Есеп беруші мемлекет: алынған сабақтар мен алдағы міндеттер
жүктеу/скачать 320,79 Kb.
|
23 қыркүйек 2015 жыл «Қазақстан 2050» Жалпыұлттық қозғалысы, ҚР мәдениет және спорт министрлігінің, «Самұрық-Қазына» Ұлттық әл-ауқат қоры» АҚ қолдауымен 2015 жылғы 23 қыркүйекте «Қазақстан 2050» Жалпыұлттық қозғалысы Сарапшылық клубтың жұмысы аясында және Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің, «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қоры» АҚ-ның қолдауымен сарапшылар кездесуін өткізді. Онда мемлекеттік органдар жұмысының ашықтығын және есеп берушілігін қамтамасыз етуге арналған бірқатар сұрақтар талқыланды. Есеп беруші мемлекет: алынған сабақтар мен алдағы міндеттер (сарапшылық сұхбаттың қағаз бетіне түсірілген нұсқасы) Динара Хайрикенова, модератор: Бүгінгі сарапшылық клубтың тақырыбы: «Есеп беруші мемлекет: алынған сабақтар мен алдағы міндеттер». Ең алдымен бізге келген спикерлерімізге алғыс білдіргім келеді. Ескере кету керек, бүгін бізге сондай-ақ Астана қаласы бойынша ішкі саясат басқармасының, мемлекеттік қызмет істері және жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі департаменті өкілдері қосылулары тиіс еді. Өкінішке орай, ең соңғы сәтте, келе алмайтын болды, қалай десек те, бізде бүгін өте қызықты да маңызды жұмыс атқарып жүрген белді қонақтар бас қосып отыр деген сенімдемін. Бүгінгі әңгімеміз өте қызықты болады деп ойлаймын, соған сенемін. Уақыт тәртібін сақтауға қатысты. Қазір біз 10 минут біздің бейнежазбамызды көретін адамдарға жалпы, кіріспе сұрақтар қоямыз. Бейнежазбаны әлеуметтік желіде шығарамыз. Одан әрі 30 минуттан соң «Сұрақ-жауап» сессиясын ашамыз. Осы жерде отырғандардың кез келгенінде өз сұрақтары болуы мүмкін, біз оларды барынша тыңдаймыз және біздің спикерлеріміз оларға жауап береді деп үміттенемін. Бұл іс-шара Қазақстан Республикасы мәдениет және спорт министрлігі, сондай-ақ «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қорының қолдауымен өтіп жатқанын айта кету керек. Демеушілерімізге үлкен рахмет. Таныстырып өтейін, жалпы бастайық енді. Бізде бүгін үкіметтік емес сектордан екі өкіл - Татьяна және Әлия Дуганова, ақпаратқа қолжетімділік туралы және қоғамдық кеңестер туралы заңды әзірлеу бойынша жұмыс тобының құрамында. Дұрыс қой? Сондай-ақ Сорос-Қазақстан қорының өкілі Асқар Көшкінбаев отыр. Асқар жетекшілік етіп отырған өте маңызды бастамалардың бірі – бұл жергілікті бюджеттің ашықтығы. Сонымен қатар Людмила Петрова. Ол «Ангел» қоғамдық бірлестігінен келіп отыр. Бұл қоғамдық бірлестік те өте маңызды іспен айналысуда – олар мемлекеттік бағдарламаларға, сондай-ақ «Ақ бұлақ» мемлекеттік бағдарламасына мониторинг жүргізеді. Олар Ақмола облысынан Атбасар қаласында бастаған, әрі қарай Людмила өзі айта жатар, ол айтқандай, қазіргі таңда бұл бастама мониторингке, ол таралды және Қазақстанның 5 облысын қамтып отыр. Енді бастайық. Барлық спикерлерге қояр жалпы сұрағым – сіздерде жауап беру үшін шамамен екі минуттарыңыз бар. Жалпы сұрақ мынадай: бүгінгі біздің тақырыбымыз – «Есеп беруші мемлекет» - есеп беруші мемлекет деген не? Оны қалай түсінесіздер және өзін есеп беруші деп есептейтін мемлекеттің басты белгілері қандай? Татьяна Зинович, Құқықтық саясатты зерттеу орталығы: Берген мүмкіндіктеріңізге рахмет. Есеп беруші мемлекет деген не, ол қалай және қандай деңгейде жұмыс істеу керек деген мәселелер төңірегінде қазір көптеген пікірлер айтылып жүр. Жалпы, есеп беруші мемлекет – мемлекет халықтан салық түрінде алатын қаражатқа қатысты өз тұрғындары алдында қалай есеп беруі тиістігінің мемлекеттік нақты жүйесі болуы тиіс дегенге саяды. Есеп беруші мемлекет бірнеше басты бағыттарды көздейді. Базалық бағыттардың бірі – бұл ақпаратқа қолжетімділік. Екінші бағыт – бұл қоғам қатысатын түрлі формалар. Біздің елде мұны қоғамдық бақылау дейді, қазір осы қоғамдық бақылауды қалай жүйелендіруге болатыны туралы талқылаулар жүріп жатыр. Сондықтан Қазақстанда 2 заң жобасы дайындалып, Қазақстан Республикасының Парламент Мәжілісінің қарауына берілді. Бұлар - «Ақпаратқа қолжетімділік туралы» және «Қоғамдық кеңестер туралы». Екі заң да есеп беруші мемлекет мәдениетін қалыптастыруға бағытталған және бұл мемлекет қандай болуы тиіс дегенге қатысты Мәжілісте қазір пікірталастар жүріп жатыр. Мемлекет халық алдында қаншалықты ашыла алады? Ол қай жағынан ашыла алады? Бізде мемлекетте шын мәнінде бәрі айқын, ашық екенін айта алуымыз үшін қандай қадамдар жасауымыз керек? Рахмет. Асқар Көшкінбаев, Сорос-Қазақстан қоры: Бұл туралы, мысалы мемлекеттің бюджеті немесе жергілікті ауылдық округтің бюджеті туралы жеке айту үшін. Яғни, мысалы, Қазақстанда «азаматтық бюджет» деп аталатын өте қызықты бағыт бар. Қазір барлық мемлекеттік органдардың және барлық жергілікті атқарушы органдардың сайттарында азаматтық бюджеттер жарияланып жүр. Яғни азаматтық бюджет – бұл кез келгенге түсінікті бюджет. Онымен танысып, қарап шығып, еліміздің кез келген тұрғыны қаражат қайда және қалай жұмсалып жатқанын түсіне алады. Динара Хайрикенова, модератор: Жақсы. Яғни қазір біз шын мәнінде есеп беруші мемлекеттің – белгілі бір сипаттағы ақпаратты аша алатын мемлекеттің белгілері туралы айтып жатырмыз. Сондай-ақ жергілікті бюджет туралы ақпарататты, ақша қайда жұмсалып жатқанын, т.б. аша алатын мемлекет. Мүмкін спикерлердің бірінде қосары бар шығар, олар өзін есеп беруші деп айта алатын мемлекетті қалай көреді? Әлия Дуганова, «Астана Центр Консалтинг» ҚҚ: Мен үшін мемлекеттің есеп берушілігінің өте маңызды тұсы – түрлі деңгейдегі: атқарушы органдардың жергілікті деңгейдегі және басқа да осындай органдардың орталық деңгейіндегі отырыстардың ашықтығы. Тағы бір мәселе – бұл жауапкершілік. Яғни ашықтық қандай-да бір заң бұзушылықтарды анықтауға мүмкіндік беріп, оның артында заңда нақты жазылған жауапкершілік тұруы тиіс. Асқар Көшкінбаев, Сорос-Қазақстан қоры: Қазір біз оң қадамдар жасалып жатқанын көріп отырмыз, мысалы, орталықсыздандыруға қатысты. Қазір желгілікті деңгейге, яғни ауылдық округтерге өз бюджеттерін беруде. Яғни олар өз ауылдық округінің әлеуетін пайдалануға құқығы бар және мұны міндетті түрде сол ауылдық округ тұрғындарының қатысуымен жасау керек. Менің білетінім, қазір салықтардың және айыппұлдардың бірнеше көптеген түрлері ауылдық округтерге берілді. Әр ауылдық округте бақылау ашылған... басқаша айтсақ, қолма-қол ақшаны бақылау есептері, онда сол қаражат шоғырланған. Олар міндетті түрде тұрғындардың белсенді қатысуымен пайдаланылуы керек. Динара Хайрикенова, модератор: Рахмет. Біз бүгін, меніңше, біз баспасөз хабарламасында 4 заң жобасы әзірленуде деп жазған болатынбыз, ал шын мәнінде, бізді аздап түзетті, 3 заң жобасы әзірленуде. Екі заң жобасы - қоғамдық кеңестер мен қоғамдық бақылау туралы заңдар біреуге біріктірілді. Міне, осы заң жобалары әзірленуде, жұмыс тобының құрамында бар екі адам осы жерде отыр. Қаншалықты мүмкін... Адамдар, қазір Мәжілісте не болып жатқанын бақылап отыруы екіталай. Егер біреу оларға әзірленіп жатқан заң жобалары қаншалықты маңызды екенін және бұл заң жобалары қабылданғаннан кейін, толық күшіне енгеннен кейін олар қарапайым адамның өміріне қалайша әсер етеді екенін түсіндіріп өтсе. Ұзақмерзімді, қысқамерзімді болашақта. Біз қазір нені бақылауымыз керек? Татьяна Зинович, Құқықтық саясатты зерттеу орталығы: Шын мәнінде бұл заң жобаларындағы ең басты өзекті мәселе – бұның қарапайым азаматтарға әсері қандай болмақ? Осы жағынан «Ақпаратқа қолжетімділік туралы» заң мемлекеттік ақпараттарға қолжетімділікке байланысты бірқатар мәселелерді шешер еді. Себебі ақпаратқа қолжетімділік туралы айтқан кезде, адам өзінің дербес деректерін, біз ХҚКО-да істеп үйренгендей, өзі туралы ақпаратты сұрап отырмағандығын түсіну керек. біз мемлекетке қатысты ақпаратты сұрау көзделіп отыр. Мысалы, қарапайым адам жергілікті бюджетті сұрата алады, ал қазір оның оған рұқсаты жоқ. Бұл ақпарат жабық болмайтындықтан, мемлекеттік органға сұрау салу арқылы ол осы бюджетті ала алады және одан кейін бұл ақпаратты өз қалауынша пайдалана алады. Ақпаратқа қолжетімділіктің астарында тек сұрау ғана емес, оны алу және пайдалану жатыр. Азаматтық қоғамда бұл жағынан, жалпы азаматтарда жергілікті деңгейде, мысалы өңірдің стратегиялық даму мақсаты мен міндеттеріне жергілікті бюджет қаншалықты сәйкес келетінін бағалауға мүмкіндік пайда болады. Мысалы, белгілі бір облыстың қаржысы қайда жұмсалуда? Көлік аз жүретін жерге жол салу тиімді ме әлде бұл қаржыны балалары көрші ауылдағы мектепке жету үшін 30 шақырым жол жүріп келуі тиіс сол елді мекенде мектеп салу немесе емхана салу жұмсаған дұрыс болар ма екен, мысалы. Міне осы сұрақтар өзара тығыз байланысты, осы жағынан, әрине, біз қоғамның араласуын күшейту туралы айтып отырмыз. Шын мәнінде, қоғамдық бақылау туралы заң қабылдау бұрын ұсынылған, бірақ кейіннен Қазақстандағы барлық қоғамдық бақылауды жүйелендіру мүмкін еместігі түсінікті болды, себебі оның формалары сан түрлі, оны бір атаудың астына біріктірудің келешегі жоқ. Қоғамдық кеңестер жұмысын легитимизмдеу қажет деген сұрақ туындады. Бұл кеңестердің мәні – кез келген азамат қоғамдық кеңеске мүше болуға өтініш бере алады, сөйтіп олар жергілікті атқарушы органдардың жұмысын, Асқар мысал келтіріп өткендей, жергілікті бюджет деңгейінде бағалай алады. Әрине, жергілікті бюджет қаржысы қайда жіберіліп жатқанын, қалай жұмсалып жатқанын, ол қаншалықты мақсатқа сай жұмсалғанын бағалайтын жергілікті қоғамдық кеңестерге үлкен үміт артып отырмыз. Азаматтар бұл бюджет қаржысын қайда жіберу тиімдірек болады дегенге қатысты ұсыныстар айта алады. Динара Хайрикенова, модератор: Мен нақтылап өтсем бола ма? Егер сіз қазір айтып отырсаңыз, егер заң жобасындағыдай болса, онда ол бойынша әрбір азамат өтініш беріп, қоғамдық кеңестің мүшесі бола алады. Татьяна Зинович, Құқықтық саясатты зерттеу орталығы: Дұрыс. Қоғамдық кеңестердің үштен екісі азаматтық қоғам өкілдерінен, үштен бірі мемлекеттік құрылым өкілдерінен тұрады деп болжануда. Әрине, саналы түрде ойлайтын болсақ, қоғам өкілдерінің қатысатынына қарап, біздің ойымызша, бұл құрылымда мемлекеттік органдардың қатысуы қажетсіз. Әлемдік тәжірибеге сүйенсек, мұндай кеңестер таза халық өкілдерінен жасақталады. Алайда біздің елде бұл қоғамдық кеңестердің құрамына мемлекеттік құрылымдар өкілдері енгені жөн болады деген шешім қабылданды. Ондағы ой – сол ақпараттың қоғамнан мемлекетке неғұрлым тезірек жетуіне және өзарақатынас жасауға ықпал ету. Сондай-ақ шын мәнінде, кез келген азамат қоғамдық кеңес жұмысына қатыса алады, себебі сіз өз өзіңізді ұсыну арқылы мүшелікке ұсыныс бере аласыз немесе сізді коммерциялық емес ұйым өз қызметкері ретінде ұсына алады. Міне оыс жағынан мүмкіндіктер мол, бірақ кеңес мүшелерін жұмыс тобы іріктейді. Міне. Енді қазір осы жұмыс тобы қалай жасақталады, ол кімдерден құралады деген сұрақ туындап отыр, ол әлі күн тәртібінде, әлі талқылануда. Динара Хайрикенова, модератор: Біз қоғамдық кеңес жұмысына кез келген азамат қатыса алатындығы туралы айта бастаған екенбіз, онда бұл дегеніміз басқару, шешім қабылдауға қатысуға мүмкіндіктер аясы кеңейді деген сөз ғой. Осы жерде сұрақ – меніңше бұл Қазақстанға қатысты өте көкейкесті. Біздің халық самарқау, мәселелерге бейжайлық танытады, өз мәселелерінің төңірегінен аса алмайды және олардың қатысуға қызығушылықтары да, мүмкіндіктері де үнемі бола бермейді деп көп айтамыз. Сіздердің ойларыңызша, осы бағытта қаншалықты керемет институттар, заң жобалары әзірленуде, бұларға қоғам тарапынан сұраныс қаншалықты? Кім түсінік бергісі келеді? Людмила: Мен айтайын. Шындығында, халыққа барлығы жайлы болса, онда олар белсенділік танытпайды. Міне, өз тәжірибемізден, біз көптеген жылдар бойы бұрынғы «Ауыз су» бағдарламасына мониторинг жасап келеміз, қазір бұл жаңа «Ақ бұлақ» бағдарламасы. Құрылыс жақсы, сапалы жүріп жатқан жерде шағым да жоқ, сәйкесінше, бұл артық қозғалыстардың қажеті де жоқ, иә? Ал бірақ сапасыз жүріп жатқан жерлерде олар белсенді болады, себебі бұл басты сала, сонымен қатар бұл тек бір ғана бағдарлама аясындағы мысал. Ауылдық жерлерге барып, бір бағдарлама туралы айта бастағанда, басқа түрлі қиындықтар шыға бастайды. Мектептер, жол, тағы басқалар бойынша да осы сияқты. Егер бұл жолдармен халық жүрсе, егер бұл оларға қатысты болса, әрине, олар белсенді болады. Егпер бұның бәрі ойдағыдай, сапалы болып жатса, онда белсенділік болмайды. Мүмкін бұл қажет те болмайтын шығар, әрине онда жақсы. Онда тағы бір бақылау органы, тағы бір артық қозғалыс ретінде бұл кеңестер қажет болмас еді, жақсы жағынан. Міне, қысқаша айтсам, осылайша. Асқар Көшкінбаев, Сорос-Қазақстан қоры: Шын мәнінде, сіз жақсы ескердіңіз, халықтың қызығушылық пен қатысу деңгейі бізде әр жерде әртүрлі. Біз Қазақстанның көптеген облыстарында жұмыс істейміз, өзіміз барамыз, ауылдық округтарды қараймыз. Ауыл тұрғындары бізде 45%-ды құрайды, бұл шамамен 8 000 000 адам, 7 немесе 8. Мысалы, бір ауылдық округте 700 адам тұрса, ал оңтүстік аймақта шамамен 30000-40000 мың адам. Яғни көп жағдай ауылдық округтің әкіміне байланысты. Қазір халықта мүмкіндіктер бар, яғни олар, яғни оларсыз ауыл әкімдері қаржыны, қолма-қол ақшаны бақылау есептерін пайдалана алмайды. Бұл - тұрғындарды тартатын өте жақсы құрал, себебі осы арқылы әкімдер де, тұрғындар да қабылдаған шешімдері үшін жауапты болады, бұрын бұл болмаған еді. Бұл өте маңызды, адамдар түсінетін болады, мысалы, егер ауылдық округте 1000 адам болса, оның 10 немесе 15 адамы жергілікті қауымдастық жиынға немесе жиналысқа сайланады да, олар ауылдастарының алдында жауапты болады. Ертең олардан: «100 000 теңгені неге менің көшемді емес, ана көшені жарықтандыруға бөлдіңдер? Яғни неге менің көшемді жқндемейді?» - деп сұрауы мүмкін. Олар жауапкершілікті бөліп алғандай болады, бұл өте маңызды. Динара Хайрикенова, модератор: Сіздің айтып отырғаныңыз, егер біз ауылдық округтар туралы айтып отырсақ, онда әлбетте, мұндай институттар жұмыс істейді және ондағы қоғам, адамдар аталмыш қоғамдық кеңестерге қатысуға, жергілікті бюджет шығындарын бақылауға дайын. Мен дұрыс түсіндім бе? Асқар Көшкінбаев, Сорос-Қазақстан қоры: Олар жай ғана бақылау керек. Алайда, сіздер білесіздер, Қазақстанда шамамен 2,5 мың ауылдық округтер бар, біздің еліміз үлкен, сондықтан орталықсыздандыру үдерісі мен халықты тарту әр жерде әртүрлі қарқынмен өтуде. Яғни кей жерлерде жақсы, кей жерлерде нашар. Мысалы, Маңғыстау облысында, егер ұмытпасам, аталмыш қолма-қол ақшаны бақылау есептерінде ең көп қаражат. Яғни демеушілердің қаржысы болуы мүмкін. Бір теңгесі де жоқ облыстар мен округтер бар, алдында айтып кеткенімдей, бұл өңірдің, ауылдық окургтің басшылығына байланысты. Біз осыған келе жатырмыз және келеміз. Татьяна Зинович, Құқықтық саясатты зерттеу орталығы: Сондай-ақ қоғамдық кеңестерге коммерциялық емес сектордың өкілдері қатысатынын да ұмытпау керек. Яғни бұл – азаматтық қоғамның кәсіпқойлығы жоғарырақ, тұрғындардың келелі мәселелерін жүйелеп отыратын, оларды жариялау жағынан нақты сарапшылық дәйектемелері бар белсенді бөлігі. Сондықтан тек азаматтар ғана емес, сонымен қатар белгілі бір мәселелердің басы-қасында жүрген коммерциялық емес ұйымдардың өкілдері де қатысады. Қазір мемлекеттің, Мәжілістегі жұмыс тобының алдында қоғамдық кеңестерге мүшелік әртүрлі салалардағы КЕҰ – экологиялық ұйымдардың, әйелдер ұйымдарының тең дәрежеде болуына, барлық мүдделі тараптардың, әсіресе, халықтың әлсіз топтарының мүддесін ескере отыра шешім шығарылатынына кепілдік беретіндей ету міндеті тұр. Әлия Дуганова, «Астана Центр Консалтинг» ҚҚ: Сіздер білесіздер, міне, сіздер осы заң жобаларына сұраныс туралы сұрадыңыздар, шындығында сұраныс өте жоғары, ал бірақ оны азаматтардың өзі әлі сезініп ойындамаған болар, сондықтан біз осылай айтуға үйреніп қалғанбыз деп ойлаймын. Мысалы, денсаулық сақтау саласында, білім беру жүйесінде мәселелер бар, бірақ ешкім олардың бәрін ақпаратқа қолжетімділікпен байланыстырмайды. Негізінде ақпаратқа қолжетімділік құқығы – бұл іргетасын қалайтын құқық, біз азаматтарға ақпаратқа қолжетімділік құқығын қамтамасыз етіп, шекара аясын барынша кеңейткен кезде, яғни барынша ашықтық қағидасын ұстанғанда, азаматтарда басқа да құқықтарын жүзеге асыруға мүмкіндік пайда болады. яғни олар жүйе туралы, әртүрлі салаларадағы мемлекеттік істерді басқару қалай жүргізіліп жатқаны туралы неғұрлым көп білген сайын олар осы салада өздері қандай жеңілдіктерге, артықшылықтарға ие бола алатыны және оларды қалай алуға болатыны, сондай-ақ оны өмірде қалай іске асыруға болатыны жайлы білетін болады. Шын мәнінде өте маңызды, себебі біз әрі қарай осы заңдар осындай топтамада қабылданған кезде, мемлекеттік органдар үшін, біріншіден, жұмыс істеу тиімділігі артатын болады. Алғашқы кезде қандай-да бір сұраныстардың үлкен легіне тап болады, бірақ әрі қарай ол азаяды да, жай ғана ақпараттар легі айналып жүріп тұрады. Азаматтар үшін де бұның пайдасы болады. Ақпаратқа қолжетімділік басқа да салалардағы өзге де мәселелердің шешілуіне катализатор болар еді. Динара Хайрикенова, модератор: Тағы бір сұрағым бар. «Ақпаратқа қолжетімділік туралы» заңға қатысты. «Жеке және заңды тұлғалардың өтініштері туралы» заң бар, бүгінгі таңда ол ақпаратты сұратуға және алуға құқық береді. Айырмашылығы неде? Әлия Дуганова, «Астана Центр Консалтинг» ҚҚ: Егер қысқаша айтсақ, біз қарап отырған призма өзгереді. Қазір біз жеке және заңды тұлғалардың өтініштері туралы заң бойынша сұрау салғанда, онда жабық ақпараттың жалпы көлемінен тек бізге қатысты ақпаратты ғана ала аламыз немесе оны алуды қалайда негіздей аламыз. Ол менің мүддеме, құқығыма қатысты, ол мен үшін өте маңызды. Болашақта біз бұл призманы өзгерткен кезде, заң ақпаратты барынша ашық етеді деп үміттенеміз. Белгілі бір мемлекеттік құпия мәліметтерді қоспағанда қалған барлық ақпарат ашық және қолжетімді болуы тиіс, сондай-ақ біз сұрау салғанда осындай бір себептермен қажет деп негіздеме жазу керек болмайды. Ол жай ғана қолжетімді болуы тиіс. Егер ол бар болса, пайда болса, ол барлық азаматтарға сұрау бойынша қолжетімді болуы тиіс. Динара Хайрикенова, модератор: Мен мынадай мысал келтірейін. Біз Құқықтық статистика комитетінен және Жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінен білім беру, денсаулық сақтау саласындағы жемқорлыққа байланысты құқықбұзушылықтар туралы мәлімет беруді сұрадық. Бізге жауап келді, бірақ бұл жалтарма жауап болатын. Мәселе мынада бізге бұл ақпараттар шын мәнінде құпиялы және олар тек қызметте қолдану үшін ғана қолданылады деп ауызша айтты. Мүмкін, шындығында да ол құпия шығар, білмеймін. Ал сұрақ мынадай - қандай ақпарат құпиялы болып табылады, қалайша, мүмкін қазір реттелу үстінде шығар? Нақты түсінікті болатындай, нені сұрауға болады, нені сұрауға болмайды, қайсысы құпиялы, қайсысы құпиялы емес, ұлттық қауіпсіздікке қауіп төндіретіндері қайсысы, төндірмейтіні қайсысы? Әлия Дуганова, «Астана Центр Консалтинг» ҚҚ: Мен қысқаша айтайын, мүмкін, әріптестерім тағы да қосар. Қазір жұмыс тобының отырысында бұл сұрақ қызу талқылануда. Бұл сондай бір өте маңызды сұрақ. Белгілі бір сатыда мемлекеттік органдар бұған дайын емес, әлі шешім шығпаған кезде ақпаратты жариялағысы келмейді. Тіпті, бір-біріне хат жолдаған кезде де. Жалпы құжаттар бойынша ақпарат бар екенін, деректемелері де бар екенін көріп отырмыз, бірақ соған қарамастан олар әлі жариялағысы келмейді, бұл шешім шығару саясатына әсер етеді дейді. Бізді толық қанағаттандыратындай, әзірше бұл тұстары толық келісілген жоқ. Біз осындай диалогтамыз. Татьяна Зинович, Құқықтық саясатты зерттеу орталығы: «Қызметтік пайдалану» үшін деген не, сөз болып отырған қызметтік пайдаланудың шекарасы қандай деген сұрақтар көтеріліп жүр. Қазір азаматтық қоғам өкілдері жұмыс тобының отырыстарында мерзіміне қатысты да сұрақтарды көтеруде. Ақпарат қанша уақытқа дейін қызметтік пайдалану үшін деп саналады және бұл таңба қашан алынады? Әрине, мемлекеттік органдар қарсылық білдіруде. Олардың ойынша бұл мерзім барынша ұзақ болуы тиіс. Бізде «Мемлекеттік құпиялар туралы» заң бар, ол «Ақпаратқа қолжетімділік туралы» заңның болуына қарамастан өз бетінше ол да қолданыста болады, қазір қызметтік пайдалану үшін шектер белгіленуде. Осы сұрақты шешу үшін бірнеше санаттар ұсынылды. Мысалы, айтайық, тексеріс нәтижесі бойынша ақпарат осы тексеріс нәтижесі туралы шешім шығарылғанша жарияланбауы тиіс. Яғни сіз тексеріс туралы ол жүргізіліп жатқан сәтте біле алмайсыз, бірақ тексеріс аяқталып, тексеріс туралы есеп түзілгеннен соң ғана оның нәтижесі туралы біле аласыз. Түрлі санаттар бойынша уақытша сипаттағы бұл шектеулер белгіленуде. Ақпаратқа қолжетімділік туралы сөз болғанда барлық әлемде осы ақпаратты барынша ашық көрсету қағидасы ұсталатыны басқа мәселе. Қазір біздің мемлекет бұл қағиданы ұстануға онша дайын емес, себебі заң жобасында бұл қағида таза күйінде берілмеген. Сонымен қатар, ақпаратқа қолжетімділік туралы айтқан кезде, үш бөлікті тест болатыны туралы әңгіме болып отыр. Яғни ақпаратты тексеру, оны қаншалықты ашық көрсетуге болады, көрсеткен жағдайда ол ұлттық, мемлекеттік құпияларды қаншалықты қозғамайды. Ақпараттың құпиялылығын бағалаған кезде мемлекеттік және қоғамдық мүдделер арасындағы теңгерімді өлшеу керек екенін түсіну қажет. Осы теңгерімді орнату – аталмыш заң жобасының міндеті. Динара Хайрикенова, модератор: Менің Людмилаға сұрағым бар. Сіздер жобаны жүзеге асырып жатсаңыздар, «Ақ бұлақ» бағдарламасына мониторинг жүргізсеңіздер, айта аласыз ба, ақпарат алу кезінде қиындық болды ма? Людмила Петрова, «Ангел» ҚБ-нің директоры: Біз әр уақытта жобаның басында сұраныс жасалған ақпараттық хат жолдаймыз. Бұл жобада бес облыстағы аймақтық үйлестірушілер облыс бойынша жинады, ал мен республикалық сұраныс жасадым. Кейін біз оларды салыстырдық. Негізінен кей тұстарында сандар әртүрлі, кей тұстарында бірдей болды. Бірақ нақты мысал болды – бізде ауылдық округте бұл құпия ақпарат деді, тіпті осы ауыл бағдарламаға енді ме, жоқ па екенін де білу мүмкін болмады. Бұл ақпараттың ашық екенін негіздеп жазуға тура келді. Яғни бұл жерде өңірлердегі биліктің өзі әлі білмейтін шығар. Себебі олар сасып қалды, бұл қалай, бізді тексере ме деген сияқты. Бұл үшін біз семинарлар өткіземіз, біздің мақсат тексеру емес, сапаға қол жеткізу екенін түсіндіреміз. Шын мәнінде халыққа бұл түсініксіз сандардың еш маңызы жоқ шығар. Оларға су сапалы ма әлде сапасыз ба, нәтижесінде сапалы жол салынды ма, жоқ па, тағы сол сияқтылар маңызды. Бұл кез келген нысанмен осылай. Заңда ескерілген бе, жоқ па, оны білмеймін, ақпаратты сұрату міндетті ме? Оны барынша сайттан алуға болады ғой. Мысалға сол Ақ бұлақ бағдарламасы. Тұрғындар қандай көшелер кіреді, қандай көшелер кірмейді екенін көре алады ғой. Қарапайым ауыл адамына қолжетімді бюджетін, тереңдігін, техникалық құжаттарын. Осы ақпаратты тартып алмайтындай, жалынып сұрамайтындай, тетікті басып қалып-ақ көре алатындай болса екен дейміз. Артық жұмыстың қажеті жоқ. Татьяна Зинович, Құқықтық саясатты зерттеу орталығы: Шынымен, қазір заң жобасы интернет көздерін пайдалану арқылы ақпаратты барынша ашық етуді көздеп отыр. Тек жазбаша сұраныс арқылы ғана емес, сондай-ақ ауызша сұраныс арқылы да көптеген ақпаратты алуға болады. Енді қазір мемлекеттік органдар қосымша ақпарат жинауды қажет ететін жазбаша сұраныстар легін азайту үшін барынша қолжетімді ақпаратты интернет-сайттар арқылы орналастыруға тырысатын болады. Динара Хайрикенова, модератор: Егер есімде болса, Әлия айтқан еді – егер біз бұл заң жобасын қабылдайтын болсақ, берілген мүмкіндікке қанаттанған адамдар ақпарат алу үшін мемлекеттік органдарға сұраныс жаза бастайды да, сұраныс хаттар легі артатын болады деп. Мемлекеттік органдар бұған дайын ба? Оларда қазірдің өзінде қиындықтар бар, адамдар, мемлекеттік қызметкерлердің де жұмысы көп, ал бұл арнайы уақытты алатынын біз түсінеміз. Мемлекеттік органдар оларды алда күтіп тұрғандарға, қарапайым ғана, техникалық қырынан дайын ба? Әлия Дуганова, «Астана Центр Консалтинг» ҚҚ: Шын мәнінде заң жобасы тұрғындардың мемлекеттік органдарға жүгіну ниетін, бүгінгімен салыстырғанда, арттыра түседі. Көптеген елдерде заң қабылданған соң, бастапқы кезде сұраныстар артты, бірақ әрі қарай ол азаюы тиіс. Біз күтіп отырған жағдай осындай. Шындығында, үкіметтік емес секторда, заң қабылданысымен халық осы заң туралы көбірек біліп, сол бағытта белсенділік танытуы үшін оны кең ауқымда насихаттайтын боламыз. Мемлекеттік органдар дайын ба әлде жоқ па дегенге қатысты, олар дайын деп ойлаймын, себебі бізде электронды үкімет айтарлықтай деңгейде дамыған. Жалпы, аппарат, жұмыс істеу жүйесінің өзі жолға қойылған. Жалғыз ғана нәрсе, мүмкін бұл сұрақтың жалғасы болар, білмеймін. Ақпарат – бұл қазіргі бар, түзілген ақпарат екенін заң жобасында айтылғанын қалар едім. Өйткені бұл терең, тұжырымдамалық сұрақ. Оны осы сұрақпен айналысуды бастаған кез келген адам бірден түсіне бермеуі мүмкін. Бұл олар жаңа бір нәрсені жасамас үшін, жаңа ақпарат туғызбас үшін, мемлекеттік органдардың жұмысын қиындатпау үшін, ауырлатпау үшін өте маңызды. Әңгіме қолда бар, түзілген, деректемелері бар [ақпарат] туралы болып отыр. Татьяна Зинович, Құқықтық саясатты зерттеу орталығы: Негізінде, біз ақпаратқа қолжетімділік туралы айтқанда, мемлекеттік органдардың қарауында бар дайын ақпаратқа қолжетімділік болады деген айтылып отыр. Сұраныс келіп түсті ме, жай ғана оны ал да, қағаз бетіне түсіріп, жауабын бер. Сондықтан біз Парламентке сұраныстарға жауап беру мерзімін қайта қарауды бірнеше мәрте ұсындық. Негізінде, бұл мерзім барынша қысқа болуы тиіс. Мысалы, бес күн ішінде. Сұраныс келіп түсті ме, шенеунікке тек дайын жауапты беру ғана қалады, бұл ұзақ дайындықты қажет етпейді. Қазір бұл мерзім 15 күн болсын деген қарастырылып жатыр. 15 күнге дейін. Егер бұл ақпарат сол мемлекеттік органның қарауында болмаса, оған басқа мемлекеттік органға өтініш білдіруге тура келеді немесе әңгіме қосымша ақпарат жинау туралы болса, онда бұл мерзімді ұзарту туралы сөз болады. Сонда ақпаратты ұсыну мерзімі ең көп дегенде 30 күнді құрайды. Біздің ойымызша, бұл еш дәйегі жоқ өте ұзақ мерзім, шын айтамын, себебі бұл ақпаратты сұрап отырған адамға ол өте шұғыл қажет болуы мүмкін. Әсіресе, бұл жергілікті бюджетпен байланысты шешімдерге қатысты болса. Мүмкін мәселе бюджет қаржысын бөлуге қатысты нақты бір мерзім туралы шығар. Немесе бұл мемлекеттік органның өте шұғыл әрекет етуін талап ететін шығар. Сондықтан біз депутаттардан мерзімді мүмкіндігінше қысқарту туралы сұрадық. Асқар Көшкінбаев, Сорос-Казахстан қоры: Ақпаратқа онлайн, Интернет арқылы қол жеткізу туралы айтқанда, шын мәнінде, бізде Қазақстанда ақпарат облыстық, аудандық әкімдіктер сайттарында бар. Мен бюджеттік ақпарат туралы айтатын боламын. Мүмкін ол кез келген азаматқа түсінікті емес шығар, бірақ оны жаңа технологияларды, инфографиканы, басқа бір технологияларды пайдалану арқылы түсініктірек ету қажет деп ойлаймын. Егер көрші елдермен салыстыратын болсақ, бізде аймақтық сайттардың, яғни жергілікті биліктің бюджеті айтарлықтай ашық. Олар бар. БАҚ оларды белсендірек пайдаланса болатын еді деп ойлаймын. Өне бойынан өткізіп, сол тақырыпқа қатысты қандай-да бір өзекті мәселелерді жарияласа деймін. Динара Хайрикенова, модератор: Қоғамдық кеңестерге қайта оралсақ, қоғамдық бақылаудың түрлі формалары туралы айтқанбыз. Татьяна Зинович, Құқықтық саясатты зерттеу орталығы: Құралдардың бірі. Негізінде, бар назарды қоғамдық кеңестердің жұмысына аударудың қажеті жоқ. Негізінде қазір қоғамдық бақылау түрлері бәріне қолжетімді және коммерциялық емес сектор белгілі бір қоғамдық құрылымдарға тек қатысумен ғана шектелмейді. Мысалы, бұл мониторинг немесе тәуелсіз сараптама. Мемлекеттік органдардың жұмысына жүргізілетін күтпеген әртүрлі тексерулер. Немесе сол бір ақпаратты сұрату және бюджет қаржысының мақсатқа сай жұмсалуын бағалайтын талдама. Жалпы, түсіну керек, қоғамдық кеңестер – бұл азаматтардың өз мемлекетінің жұмысына қатысу бағытындағы қажеттіліктерін тиімді жүзеге асыру тәсілдерінің бірі. Динара Хайрикенова, модератор: Бізде қоғамдық кеңестер өте көп екенін бұл мәселемен айналысатындар біледі деп ойлаймын. Емделушілердің құқығын қорғау жөніндегі қоғамдық кеңес... тек Астана қаласы бойынша ғана ұзақ тізіп шыға аламын. 2013 жылы Қазақстан халқы ассамблеясы бүкіл Қазақстан бойынша аудандық деңгейде 1000-ға жуық қоғамдық кеңестер құрды деген ақпар жүрді. Менің сұрағым: қазір қоғамдық кеңестер туралы талқылауларда айтылып жүргендер барлық қоғамдық кеңестерге қатысты бола ма? Олардың барлығы жұмыс қалыптарын өзгертулері, оның ішінде ашық болулары, адамдарды бекітілген белгілі бір тәртіп, рәсімдер бойынша қабылдауы тиіс пе әлде басқа жолдары бар ма? Татьяна Зинович, Құқықтық саясатты зерттеу орталығы: Шынымен, сұрақ күн тәртібінен алынған жоқ және бұл сұрақ көптеген қоғамдық кеңестің көкейінде. Мысалы, Сорос қоры ұзақ уақыт бойы әртүрлі мәселелер бойынша жергілікті қоғамдық кеңестермен жұмыс істеп келді. Қазір мәселе неде болып тұр. Бұл заң қабылданғаннан кейін қоғамдық кеңес деп осы заңмен қарастырылған тәртіп бойынша жасақталған құрылымдарды ғана атауға бола ма? Ал басқа органдар, құрылымдар енді бұлай аталмайды ма әлде жаңа талаптарды ескере отыра қалпын өзгертуге тура келе ме? Бұл қоғамдық кеңестерге қандай-да бір элиталық сипат берудің қажеті жоқ екенін түсінуіміз қажет. Бұл тек құралдардың бірі ғана. Бірақ соған қарамастан жергілікті деңгейде ол шын мәнінде тиімді болуы мүмкін. Асқар айтқандай, жергілікті жиналыстар сол жердегі қоғамдық кеңестердің қызметін атқаратын болғандықтан жергілікті бюджетті қалыптастыру мен пайдалануға қатысты өте тиімді болуы мүмкін. Ал бұл қоғамдық кеңестерді жергілікті мәслихаттар жанындағы жұмыс топтары жасақтайды. Яғни бұл да өзінше жергілікті атқарушы органның, мысалы әкімнің ықпалына тосқауыл болады. Ол өз бетінше бұл қоғамдық кеңесті жасақтай алмайды. Бұл сұраққа қатысты белгілі бір жан-жақтылық, әділдік элементтері бар. Бірақ бұған дейін азаматтық қоғамда олар жұмыс істеген жалпыға қолжетімді құралдар болған. Қазір басты міндет бар назарды тек қоғамдық кеңестерге ғана аудармау керек және оларға ерекше өкілеттіліктер берудің қажеті жоқ. Оларды ерекше бір элементтермен бөлмеу керек, себебі қоғамның араласу, қоғамның бақылау формалары бізде қоғамдық кеңес бар немесе жоқ екендігіне қарамастан бәріне қолжетімді болуы тиіс. Динара Хайрикенова, модератор: Рахмет. Уақытымыз таяп қалғандықтан, меніңше, көрермендерге де көңіл аударғанымыз жөн болар. Егер сұрақтарыңыз болса, оны қоюға уақыттарыңыз бар. Көрермендер сұрағы: Қоғамдық кеңеске Кеңес мүшесі болу үшін адамдарды қандай өлшемдер бойынша іріктейді. Көбінесе осылай болады. Мен, сіз айтпақшы, негізінен әкімнің келісімімен тағайындалатын Мәслихат төрағасымын. Сонда шындығында ол әкімнің адамы ғой. Іріктеу механизмі қандай? Көбінесе былай болады ғой: мына адам маған ниеттес, ана адам маған ниеттес, ал мына адам маған қарсы, ол жарамайды. Көбінесе осылай болады. Ниеттес адамдардың тізімі жасалады. Сұрақ: бұл заң жобасы осындай жағымсыз үрдістің тамырына балта шаба ала ма? Рахмет. Татьяна Зинович, Құқықтық саясатты зерттеу орталығы: Өте қиын, бірақ шын мәнінде өзекті сұрақ, себебі қазір қоғамдық кеңестер жер-жерлерде өз ішінде қалай жасақталатыны әлі шешілген жоқ. Себебі қоғамдық кеңестерді жергілікті атқарушы органдар, мәслихаттар жанынан құрылатын жұмыс топтары, ал егер мысалы ІІМ жанындағы қоғам кеңес болса, оны мемлекеттік орган жанынан құрылатын жұмыс топтары жасақтайды. Қазір белгілі болып отырғаны, жұмыс тобын құру, одан кейін олардың қоғамдық кеңестерді құру тәртібі Үкіметтің Ережесінде бекітіледі. Сондықтан мен сіздің сұрағыңызға жауап бере алмаймын, себебі Үкімет бұл тәртіпті қалай құратыны маған белгісіз. Көрермендер сұрағы: Сіздің сондай-ақ, олар тәуелсіз болады дедіңіз, бірақ мәслихат хатшысын кім тағайындайтынын, кімнің келісуімен тағайындалатынын біз бәріміз білеміз. Жағдай осылай болып тұрғанда ол қаншалықты тәуелсіз болады? Татьяна Зинович, Құқықтық саясатты зерттеу орталығы: Біздің жобалауымызша, қоғамдық кеңесті құратын жұмыс тобының құрамында қалайда мемлекеттік органдардың өкілдері де, үкіметтік емес ұйымдардың, қоғамдық ұйымдардың өкілдері де кіретін болады. Осы бір элемент жергілікті жерледегі қоғамдық кеңестердің құрамы әділ жасақталады деп айтуға мүмкіндік беріп отыр, себебі жұмыс тобында екі тарап та, яғни мемлекеттік те, қоғамдық та болады. Татьяна Ковалева, zakon.kz: Міне, қоғамдық кеңес құрылды, онда кімдер мүше болып отыр. Шенеуніктер олардың пікірімен қаншалықты санасатын болады? Бұл құрал қаншалықты жұмыс істейтін болады? Сіз айтуларыңызша, қоғамдық бақылаудың бірқатар құралдары қазір де бар екен. Бірақ біз олардың жұмыс істемей отырғанын көріп отырмыз. Шын мәнінде, таң қалатыны, бұл тұрғыдан фейсбук жақсы жұмыс істеп тұр. Ал қалған барлық құралдар жұмыс істеп отырған жоқ. Татьяна Зинович, Құқықтық саясатты зерттеу орталығы: Шындығында солай. Түсінуіміз керек, олар жайдан-жай кеңес деп аталған жоқ, себебі олардың шешімдері ұсыныс сипатында болады. Бірақ мемлекеттік орган олар жасаған ұсыныстарға қалайда құлақ асу керек, яғни соның желісімен шешім шығаруы тиіс деген тәртіп бар. Олар неге бұл ұсыныстарды қабылдайды немесе қабылдамайды? Өз қаперіне алатын ұсыныстар негізінде олар қандай-да бір заңды шешім қабылдайтын болады және оған сол мемлекеттік органның басшысы қол қояды. Егер ұсыныс қабылданбаса, өзекті деп танылмаса, онда мемлекеттік орган себебін түсіндіретін дәйектеме беруі тиіс. Көрермендер сұрағы: Мен жай ғана көшеден кіре салған адаммын. Қысқасы, менің сұрағым мынадай. Мемлекеттік ақпаратты ашуға не желеу болмақ? Менің айтып отырғаным... міне осындай сұрақ, мысалы. Егер автоматтандырумен болған жағдайды алсақ. Біз енді ғана автоматтандыруды бастағанда автоматизация рейтингі деген шықты. Әрі қарай ол мемлекеттік орган тиімділігінің рейтингі болып ұлғайды. Сәйкесінше, мемлекеттік орган неғұрлым автоматтандырылған сайын, соғұрлым жоғары позицияда болады. Заң жобасы аясында, мысалы, мемлекеттік орган тиімділігінің рейтингін өзгерту жоспарланып отыр ма? Ол сұраныстарға жауап беруге, ақпаратты қолжетімді түрде көрсетуге мүдделі болатындай етіп. Неге сұрап отырмын, себебі, Сіз дұрыс атап өткендей, егер заң бойынша 30 күн мерзім қойылса, мен 30 күннен соң, 29 күннен кейін 30 күн дегенде жауап беремін деймін. Менде оған жауап беретін еш түрткі жоқ. Маған оның еш әсері жоқ. Сондықтан мен осылай жауап беремін. Мысалы, Үкіметте заң жобасын қарастырып жатқанда мұны түсінеді ме? Татьяна Зинович, Құқықтық саясатты зерттеу орталығы: Сіздің сұрағыңызға жауап беру өте қиын, себебі мен мемлекеттік саясаттың бұл тұсына жауап бермеймін. Бірақ мен сізге мұны қалай елестететінімді айтайын. Мемлекетке «Ақпаратқа қолжетімділік туралы» заңды қабылдаудың қандай пайдасы бар? Мемлекетке жалпы ашылудың қаншалықты пайдасы бар? Себебі бұл Экономикалық ынтымақтастық пен даму ұйымына қатысып, мүше болу үшін қойылатын міндетті талаптардың бірі. Қазір Қазақстан осы ұйымның 4 комитетіне қатысуға өтінім білдіріп отыр. Бұл қатысу, біріншіден зор имидждік мүмкіндіктер береді. Екіншіден, үлкен инвестициялық мүмкіндіктерге, мемлекеттің экономика тұрғысынан дамуына жол ашады. Ал ЭЫДҰ-да осындай заң қабылдануы тиіс, тіпті сол салада бар халықаралық стандарттарды сақтай отыра қабылдануы тиіс деген нақты нұсқаулар бар. Сондықтан қазір мемлекет осы заңды қабылдауға өте мүдделі. Сонымен қатар, жүйеде ақпаратқа қолжетімділіктің болуы тұтастай көптеген халықаралық рейтингтерге әсер етеді. Әртүрлі рейтингтер бар, Дүниежүзілік банктің рейтингі, тағы сол сияқты. Қазір Қазақстан RTI индексі бойынша нөлінші орында. RTI индексі – бұл ақпаратқа қолжетімділік бойынша көрсеткіш. Қазір біз нөлінші орындамыз, себебі қарапайым бұл туралы заң да жоқ. Бұл заң қабылданған соң осы рейтинг жүйесінде белгілі бір орынға ие боламыз. RTI рейтингін әзірлейтіндерге осы заң жобасын бағалауға алдын ала тапсырыс беріп қойдық. Бұл Артикль 19-ды басқарған Тоби Менделем. Алдын ала бағалау бойынша біз, яғни біздің заң жобамыз мүмкін болар 150 ұпайдың 74-ін алып отыр. Яғни ұмтылар бағыт бар, ойланатын тұстар да бар. Бірақ жалпы ақпаратқа қолжетімділік сынды мүмкіндіктердің болуы мемлекеттің даму жолдарын ашады, тіпті экономикалық тұрғыдан да. Сол ЭЫДҰ да – бұл жауапкершілікпен қарауымыз тиіс кеңес алатын алаң, ол елімізге келетін инвестициялар легін арттыруға мүмкіндік береді. Әрине, қазір бұл маңыздылығы бірінші орында тұрған міндет болып отыр. Көрермен сұрағы: Қосуға бола ма? Бұл заң жобасы «Мемлекеттік құпиялар туралы» заңға, «Жеке және заңды тұлғалардың өтініштері туралы» заңға ықпалы бар ма? Ал мемлекеттік органдардың тиімді жұмыс істеу жүйесі туралы заң... ол жерде бұл заң қалайда көрініс тапты ма, жоқ па? Татьяна Зинович, Құқықтық саясатты зерттеу орталығы: Жоқ. Динара Хайрикенова, модератор: Мен бұл сұрақты басқаша өзгертейін. Шын мәнінде, Сіздің айтып отырғаныңыз өте маңызды. Егер бізде бір нәрсе болса да жұмыс істегенін қаласақ, онда шынында мұны мемлекеттік органдардың тиімділігін бағалау жүйесімен байланыстыру қажет. Әйтпесе, ол жұмыс істемейтін болады. Мұны тәжірибе көрсетіп отыр. Халықаралық рейтингтер туралы түсінікті, бірақ біз қазір мемлекеттің өз ішіндегі тәжірибе туралы сөз қозғап отырмыз. Бізде жарияланған заңдар көп. Олар бірде жұмыс істейді, бірде мардымсыз болады, мұндай жағдайда жұмыс істеу қиын. Иә, егер біз, дұрысы, мемлекет ақпаратты ашық ұстауы керек, мен азамат ретінде оны ресми сұратпай-ақ қолжетімді болатындай етуі тиіс, қарапайым ғана, басқа өркениетті елдердегі сияқты мемлекеттік органдардың веб-сайттарын өздерінде бар ақпаратпен толтырып қоюы тиіс десек. Ынталандыру үшін мемлекеттік органдардың тиімділігін бағалау жүйесімен байланыстыру қажет дегенді жалпы өзі айттық па, жоқ? Татьяна Зинович, Құқықтық саясатты зерттеу орталығы: Мен барда мұндай әңгіме болған жоқ. Мен кез келген институтқа қатысты орын алған кешіктіру мен қарсы салмақ жүйесі туралы айтамын, бұл жерде, ең бастысы – мемлекеттік органдардың аталмыш заңды орындау және ақпаратқа қолжетімділік құқығын сақтау жауапкершілігін бекіту. Бұл жағынан өте маңызды құрал, әлбетте, тәртіптік, әкімшілік, қылмыстық жауапкершілік болып табылады. «Ақпаратқа қолжетімділік туралы» заңға ілеспе акт бар, бұл «Ақпаратқа қолжетімділік туралы мәселелер жөніндегі жекелеген заң актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң, онда Әкімшілік құқықбұзушылық туралы кодекске қосымша баптар енгізу туралы ұсыныстар жасалған. Ұзақ пікірталастар кейін, барлығы біріншіден жалған ақпарат бергені үшін әкімшілік жауапкершілік тағайындау туралы келісімге келді. Сайттарға жалған ақпарат орналастырғаны үшін әкімшілік жауапкершілік жеке әкімшілік жауапкершілік енгізіледі деп болжап отырмыз. Өйткені мұның салдары қоғам мүддесі үшін айтарлықтай болуы мүмкін. Қолжетімділігі шектеулі ақпаратқа ақпаратты заңға сай емес жатқызғаны үшін әкімшілік жауапкершілік құрамы жеке қарастырылатын болады. Әрбір жеке шенеунік қолжетімділігі шектеулі ақпараттар қатарына қайсыбір ақпаратты заңға сай қосып жатырмын ба деп ойлануы үшін осы құралдар мемлекеттік органдар жұмысын реттеуге жақсы ықпал жасайды. Егер ойланбаса, осынысы үшін арнайы әкімшілік жауапкершілікке тартылуы мүмкін екенін білетін болады. Келесі бір мәселе, осы әкімшілік жауапкершіліктің көлемі... Мысалы, біз жұмыс тобының ішінде пікіріміз тоғыспады. Меніңше, көлемі жоғары болуы керек, мысалы 100 АЕК-тен кем болмауы тиіс. Алайда, өкінішке орай, бізде мемлекеттік құпияларға қатысты балама бап бар, онда «Мемлекеттік ақпаратты мемлекеттік құпияға заңсыз жатқызу» 30 АЕК-пен жазаланды деп көрсетілген. Қолжетімділігі шектеулі осы таңбаға қатысты қазір де 30 АЕК енгізу ұсынылып отыр. Бірақ, негізінде, ақпаратқа қолжетімділік жүйесі шеңберінде ақпаратты қолжетімділігі шектеулі ақпараттар қатарына заңсыз жатқызу ауыр құқықбұзушылық болып саналады. Халықаралық тәжірибеде бұл үшін қылмыстық жауапкершілікке де тартылған жағдай болған. Біз бұл үшін қылмыстық әрекет аясында жауапкершілікке жеке институт ретінде тартуды алдын ала ұсындық. Бірақ біз қолдау тапқан жоқпыз, сондықтан жеке бап енгізіліп, мына құрамдар қаралады: жалған ақпарат беру, жалған ақпаратты жариялау және ақпаратты қолжетімділігі шектеулі ақпараттар қатарына заңсыз жатқызу. Міне, мемлекеттік органдар жауапкершілігін реттеудің тиімді механизмдерінің бірі. Әлемдік тәжірибеде тиімді деп саналатын екінші механизм – бұл ақпаратқа қолжетімділіктің бұзылғаны туралы арыз-шағымдармен баруға болатын тәуелсіз орган. Егер тағы ЭЫДҰ елдеріне сүйенетін болсақ, мысалы, арыз-шағымдарды қарайтын Ақпаратқа қолжетімділік жөніндегі комиссия немесе ақпаратқа қолжетімділік жөніндегі комиссарлар нұсқау сипатындағы өз қорытындысын беріп қана қоймай, ақпаратты алуға әрбір жеке жағдайда құқық бұзушылық орын алуына немесе алмауына қатысты шешім шығаруға уәкілетті. Өкінішке орай, біздің ұсыныстарымыз тағы да қолдау тапқан жоқ. Қазір мемлекеттік органдар әрекетіне шағым білдіру туралы бұл тәуелсіз механизм жайлы айта алмаймыз. Бірақ 2 мүмкіндік бар. Бірінші мүмкіндік – ақпаратты беруден бас тартқан шенеуніктің басшылығына арыздану, екінші мүмкіндік – бұл тікелей сотқа арыздану. Бұл заң жобасының үлкен жетістігі, себебі кейде іс жүзінде бұл екісатылы шағымдану жүйесі болады. Сен ең алдымен басшылығына арыз жазып, қол астындағы қызметкерге шағымданасың, тек содан кейін ғана, шешімге қанағаттанбасаң, сотқа бара аласың. Біз аздап прогрессивті жолды таңдадық. Екі мүмкіндік сөз болып отыр – сен не сотқа барасың, не басшылығына барасың. Сен мұны сотта даулағың келсе, онда сот шығындарын төлеуге дайын болуың керек, әйтпесе қарапайым түрде басшылығына жүгінесің. Динара Хайрикенова, модератор: «Ақпаратқа қолжетімділік туралы» заң жайында бүгін басымырақ айтылды. Бұл негізгілердің бірі, іргетасы екені түсінікті. Заң жобасы күшіне қашан енеді? Әлия Дуганова, «Астана Центр Консалтинг» ҚҚ: Оны қазір өте тездетіп жатыр. Сенатқа қазан айында жіберіледі деп күтілуде. Жыл соңына қарай жоба қабылданады, сәйкесінше заң жобасы да қабылданады деген үміттеміз. Людмила Петрова, «Ангел» ҚБ директоры: Қоғамның талқысына салынбайды ма? Татьяна Зинович, Құқықтық саясатты зерттеу орталығы: Негізінде заң жобалары zakon.kz порталында жарияланған... Үш заң жобасы: «Ақпаратқа қолжетімділік туралы», «Қоғамдық кеңестер туралы» және маңыздылығы басқалардан кем емес, бірақ бәріміз ұмытып кеткен үшінші заң жобасы «Жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы», ол да есеп беруші мемлекет ұғымын кеңейту бойынша бірегей мүмкіндіктер ұсынады. Мысалы, шенеуніктердің табыстарын мағлұмдау бойынша. Бұл да ашық үкімет элементтерінің бірі. Татьяна Ковалева, zakon.kz: Жемқорлыққа қарсы күрес пен табысты мағлұмдауға қатысты бола ма? Қызықты тақырып болып отыр. Жақында да осыны талқылағанбыз. Табысты мағлұмдауға әрине болады. Шенеунік өзінің, әйелінің, ұлының, тағы басқаларының табысын мағлұмдатады. Ал бұл бізге не береді? Оларға бизнеспен айналысуға, сол тендерлерде отыруға ешкім тыйым салмайды, неге екені белгісіз ешкім оны жүргізбейді. Сонымен қатар бізде «Жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» заң бар, бірақ қарап көрейік. Серік Ахметов – ештеңе дәлелденген жоқ, жемқор ма, жемқор емес пе ешкім білмейді. Ермегияев, былайша дәлелденген сияқты, бірақ ақшаны қайтарды ма, жоқ, ешкім бізге айтпайды. Егер жемқорларды жазаламаса, онда бізге жаңа заңның не керегі бар? Әлия Дуганова, «Астана Центр Консалтинг» ҚҚ: Мен тіпті білмеймін. Менің ойымша, кез келген заң, Сіз бүгін айтқандай, тек фейсбук жұмыс істеп тұрғандай. Шын мәнінде, халық үшін кез келген заң орын алып отырған мәселелерді шешетін күш. Сондықтан, қабылданған заң жобалары шын мәнінде тиісті өзгерістерді енгізіп, әрі қарай жұмыс істеуге жол ашады деген үміттемін. Барлық азаматтарға әрі қарай да... Қазір қолданыста бар базаны барынша пайдаланып, белсендірек болу қажет. Көп болса, механизмдерді көбірек пайдалануға болады. Қалай болса да, осы сұрақтарды тағы қояр мүмкіндік болады және ол кезде нақты жауабын аламыз деп ойлаймын. Аталмыш заңдар нақты жауап беруге мүмкіндік береді деп сенемін. Людмила Петрова, «Ангел» ҚБ директоры: Айтайын дегенім, мемлекеттік қызметкерлерді мұндай заң шошытып алмас па екен, кім онда барады? Оларды ынталандыру бола ма? Онда қылмыстық жауапкершілік, онда артық нәрселер көп, мен одан да қоғамдық жұмысқа барайын. Бұл не үшін керек демей ме? Динара Хайрикенова, модератор: Заң күшіне енісімен барлығы өз орнына түседі деп ойлаймын. Жалпы, адамдар барлық жағдайларға жақсы бейімделеді. Аяқтамас бұрын, осында отырған адамдарға біздің іс-шарамыз бір сағатқа созылады деп уәде бергендіктен, әңгімені жалғастырғымыз келсе де, мемлекеттік бағдарламаны туралы Людмиламен, жергілікті бюджеттер туралы Асқармен де әңгімені жалғастырғымыз келгенмен, тақырыптар әрине, өте қызықты. Өз айтпағыңызды толық жеткізе алмасаңыз, осындай міндет тұрса, мен әрқайсыларыңызға 2-3 минут уақыт беріп, көрермендерге ойларыңызды қорытып жеткізсеңіздер болады. Өздеріңіз жасап жүрген жұмыстарыңыз, заң шығару деңгейінде болсын, заң жобасын әзірлеу тобының жұмысына қатысу болсын есеп беруші мемлекетті қамтамасыз ету жұмысына, Ақмола облысындағы жұмысты мониторингілеуге... қатысты ойыңызды, әйтеуір айтқыңыз келгенді жұртқа жеткізуіңізге болады. Асқар Көшкінбаев, Сорос-Казахстан қоры: Мен қоса кетейін, шындығында халықты тарту құралдары көп. Айта кетейін, Людмиланың жобасы біздің Қордың қолдауымен жүзеге асырылуда. Әлеуметтік аудит деген бағыт бар. Біздің «Жергілікті бюджет» бастамамыздың мақсаты - бюджеттің айқындығының, есеп берушіліктің, жер-жерлердегі тұрғындарды тартудың үздік тәжірибелерін түзу. Біз әртүрлі елдердің тәжірибелерін зерделейміз. Өткен жылы Польшаның тәжірибесімен таныстық. Үндістандікін әлеуметтік аудит бойынша. Айта кетейін, әлеуметтік аудит – өте қызықты және тиімді құрал, бұл жерде барлық тараптар мүдделі. Мысалы, біз Атырау облысында, Алматы облысында жоба жасадық, мен өзім Іле ауданында тұрамын. Іле ауданында біз әлеуметтік аудит өткіздік, яғни «Ақ бұлақ» мемлекеттік бағдарламасы бойынша жобаларды мониторингіледік. Сонда біз тұрғындардың өзі қызығушылық білдіргенін көрдік. Яғни тұрғындар арасынан әлеуметтік аудит құралымен жұмыс істеуді үйренген адам алынып, олар әлеуметтік аудиторлар ретінде осы сумен қамту жобасын тікелей іске асырған компаниялармен де, ауылдық әкімдіктермен де, мәслихаттармен де жұмыс істеді. Осы құралдардың барлығын белсенді пайдаланып, тұрғындарды тарту керек. Әлия Дуганова, «Астана Центр Консалтинг» ҚҚ: Қазіргі сәтте осы тақырыптың бел ортасында жүргендіктен мен бір-екі сөзбен толықтырып кетейін. Бізде Қазақстандағы АҚШ елшілігі жартылай қаржыландыратын жоба басталды. Жақын уақытта фейсбукта азаматтарға кеңес беріп қолдау көрсететін парақша ашуды жоспарлап отырмыз. Ол «Қазақстандағы азаматтардың ақпаратқа қолжетімділік құқығын жүзеге асыру» деп аталады. Людмила Петрова, «Ангел» ҚБ директоры: Қоғамдық мониторингпен біз бірнеше жыл қатарынан айналысып келеміз. Басты мақсатымыз – қысқаша айтсақ, бақылауды жүргізу емес, жұмсалған қаржылардың тиімділігі және атқарылған жұмыстардың сапасы. Татьяна Зинович, Құқықтық саясатты зерттеу орталығы: Қазір ең бастысы, мемлекеттік органдардың бүгін сөз болған барлық компоненттер енген ақпаратқа қолжетімділік құқығын дамытуға бейімделуі, солай қарай бет бұруы. Сондықтан, осы жағынан, мемлекеттің алдында кадрларын қайтадаярлау, оқыту бойынша үлкен міндет тұр. Азаматтық қоғам өз тарапынан Алияның жобалары сынды басқа жобалар аясында бұл жұмысты қолдауға және қандай-да бір жадынамалар, басшылыққа алатын құжаттар әзірлеуге, ұсынылған мүмкіндіктер аясы туралы халық арасында насихаттау, ең бастысы, осы мүмкіндіктерді халық белсенді пайдалану қажет екенін түсіндіру жұмыстарын жүргізуге дайын. Динара Хайрикенова, модератор: Осында келіп, қауыммен ақпараттарын бөліскені үшін мен тағы бір мәрте біздің спикерлерімізге алғыс айтқым келеді. Бізді көреді және сіздер бүгін айтқан ақпараттар азаматтарға өте пайдалы болады және іске асырылады деп үміттенемін. жүктеу/скачать 320,79 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|