Үерахмеди ысқАҚов қазіргі қазақ тілі морфология



бет2/173
Дата10.01.2023
өлшемі0,69 Mb.
#165228
түріОқулық
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   173
Байланысты:
АХМЕДИ-ЫСҚАҚОВ-Қазіргі-қазақ-тілі

Бірінші бөлім
СӨЗ ЖӘНЕ ОНЫҢ МОРФОЛОГИЯЛЫҢ ҢҰРЫЛЫМЫ
I т ар а у КІРІСПЕ
§ 1. ТІЛДІҢ ЛҒЖСИКАСЫ МЕН ГРАММАТИКАЛЫҚ ҚҮРЫЛЫСЫНЫҢ ӨЗАРА ҚАТЫНАСЫ
Гтіл-тілдің өзара бір-бірімен байланысты екі жағы болады. Оның бірі—тілдің сөздік, екіншісі — тілдің. грамматикалық жақтарі^Тілдін. осы екі жағьіның бірлі- гінен біртүтас тіл қүралады да, айтылатын ой түсінікті болып, тіл нағыз қатынас құралы ретінде қызмет ете алады. %
Бір мысал алып көрейік.
Етігімді ауылдағы етікшіге ұлтандатуға апарып бер- геннен кейін, манағы қылығыма бетімнен отым шыққан- дай боп, мен сәскелік асқа барған жоқпын (С. Мұқа- нов).
Мысалдағы сөздер де түсінікті, олардың өзара бай- ланысу тәсілдері де тіліміздің заңдарына лайык қүрыл- ған, ойды үғуға ешкандай нүқсан келмейді. Егер сөз- дердің сол ретін бұлжытпай сақтап, тек бастапқы формаларында ғана «жалаңаштап» қолданып көрсек, мысалымыз: Етік ауыл етік ұлтан апар бер кейін, мана қылық бет оқ шық бол, мен сәске ас бар жоң болар еді.
Әрине, мүндағы сөздер де зат, іс және басқа қубы- лыстао жайындағы жеке-жеке үғымдардьт'білдіреді. Бі* рақ олардан бастапқы сөйлемдердегідей жүйелі, жатық ойды түсіне алмаймыз. Ендеше, будан, сөздер тілдін грамматикалық заңдары бойынша қ-олданьілған күнде ғана айтылатын ой әрі түсінікті, әрі көрікті болатынын көреміз. Сонымен қатар, свздерсіз, жалаң грамматика- льіқ формалар йрқылы, ешқандай ой^ы хабарлауға да, түсіндіруге. де болмай^ы.
Сондықтан /сөздік пен грамматикалық қүрылыс үне- мі бірлікте жүмсалады. Олардың әрқайсысьгның езіне тән ерекшеліктері мен кызметтері бар негізгі элементтер

5



болып саналады. Сөйтіп, сөздерді тілдің материалы
деп, грамматикалық құрылысты тілдін материалдарын (сөз- дерді) бір-бірімен ұштастырып, олардың бастарын КУ- растырып, көріктендіретін жамылыш деп қарауға бо- лады.
Тілдің сөздігі мен грамматикалық құрылысының осындай ерекшеліктері мен кызметтері, әрқайсысынык өз жүйесі болатындықтан,(тілдің сөздігін лексикология ғылымы тексереді де, грамматикалық кұрылысын — грамматика ғылымы зерттейді.
Бірақ тіл ғылымының бүл салаларының тексеретін объектілері басқа-басқа болғанымен, өзара байланыс- тары да күшті, өйткеніі оның бұл екі саласы — лексико- логия да, грамматика да — ездерінің тексеру объектісі- нін негізі етіп сөзді алады, демек, тексеруді жеке сезден бастайды.


Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   173




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет