Этноcaрaлық келіcім Қaзaқcтaн Реcпубликacындa тәуелcіздік пен демокрaтияны нығaйтудың негізі. Қaзaқcтaн хaлқы Accaмблеяcының мәнін aшу
Қaзaқ қоғaмындaғы дәcтүрлі әлеуметтік құрылымдaрды cипaттaңыз
жүктеу/скачать 178,55 Kb.
|
Тарих Сессия 2020 дұрыс ответы
| Қaзaқ қоғaмындaғы дәcтүрлі әлеуметтік құрылымдaрды cипaттaңыз.
Жүздердің ішінде адамдардың қауымдық бөліністері: одақтар (тайпа), бірлестіктер (ру), қауымдастықтар (ата) және жүздердің бір бөлігін құрайтын және өздерінің билеушілері (билері мен батырлары) басқарған қауымдар (ауыл) сақталған. Бірлестіктер мен қауымдастықтар этникалық емес, оның мүшелерінің экономикалық және саяси қауымдастығының нысаны болды. Кландық кличи (уран) және белгілер (таңба), дәстүрлер, аңыздар және ата-бабаларды жерлеудің жалпы орындары бірлестіктердің оқшаулығының, салыстырмалы дербестігінің атрибуттары болып табылды. Қазақ қоғамындағы әлеуметтік-сословиелік қатынастар қарастырылып отырған уақытта ерекше болды. Мысалы, қазақ қоғамында екі сословиелік топ болған. Айқындаушы фактор мүліктік жағдай емес, әлеуметтік мәртебе болды. Әлеуметтік құрылымдағы ең жоғарғы класс-жүздер жүйесіне кірмейтін тері мен торе кіретін ақсүйектердің (ақ сүйек) класы. Төре-Шыңғыс ханның ұрпақтары, туған жері бойынша сұлтан атағын және хан тағына ие болу құқығын алды. Олар қазақ қоғамының ең ықпалды саяси күшін көрсетті. "Сұлтан" сөзі бастапқыда жоғарғы билік туралы ұжымдық ұғымды білдірді-үстемдік, үстемдік, билік және үкімет. Сұлтандар дене жазаларынан құтылып, билерді сотқа тартпады, оларды тек сұлтандардың ханы немесе үлкені ғана жазалай алады. Шыңғысханның ерлер қатарында билік етпеген ұрпақтары үшін оглан мен торе термині қолданылды. Ақ сүйекке исламның алғашқы уағыздаушыларының ұрпақтары саналған және қазақтар арасында үлкен беделге ие болған ожа-ға да қатысты болды, бірақ олардың сұлтандармен салыстырғанда құқықтары шектеулі болды. Yec-тің (қара сүйек) макавасы ең көп болды. Сұлтандар мен қожалардан айырмашылығы қарапайым адамдардың әртүрлі санаттарын белгілеу үшін бірнеше терминдер қолданылды: карачу, қарақиша, шаруа, букара. Бұл тәуелсіз экономиканы жүргізетін, тәуелсіздігі мен бостандығын қорғаған отбасылар. Қара сүйек ортасында кәсіби және әкімшілік сипатқа ие бірнеше топ ерекшеленді. Бұл билер мен батырлар еді. Билер әкімшілік, сот және әскери функцияларды атқарды. Олар қарапайым құқықты жақсы білетін және халық арасында үлкен беделге ие адамдар ғана бола алады. Тәуке хан тұсындағы билер құрылтайда халықтың мүддесін қорғап, жалпы мемлекеттік істерді шешуге сұлтандармен бірге қатысты. Батырларды уақыттың өзі, әскери қақтығыстар мен сыртқы қауіп-қатерлер тудырды. Қaзaқcтaндaғы Aқпaн буржуaзиялық-демокрaтиялық төңкеріcінен кейінгі қaлыптacқaн түрлі caяcи пaртиялaрды («Aлaш», «Үш жүз», «Шуро-и -Иcлaми», «Cоциaл-революциялық», «Конcтитуциялық -демокрaтиялық», «Cоциaл-демокрaтиялық» т.б.) caрaлaу. Ақпан төңкерісінің жеңісі күллі қазақ деген ұлт зиялыларының басын бір жерге қосуға мүмкіндік әкелді. Қазақ съездерін өткізуге ұлт зиялылары белсене кірісті. Бірінші Жалпықазақ съезі 1917 жылы 21-28 шілдеде өтті. Бірінші Жалпықазақ съезінде «Алаш» атты партия құрылды. 1905 жылы басталған Алаш қозғалысы 1917 жылы қайта Алаш партиясы болып жалғастырылды. Партияның негізгі бағыты — реформистік жолмен қазақ елін жаңа белестерге көтеру. Алаштықтардың мақсаты қазақ халқын отарлық негізден азат ету, автономиялық ұлттық мемлекет құру. 1917 жылы 21 қазанда «Қазақ» газетінде «Алаш» партиясы бағдарламасынның жобасы басылып шықты. 1917 жылы желтоқсан айының бас кезінде Орынборда екінші жалпы қазақтың съезі шақырылды. Онда Алаш орда үкіметі құрылды. Басшысы болып А. Бөкейханов сайланды. Бірақ ол үкіметтің өмірі қысқа болады да, мақсатына жете алмады. 1918 жылы қарашада Алаш орда үкіметі кеңестік әскерледің күшімен талқандалды, «Алаш» партиясының басшылары мен мүшелері репресияға ұшырады. Өздері құрастырған «Үш жүз» партиясы - Қазақстанда 1917 жылы қазан-қараша айларында дүниеге келген ұлттық-саяси ұйым. Партия мүшелері кейде өздерін «қазақтың социалистік партиясы» деп те атады. «Үш жүз» саяси ұйымындағы жетекшілік рольдерді бұрынғы қорғаушы адвокат, журналист және драматург Көлбай Тоғысов, фельдшер және тілмаш Шаймерден Әлжанов, Әбілхайыр Досов, Ысқақ Кабеков, Мұқан Айтпенов атқарды. Бұл партияның өмірге келуі қазақ зиялылар тобының білімі мен саяси мәдениеті түрғысынан біркелкі емес, сондай-ақ түрлі саяси ұстанымда екенінің айғағы. Келесі жылдың басына қарай бұл саяси ұйымдағы басшылық Көлбай Тоғысовтың қолына көшеді. Өздерін саяси партия ретінде жариялаған алғашқы күннен бастап-ақ үшжүздіктер Алаш партиясына қарсы ұстанымда болды. Алаш партиясының беделін түсіру мақсатында пайдалануға тырысты. Өзін социалистік ұстанымдағы партия санаған «Үш жүздің» қызметінде үйлесімсіз қайшылықтар көп еді, сондықтан да оның қызметі ұзаққа созылған жоқ. «Шуро и Ислами» ислам партиясы. Атауы айтып тұрғандай, партия қоғамдық қатынастарда діни мәселелерге баса маңыз берген. Ислам кеңесі - 1917 жылғы мамырда Мәскеуде өткен бүкілресейлік мұсылман съезінің шешіміне сәйкес құрылған қоғамдық-саяси ұйым. Орталығы Ташкент қаласында құрылған бұл ұйымның қызметі жалпы Түркістан өңіріне ықпалды болды, сондай-ақ оның басшылығында Мұстафа Шоқай, Сералы Лапин болды. «Ислам жолындағы кеңестің» ұйымдастыруымен 1917 жылғы қарашада Қоқан қаласында IV төтенше өлкелік мұсылмандар съезі шақырылып, онда кеңестік билікке балама Түркістан (Қоқан) автономиясы құрылғандығы жарияланып, үкіметі құрылды. Конституциялық - демократиялық партия, кадеттер, “Халық азаттығы” партиясы – 20 ғасырдың басындағы Ресейдегі саяси партия. 1917 жылы Ақпан революциясынан кейін Уақытша үкіметтің және оның жергілікті билік орындарының құрамында Конституциялық - демократиялық партияның мүшелері басымдылық танытты. 1917 жылы наурызда болған Конституциялық - демократиялық партия съезінде Бөкейханов сөз сөйлеп, қазақ халқының жер мәселесін көтеріп, оның дұрыс шешілу керектігін алға тартты. Бірінші жалпықазақ съезінен кейін Бөкейханов Конституциялық - демократиялық партия құрамынан шығып, съезд шешіміне орай жалпыұлттық “Алаш” партиясын құру жолына кірісті. Корнилов бүлігі кезінде Конституциялық - демократиялық партия мүшелері Уақытша үкімет құрамынан шықты. Конституциялық - демократиялық партия басшыларының көпшілігі эмиграцияға кетті. РКФСР Халық Комиссарлары Кеңесі Конституциялық - демократиялық партияны халық жауларының партиясы ретінде айыптады. жүктеу/скачать 178,55 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|