Ескерткіштердің сандық көрсеткіші
Жамбыл облысында орналасқан тарих және мәдениет ескерткіштеріне 2021 жылы тұрақты жер пайдалану мемлекеттік АКТ-н жасау бойынша атқарылған жұмыстар
жүктеу/скачать 15,22 Mb.
|
1 2
Байланысты:Бекзат жоба5
Жамбыл облысында орналасқан тарих және мәдениет ескерткіштеріне 2021 жылы тұрақты жер пайдалану мемлекеттік АКТ-н жасау бойынша атқарылған жұмыстар
Жамбыл облысында орналасқан тарих және мәдениет ескерткіштерін анықтау, есепке алу, мәртебе беру және одан айыру, орнын ауыстыру және өзгерту, жай-күйін мониторингтеу және санатын өзгерту жұмыстарын ұйымдастыру -Тарихи-мәдени ескерткіштерді қорғау және күтіп-ұстау мақсатында аудан инспекторларына Заң талаптары бойынша түсіндірме жұмыстарын жүргізу. -Тарихи-мәдени ескерткіштерге қойылған қорғау тақталарын түгелдеу және табиғи фокторлар әсерінен ескірген қорғау тақтайшаларын қалпына келтіру. -Жамбыл облысы аумағынан өтетін «Ұлы Жібек жолы» бойында орналасқан тарихи-мәдени мұраны одан әрі сақтау және танымал етуді жүзеге асыру. -Ұлы Жібек жолында орналасқан ортағасырлық қалалар мен тарихи орындарда ғылыми-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру. -Тарихи-мәдени ескерткіштерге ғылыми-зерттеу, қазба жұмыстарын жүргізу. -Жамбыл облысынан Әулиеатаның қасиетті жерлерінің тізіміне енген нысандарды насихаттау барысында тарихшы, археолог мамандармен кездесулер өткізу Жамбыл облысында орналасқан тарих және мәдениет ескерткіштерінің сандық көрсеткіші 3435-ді құрайды. Оның: Республикалық дәрежедегі ескерткіштер саны - 25 (ҚР Мәдениет және спорт министрінің 2019 жылғы 30 мамырдағы №156 бұйрығы) Жергілікті дәрежедегі ескерткіштер саны - 698 (Жамбыл облысы әкімдігінің 28.12.2021 жылғы №311 қаулысы) Бүкіләлемдік халықаралық дәрежедегі ескерткіштер саны - 5 (Юнесконың 25.06.2014 жылғы шешімі) Алдын ала есепке алынған ескерткіштер саны – 2707 (Тарих және мәдениет ескерткіштері мәртебесін беру мақсатында анықталған тарихи-мәдени мұра объектілері) Жамбыл облысының жергілікті маңызы бар Тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі
1941-1945 жылдары Ұлы Отан соғысында қаза болған жауынгерлерге арналған ескерткіш, 1985 жыл Сарыкемер ауылы Ұлы Отан соғысы құрбандарына арналған ескерткіш, 1967 жыл Түймекент ауылының орталығы Байзақ батыр Мәмбетұлының жерленген жері 1789-1864 жылдар Сарыкемер ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 5 шақырым, Талас өзенінің оң жағасы Тараз өңіріндегі ортағасырлық қалалардың тарихы Әулиебастау қалашығы VI-XIII ғасырлар Айша бибі ауылы Қазақ жерінің қай өңірінде болсын ата-бабаларымыздың сан алуан тарихи ескерткіштері көп екендігі бесенеден белгілі. Тәуелсіздігіміз келгелі бұл тарихи қазына-байлығымыз жаңа қырынан зерттеліп, олардың мән-маңызы артқаны сөзсіз. Бұл біздің тарихымыз ғана емес, сондай-ақ ата-бабаларымыздың елін, жерін қорғаудағы ерлік істерін кейінгі ұрпаққа үлгі-өнеге етіп, насихаттаудың тамаша ескерткіштері екендігі соңғы кездері жиі айтылып жүр. Әсіресе Елбасымыздың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласынан кейін осы қазына-байлығымызға мемлекетіміздің ерекше көңілі аударылды. Өңірлерге экспедициялар, автошерулер ұйымдастырылып жатқандығын жақсы білеміз. Міне бүгін біз Жамбыл өңіріндегі тарихи ескерткіштерінің қысқа мазмұнды таныстырылымдарын беріп отырмыз. ТЕКТҰРМАС КЕСЕНЕСІ ( ХІV ғ.) ҚАРАХАН КЕСЕНЕСІ (ХІ-ХІІ ғғ.) АЙША БИБІ КЕСЕНЕСІ (XI-XII ғғ.) Айша бибі кесенесі — ХІ-ХІІ ғасырлардағы сәулет өнерінің көрнекті ескерткіші. Жамбыл облысы Жамбыл ауданында Айша бибі ауылында орналасқан. Сырты керамикалық плиталармен қаланып, ойып жасалған өрнектің сән-салтанаты мен сан түрлілігі жағынан Қазақстандағы басқа мемориалдық-дәстүрлік ескерткіштер ішінде оған тең келетіні жоқ. Ескерткішті қалаған кірпіштердің әртүрлілігінің өзі таң қалдырады. Оның алғашқы қалпы біздің уақытымызға дейін тек батыс қабырғасында сақталған. Ескерткіш туристтерді тек қана ерекше сәулетімен ғана емес, сонымен қатар сұлу Айша бибі мен батыр Қарахан арасындағы шексіз махаббаты туралы аңыз да қызықтырады. Аңыз бойынша Айша өзінің ғашығы Қараханға бара жатқан жолында жыланның шаққанынан қайтыс болған. Айша бибі тарихтан белгілі Қараханның әйелі. Күмбезді сол Қарахан (Әулие ата) салдырған. Бірақ кесенені салған сәулетші туралы нақты дерек жоқ. Кейінгі салынған кесене алғашқысына ұқсамайды. Қас беті Айша бибі кесенесіне ұқсас болғанымен, кірпіштерінің өрнектеліп қалануы жағынан Бұқарадағы ортағасырлық Исмаил күмбезіне еліктеушілік байқалады. Қарахан кесенесі төрт бұрышты, ортаңғы кең бөлмеден және үш кіші бөліктен тұрады. Орталық бөлменің төбесі киіз үйге ұқсатылып жабылған. Артқы жағында екі мұнарасы бар. Кесененің қас беті оңтүстікке қараған, ал оның ішіндегі қабір оңт-тен солт-ке қаратыла қойылған. Кірер есігі аркалы қуыспен безендірілген. Қабырғаларының ішкі жағы кесененің бұрынғы өз кірпіштерімен қаланып, сыртқы жағын қалауға жаңа кірпіш пайдаланылған. Қарахан кесенесі - Қазақстанда 11 ғасырдан сақталған сәулет өнері ескерткіші. Қазіргі Тараз қаласының батыс шетінде. Кесене Қарахан әулетінен шыққан белгілі хан Ша-Махмуд Бұғра Қарахан қабірінің басына орнатылған. Күмбезі ғана құлаған кесененің төрт қабырғасы мен жылтыр кірпішпен өрнектелген қос мұнарасы 19 ғасырдың 90-жылдарына шейін сақталған. 1905 жылы оның құлаған бөлігі түгелдей бұзып алынып, орнына 1906 жылы жаңа кесене салынған. Жаңа құрылысты сол кездегі Ташкент ишаны Сайд Бакханов қаржыландырған. Көне Тараз қаласының ортағасырлардағы сәулетті құрылыстарының бірі ерте ислам дәуірінің мешіті (IX-XII ғғ.) және оған қосалқы салынған керуен-сарайы (VIII-XII ғғ.) Ерте ислам дәуірінің мешіті және керуен-сарай Көне Тараз қаласының ортағасырлардағы сәулетті құрылыстарының бірі ерте ислам дәуірінің мешіті (IX-XII ғғ.) және оған қосалқы салынған керуен-сарайы (VIII-XII ғғ.) қазіргі Тараз қаласының орталық бөлігінде, Төле би көшесінің бойында Қарахан кесенесіне жақын жерде орналасқан. Ескерткіш 2017 жылы «Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» жобасы аясында Қазақстанның өңірлік қасиетті нысандар тізіміне енген. Ежелгі Таразда түркі қағандары билік құрған заманда әртүрлі дін өкілдері бейбіт өмір сүрді. Х ғ. араб географы әл-Мағдиси: «Тараз – бекiнiстi үлкен қала, бау-бақшалы, халқы көп, айнала ормен қоршалған, төрт қақпасы және рабады бар. Ал базардың нақ ортасындағы үлкен мешiтi көрiнiп тұрады» - деп сипаттайды. Тарихи деректерге жүгінсек, ІХ ғ. дейін Тараз қаласының аумағында несториандық-христиандық шіркеу болып, кейіннен мешітке айналған құрылыс нысаны болғандығы жайлы мәліметтер кездестіреміз. Мұндай мешіттер ортағасырлық Дихнуджикес, Хамукет, Атлах, Жікіл, Бехлу қалаларында да болған. Бұл кезең жазба деректер бойынша ІХ ғасырдың аяғында Таразды саманидтердің жаулап алған уақытына түспа-тұс келеді. Жазба деректер бойынша, 893 жылы Исмаил ибн Ахмад Таразға әскери шабуылдар жасап, көптеген қиындықтар туғызады. Тараз әмірі елін аман алып қалу үшін соғыссыз беріліп, 10 мың қала жұртымен бірге ислам дінін қабылдайды. Осы кезеңнен бастап басқа діндегі ғибадатханалар мен христиандық шіркеулер толығымен исламдық мешіттер ретінде қайта жасақталған. Тараз қаласының орталық бөлігіндегі мешіт пен оған қарама-қарсы орналасқан керуен-сарай да исламдық мәдениеттің келуімен қайта құрылған ескерткіштер болуы мүмкін. Жүргізілген ғылыми-зерттеу жұмыстарының барысында 8 бөлмеден тұратын керуен-сарай ғимараты үш рет қайта құрылып, қалпына келтірілгендігі анықталған. Мешіт пен керуен-сарай құрылысы Орта Азиялық ислам мәдениетінің сәулет ескерткіштеріне ұқсас келеді. Археологиялық қазба жұмыстары кезінде тиын, қыш-құмыра, тұрмыстық бұйымдар мен өзгеде тарихи жәдігерлер табылған. 2016 жылы нысанда уақытша сақтау және музейлендіру жұмыстары жүргізіліп, жергілікті тұрғындар мен туристер келіп тамашалайтын тарихи ескерткіш орнына айналған жүктеу/скачать 15,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2