлардан аулақ болу керек. Май қышқылын ω -3 қабылдауға назар аудару ұсынылған. Американдықтардың әдеттегі диетасындағы ω -6 май қышқылының мөлшері ω -3 май қышқылынан 14-25 есе көп, ал Жерорта теңізі рационында ω -6 және ω -3 май қышқылдарының таралуы сау тепе-теңдікте. Зерттеулер Жерорта теңізі диетасын ұстанатын адамдар жүрек ауруымен аз ауыратындығын көрсеткен. Жерорта теңізі рационында ет мөлшері төмен (еттің құрамында ω -6 май қышқылы көп, ал шөппен қоректенетін сиыр ω -3 және ω -6 май қышқылдарының қатынасы жақсы), және ω -3 май қышқылдарын көбірек қабылдау керектігін атап көрсетеді. Тамаққа тұтас дәнді дақылдар, жаңа піскен жемістер мен көкөністер, балық, зәйтүн майы, сарымсақ және жұмсақ шарап кіреді. Жалпы денсаулықты сақтау барысында ω -6 және ω -3 май қышқылдарының тепе-теңдігін қамтамасыз етуі керек. ω -6 мен ω -3 қатынасы 2:1 мен 4:1 аралығында болуы керек, ал кейбір денсаулық сақтау мұғалімдері одан да төмен коэффициенттерді қолдайды. Зерттеулер көрсеткендей: ω -6 және ω -3 арасындағы 2-3:1 қатынасы ревматоидты артритпен ауыратын науқастарда қабынуды азайтуға көмектеседі, 5:1 коэффициенті астма науқастарына тиімді әсер етеді, ал 10:1 қатынасы теріс әсер етсе 2,5:1 арақатынасы колоректальды қатерлі ісікпен ауыратын науқастардың тік ішек жасушаларының көбеюіне әсерін төмендетеді, бірақ 4:1 қатынасы әсер етпейтінідігін көрсеткен [41]. Соңғы бірнеше онжылдықта май қышқылдарының тұтынылуын жоғарылатумен тамақтануда өте сапалы өзгерістер болды [42]. Қазіргі кезде индустриалды қоғамда қаныққан майдың, ω -6 қанықпаған май қышқылдары және транс май қышқылдарының тұтынылуының жоғарылауымен, сондай-ақ ω -3 қанықпаған май қышқылының тұтынуының жалпы төмендеуімен сипатталады [43]. Қазіргі кезде май қышқылдары Еуропа тұрғындары тұтынатын жалпы энергияның 28-42% құрайды [44, 45], ал ерте бабалар тамақтануында май қышқылдарының тұтынылуы жалпы энергияның шамамен 20-30 пайызын ғана құраған [44, 45, 46, 48]. Батыс диетасымен байланысты LA-ға бай өсімдік майларын тұтынудың артуы нәтижесінде ω -6 қанықпаған май қышқылдарын қабылдау ω -3 қанықпаған май қышқылдарын қабылдағаннан әлдеқайда жоғары болды [48]. Диетадағы оңтайлы ω -6: ω -3 қатынасын қабылдау шамамен 1-4:1 шамасында болуы керек. Алайда Батыс диетасында сипатталған диеталық өзгерістерге сәйкес, қазір бұл қатынас 10:1 ден 20: 1 дейін өсті [44]. Қазіргі диетадағы ω -6 және ω -3 қатынасы 15: 1-ге жетеді. Зерттеулер көрсеткендей, екеуінің арақатынасы 1: 1-ге жақындағанда, бұл денсаулық үшін ең пайдалы қатынас [49]. Бұған ω -3 тағамды көбірек жеу (мысалы, суық су балықтары), тиісті қоспалар қабылдау және өңделген тағамдар мен өсімдік майларын тұтынуды азайту арқылы қол жеткізуге болады. Деректерге сүйенсек, күнбағыс майы Қазақстанда өсімдік майларын өндіру мен тұтынуда көшбасшы болып табылады [50]. Күнбағыс майындағы ω -6 мен ω -3 қатынасы орта есеппен 220: 1 құрайды (кесте 1). Бұл көрсеткіш барлық ұсынылған стандарттардан асып түседі. Алынған зерттеу деректері бойынша қанықпаған май қышқылдары мен жүрек-қан тамырлары аурулары мен қант диабетінің дамуы арасындағы оң байланыс Қазақстан Республикасындағы осы аурулар туралы статистикамен расталады [51]. Қазақстандағы мәліметтерге сәйкес, абсолютті көрсеткіштер бойынша біздің елде жыл сайын инсульттің 40 мыңнан астам жағдайы тіркеледі, оның алғашқы 10 күнінде тек 5 мың адам, ал инсульттан кейінгі бірінші айда тағы 5 мың адам қайтыс болады [52, 53]. Қазақстан Республикасының ұлттық тізіліміне сәйкес қант диабетімен аурушаңдық медициналық-әлеуметтік көрсеткіштер бойынша жоғары және республикада жүрек-қан тамырлары мен онкологиялық аурулардан кейін үшінші орында тұр [54]. ҚР Ұлттық тізілімінің деректері бойынша жасалған картада (1-сурет) қант диабетімен ресми тіркелген науқастардың саны туралы ақпарат көрсетілген [51]. Сурет 1 – 100 000 тұрғынға қант диабетінің таралуы туралы Қазақстан Республикасы облыстарының картасы [54]. Қант диабетімен көбірек ауыратындар - елдің солтүстік облыстары мен Орталық Қазақстан, ал батыс аудандарында аз таралғаны. Нақты тамақтану бойынша зерттеу жұмысының деректері көрсеткендей, қазақстандық популяция үлгісінде ол ω-3 көздерін, қоректік заттарды тұтынудағы теңсіздікті көрсетті. Сондай-ақ, көп мөлшерде кондитерлік өнімдерді, зиянды көмірсулар мен қаныққан майларды көп қабылдау және пайдалы балықтарды, жаңғақтарды, шикі жемістер мен көкөністерді аз қабылдаумен негізделеді [34]. Осылайша, ω-3 және ω-6 май қышқылдарына арналған диеталық ұсыныстарды қолдайтын үздіксіз инновациялар мен ғылыми дәлелдердің өсуі адамдарға оңтайлы денсаулыққа қол жеткізуге көмектеседі. жүктеу/скачать 226,84 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|