«Эволюциялық ілім» пәні бойынша 050113-

Бақылау сұрақтары

2.Гендердің ауытқуы

3.Популяциялық толқындар.

4.Оқшаулану

5.Табиғи сұрыптау.
6. Әдебиеттер тізімі

ОБСӨЖ №28.
1.ОБСӨЖ тақырыбы: Табиғи сұрыптау және оның маңызы

2.ОБСӨЖ жоспары :

1.Табиғи сұрыптаудың мәнісі.

2.Табиғи сұрыптау мен қолдан сұрыптау әрекетіндегі ұқсастықтар мен айырмашылықтар.

3.Табиғи сұрыптау мен бейімділіктің салыстырмалығы.

Табиғи сүрыпталу популяцияға түрге пайдалы тұқым қуалайтын өзгерістерді толық сақтап жинақтап ортаға басқалардан дажаңа жақсы жетіген және ұрпақ қалдыра алатын особьтар жасау арқылы әсер етеді. Мұндай особьтар тіршілік үшін күресте сирегірек иөледі.

Табиғи сұрыпдалу баяу әсер етеді және кез-келген жастағы особьтардың екі жынысына да таралады.

Табиғатта табмғи сұрыпталу творчествалық роль атқарады:бағытсыз тұқымқуалайтын өзгерістерден дәл осы жағдайларда өмір сүруге әлде қайдажетілдірілген жаңа особьтоптарын түзе алатыны ғана сұрыпталады.

Табиғи сұрыпдалу-эволюциялвқ процестің негізін қозғаушы күші.Ол популяциялар санын көбейтіп гендік құрамының алуан түрлілігін арттыруға жеткізетін түрдің кең таралып орналасуы кезінде ойдағыдай өтеді.Мұпдай жағдайларда сұрыпталу мүмкіндіктеріөрістей түседі.Табиғи сұрыпталудың қарқындылығымен бағыты жылдың әр маусымында жыл сайын өзгеріп отырады.Бұлособьтардың биологиясымен тіршілік жағдайларының ауытқуына байланысты жүреді.

Қолдан сұрыптау мен табиғи сұрыпталу әсерлерін салыстыру.Тұқым қуалайтын өзгергішті екі процеске де негіз болып,сұрыпталу,а материал жеткізіп береді. Қолдан сұрыпталу мен табиғи сұрыпталу нәтижесінде жаңа формалар жасалынады; Қолдан сұрыпталу кезінде-тұқымдармен сорттар,ал, табиғисұрыпталу кезінде түрлерпайда болады.Бұлекі процестердің арасында айтарлықтай айырмашылықтар бар.Адам қолдан сұрыпталу кезінде особьтары байқалған белгілері бойынша іріктелгенособьтардың организм үшін тіпті зиянды болуы мүмкін.Мәселен шошқалар мен мсүтті сиырлардың ең жақсы тұқымдары адам қамқорлық жасмаған болса, табиғатта өмір сүрмеген де болар еді. Табиғи сұрыпталудың кезінде айналадағы ортажағдайлары сұыптаушы фактор болып табылады.Осыған орай табиғи сұрыпталу тек популяциялар мен түрдің толықпайдасы үшін ғана әсер етеді.

Тест

А) Линней.

Б) Дарвин.

С) Ламарк.

Д) Руле.

2.Организм сыртқы ортаның физиикалық факторға және басқа тірі организмдерге тәуелділігі , ұрпақ қалдырып отыруы не деп аталады.

А) Бейімдеушілік

Б) Тіршілік үшін күрес

С) Дивергенция.

3.Қай жылы Дарвинің табиғи сұрыптау жолымен түрлерджің шығу немесе тіршілік үшін күреске қолайлы тұқымның сақталып қалуы деген әйгілі кітабы шықты.

А) 1852 ж 20 Ноябрде

Б) 1854 ж 24 Ноябрде

С) 1859 ж28 Ноябрде

Д) 1860ж 29 Ноябрде

4. Қай жылы ғалым су инертон да насекомның сұрыптау агенті құстар екеніңатап көрсеткен.

А) Итальян.

Б) ағылшын.

С) Грек.

Е) Эфест.

5. Табиғи сұрыптауға байланысты насекомдардың қай түрі қолданды.

А) Шегіртке.

Б) қалақай көбелегі

С) Инеліктер.

Д) қандалылар.

6. Түрлерт саның реттелуіне маңызды рөл атқарады.

А) Жарық

Б) климат.

С) жел.

7. 1953 ж ДНҚ молекуласының құрылымын көлемді моделін жасаған ғалымдар.

Б) Уотсон.

С) Аристотель, Линней.
Реферат.

Табиғи сұрыптау.

Табиғи сұрыптау формалары.

Мимикрия

1.Тіршілік үшін күрес.

2.Тіршілік үшін күрес формалары.

3.Элиминация және оның эволюциялық ролі.

Тіршілік үшін күрес – дамып келе жатқан организмдердің сыртқы ортаның физикалық факторна және басқа тірі организмдерге тәуелділігі, сон дай-ақ, рсобьтардың “өзіне ұрпақ қалдырып” отыру қабілеті. Осы жайында шөлді жерде өсетін өсімдіктерді қуаңшылықпен күреседі деп. айтуға болар еді, “бұдан гөрі олар ылғалдылыққа тәуелді деген дұрысырақ”. Бұл тәуелділіктер өте күрделі бір-бірімен тығыз байланысып, шырмалып жатыр. Олардың бірі организмге қолайлы, оның дұрыс тіршілік етуіне себе болады, екіншілері, керісінше түрдің дамып келе жатқан особьтарына теріс әсер етюді, олардың санының көбеюіне бөгет болады.

Түрлер санының реттелуі жөнінде климат маңызды роль атқарады, сірә, өте зор бөгеу болса керек. 1854-1855 жж қысында Дарвин өз аймағындағы құстардың 4/5 қырылып қалғандығын атайды. Егер адамда кездесетін інде аурудан 10% қазаны көп деп. танысақ, аталған қырғын шын мәнінде төтенше екенін түсіну қиын емес. Климаттың қолайсыз жағдайлары осы жөнінде аталған қатты суықтар, организмге тікелей әсер етіп қана қоймай оның азық қорын азарту арқылы жанама да әсерін тигізеді.

Дарвин бірге мекендеуші организмдердің арасындағы қарым-қатынастың күрделіңлігі жайында көптеген мысалдар келтірді. Өсімдіктердің өскіндерін әр түрлі жануарлар көптеп құртып отырады. Дарвиннің еебі бойынша 0,5 м² көлеміндегі жерде пайда болған 357 өскіннің 295-ін моллюскалар мен насекомдар жойып жіберген.

Тіршілік үшін күрес түсінігіне Дарвин организмнің қоршаған абиотикалық та, биотикалық та факторлармен арақатынасын кіргізеді. Организмдер арасындағы қатынасты түрішілік және түраралық деп бөлуге болады. Дарвин тіршілік үшін күрестің айқындылығын табиғатты бағдарлап қана қоймай, эксперимент арқылы да көрді және дәлелдеді. Мысалы, бір тәжірибесінде ол өсімдіктер шыдамдылығының температураға байланыстылығын көрсетті. Бұршақтардың 390 көшетінен кейін түнгім суықтан кейін 12-сі ғана тірі қалғанын көрді. 4 күн өткеннен кейін қайта болған түнгі суықтан кейін ол қалған 12-нен 3-еуі ғана аман қалды.

Табиғатта пайдалы белгісі бар организмдердің тірі қалуы және ұрпақ қалдырып өркендеу мүмкіндігі мол болады. Бұған керісінше, қандай да болса организмге зиянды өзгеріс, оның тіршілігіне теріс ықпал етеді, ондай өзгерісті особьтар ең алдымен құрып кетеді (элиминация) немесе өсіп-өне алмайды.

Элиминация ортаның әртүрлі факторларына байланысты.Табиғатта мұндай процесс болатынына бақылау фактылары дәлел болады. Осы кезде құстарда болатын элиминация біршама толық анықталған. Мысалы: топ құстарға жыртқыштар шабуыл жасағанда ең алдымен олардың ішінен қандай да бір кемістігі бар құстар қолға түсіп жем болады. Швециядағы бақылаулар бойынша қырғи 50 шамалы бір топ торғайлардың ішінен бір көзі соқыр торғайды соқыр жағынан келіп Остап алған. Екінші бір жағдайда осы түрге жататын жыртқыш құс 20көкшіл торғайдан жарақаттанған біреуін, 100 шымшықтан әлсіздеу біреуін ұстаған. Осы сияқты талғамдылық көптеген басқа жыртқыштарда да байқалады. Бұл аталып өткен фактылар, құстардағы элиминация түр үшін бағасы кем особьтарда болатындығына дәлел.

5.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмасы .

Бақылау сұрақтары

2.Тіршілік үшін күрес формалары.

3.Элиминация және оның эволюциялық ролі.

ОБСӨЖ №30.
1.ОБСӨЖ тақырыбы: Бейімделушілік ұғымы

2.ОБСӨЖ жоспары :

1.Бейімдеушілік туралы түсінік.

2.Бейімделушіліктің пайда болуы.

3.ОБСӨЖ мақсаты: Тақырыпты толық меңгеріп студенттердің өз бетімен жұмыс жүргізуіне жол ашу.

4.ОБСӨЖ мазмұны:

1.Бейімдеушіліктің пайда болуы. Эволюция барысында пада болған жаңа бейімдеушілер қалыптаса отырып, бейімдеушілікке әкеледі. Бұл кейбір түрдің морфологиялық ерекшелігіне сай келсе, ол біртіндеп, жаңа түрлер мен популяцияның түзілуіне әрі қарай биоициноздық өзгеруіне бас тама болады. Сыртқы орта жағдайына орай бейімдеушілік белгілерінің пайда болуы эволюциялық негізгі нәтижесі.сондықтан эволюцияны бейімдеушіліктің пайда болуы әрекеті ретінде қарастыруға болады. Яғни адаптогионез.

Бейімдеушілік деп. – белгілі орта жағдайында тіршілік етіп, тұқым қуалаушылық белгілері арқылы ұраққа берілуін қаматамассыз еттіннақты морфологиялық қасиеттердің даму мен пайда ьолуын айтамыз.

Бейімдеушіліктің қалыптасуы тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік және сұрыпталуға тікелей байланысты. Өйткені тұқым қуалаушылықтың өзгергіштік бейімдеушілікке элментарлы эволюциялық матеріал бойынша сұрыпталу эволюйциялық әрекет. Кез келген популяциядағы белгілі бір фенотип тік өзгерісті бейімдеушілік деп. қарауға болмайды. Популяція барысында сол ортаға сайарнайы белгі қалыптасқан да ғана бейімдеушілік деп. қарауға болады.

2.Бейімдеушіліктің түрлері. Бейімдеушілік қасиетеріне қарай (қарапайым қорғаныштық бейімдеушілік болып; -күрделі бейімденушілік болып бөлінеді.

Қарапайым қорған бейімдеушіліктің түрлері.

бүркеніш рең бейімдеушіліктің бұл түрі ашық жерде тіршілік ететін ағзалардың жауларынан қорғану белгісі.

Жасырушы рең – жануарлардың дене піші ні мен реңі тұрғысынан айналадағы заттарға сәйкес келії.

Сақтандырғыш рең – көбіне улы және шағатын жәндіктерге тән белгі

Қорғаныш рең немесе мимикрия – қауіпсіз жәндіктердің піші ні, реңі, мінез-құлығы тұрғысынан улы, шағатын қауіпті жәндіктерге ұқсастығын айтамыз.

Глоссарий

Модель

Шыбынжегі

Тест

а) Ағзалардың нақты орта жағдайларында тіршілік етіп ұрпақ қалдыруын айтамыз.

б) Ағзалардың суда тіршілік етуі.

С) Ағзалардың бейімдеушілігі.

Д) Ағзалардың көбеюі.

Е) Ағзалардың қоректенуі.

Бейімдеушілік рең қандай қызмет атқарады.?

А) Ашық жерлерде тіршілік ететін ағзалардың жауынан қорғануы.

Б) Күннен қорғануы.

С) Судан қорғануы.

Д) Оттан қорғануы.

Е) Барлығы дұрыс.

Жасырушы рең қандай рең?

А) Жануарлардың дене пішіні мен реңі тұрғысынан айналадағы заттарға сәйкес келуі.

Б) Жануарлар мен өсімдіктердің сәкестігі.

С) Дұрыс жауабы жоқ.

Д) Барлығы дұрыс.

Е) Жануарлардың ұқсастығы.

Сақтандырушы рең көбейсе көбінесе қандай жәндіктерге тән.

А) Ұлы және шағатын жәндіктер.

Б) Ұлы емес жәндіктер.

С) Өсімдіктер.

Д) Жануарлар.

Е) Барлығы.

Сақтандырушы реңге кайсы жәндік жатады.

А) Бұзаубас.

Б) Инелік.

С) масса.

Д) құммырсқа.

Е) шыбын.

Бейімдеушіліктің қалыпттасуы неге байланысты .

А) Тұқым қуалауға.

Б) Өзгеру.

С) Барлығы дұрыс.

Д) Қрпақ қалдыру.

Е) Өзгергіштігі мен сұрыптау.

Бейімдеушіліктің неше түрі бар.

А) 4

С) 6

Е)3

А) Құстардың ұшуға беймделуі.

Б) жыльанның жүруі.

С) Көбелектің жүзуі.

Д) барлығы дұрыс.

Қорғаныш рең қандай жәндіктерге тән.

А) Қауіпсіз жәндіктердің қауіпті жәндіктерге ұқсастығы.

Б) Өсімдіктердің жануарларға ұқсастығы.

С) Барлық жауап дұрыс.

Бүркеніш реңнен қалыптасу неге байланысты.

А) Эволюциялық элементердің нәтижелігіне байланысты.

Б) Қауіпсіз жәндіктердің қауіпті жәндіктерге ұқсастығы.

С) Барлық жауап дұрыс
ОБСӨЖ № 31.
1.ОБСӨЖ тақырыбы: Бейімделушіліктің түрлері

2.ОБСӨЖ жоспары:

1.Қарапайым қорғаныш бейімдеушілік

2.Бүркеніш реңі.

3.Жасырын рең.

4.Сақтандырғыш рең.

5.Қорғаныш рең.

6.Күрделі бейімдеушілік.

3.ОБСӨЖ мақсаты: Тақырыпты толық меңгеріп студенттердің өз бетімен жұмыс жүргізуіне жол ашу.

4.ОБСӨЖ мәтіні:

Бейімделушілік екі үлкен топқа бөлінеді.

1.Қарапайым-қорғаныштық

2.Күрделі бейімделушілік

Қарапайым бейімделушілікке мыналар жатады

1)бүркеніш рең – ашық жерлерде тіршілік ететін ағзалардың жауларынан қорғану белгісі. Көптеген көбелектер, бунақденелілер денесінің әртүрлі түсті болуына сәйкес өсімдіктер арасынан ажырату қиын. Солтүстіктегі жануарлардың түстерінің ақ болуы осыған мысал бола алады.

2)жасырушы рең – жануарлардың дене пішіні мен реңі тұрғысынан айналадағы заттарға сәйкес келуі.Мысалы: теңіздер мен көлдерде мекендейтін атбасы мен инебалықтың қалың балдырлар арасынан ажырату қиын. Бразилияда тіршілік ететін жапырақ балық өлі балыққа ұқсас келеді.

3)сақтандырғыш рең – көбіне улы және шағатын жәндіктерге тән белгі.Негізгі белгілері ашық реңді, өздерін жақсы қорғауға бейімделген.Мысалы: сары ала жолақты аралар, қызыл жолақты тропикалық жылан, қарақұрт т.б.

4)қорғаныш рең немесе мимикрия – қауіпсіз жәндіктердің қауіпті жәндіктерге ұқсас болуы. Мысалы: кейбір шыбын түрлерінің шағатын сонаға ұқсас болуы немесе араға ұқсас келуі, улы емес жыланның улы жыланға ұқсас болуы т.б.

2. Күрделі адаптациялардың мысалына тропикалық жерлерде тіршілік ететін шыбынжегі өсімдігін келтіруге болады. Ол шыбын-шіркейлермен қоректенеді. Қоректену аппараты күрделі дамыған. Қорегін ұстап қалу үшін арнайы сұйықтығын бөліп, шыбын өсімдіктің гүліне қонғанда, жабысып қалады, күлте жапырақшалары ине тәрізді болғандықтан шайнау қызметін атқарады.

1.Қарапайым қорғаныш бейімдеушілік

2.Бүркеніш реңі.

3.Жасырын рең.

4.Сақтандырғыш рең.

5.Қорғаныш рең.

6.Күрделі бейімдеушілік.

ОБСӨЖ №32.
1.ОБСӨЖ тақырыбы: Түр, типологиялық түр концепциясы

2.ОБСӨЖ жоспары :

1.Түр және түрдің пайда болуы.

2.Түр туралы ұғымның қалыптасу тарихы.

3.ОБСӨЖ мақсаты: Тақырыпты толық меңгеріп студенттердің өз бетімен жұмыс жүргізуіне жол ашу.

4.ОБСӨЖ мазмұны:

Түр тармағы, немесе географиялық раса дегеніміз — географиялық орны оқшау және т ұ р а қ т ы , морфологиялық белгілері жөнінен ажыратын географиялық популяциялардыңжиынт ы ғ ы. Бұл анықтамадан әрбір түр тармағына тән нақтылы морфологиялық белгілері және ареалы болатындығы көрінеді. Сонымен қатар бір түрге қарасты түр тармақтарының араласқан жерлерінде әрқашан аралық формалар кездеседі. Табиғаттағы түр тармақтары әр уақытта өз ара шағылысып, өсімтал ұрпақ беріп отырады, демек, бұлардың араларында физиологиялық және генетикалық оқшаулық жоқ.

Әдетте, ареалы көлемді түрлер көптеген түр тармақтарына бөлінеді. Мысалы Совет Одағының территориясындағы кәдімгі тиіннің жиырма екі түр тармағы бар.Толып жатқан популяциялар ішінен әрбір түр тармақ реңіне қарай ажыратылады, оның көптеген даналарын салыстырғанда ғана айырмашылық айқын көрінеді.

Сонымен қатар көршілес екі түр тармақтарының араларында әрқашан аралық белгілері бар особьтар кездеседі.

3.Түрдің ареалы тұтасып жатқанжағдайда көршілес екі түр тармағының шекарасын дәл ажырату қиын, себебі мұнда интерградациялық аралық зона болады. Бұл жерде бір географиялық раса екінші географиялық расаға сына тәрізді өзгергіштік сияқты біртіндеп еніп жатады.

Басқа жағдайларда түр тармақтық ареалдар біршама дәл ажыратылады, бұл түр ареалының табиғи бөлшектенуінен байқалады. Бұған теңбіл торғай мысал болады. Бұл түр Соломон аралдарында мекендейді; бұл бірнеше географиялық расалар құра отырып, әрбір расаның бір не бірнеше аралдар көлемінде меншікті ареалы болады.Бұлардың екі формаларының ғана реңі ұқсас, қалғандарының қораздары қауырсындарының әшекейлі түсті мәнерлерінде айырмашылық бар. Сонымен қатар, қай түр тармағының популяциясында болса да баска түр тармақтарына тән белгілері бар особьтар кездеседі. Сөйтіп түр тармақтарының ареалдары бір-біріне түйісіп жатпаса да, жеке популяцияларда географиялық расаларды біртұтас системаға байланыстырушы аралық формалар әрқашан болып отырады
5.Студенттің орындайтын тапсырмасы .

Тест

А) инсулин.

Б) популяция.

С) Түрлер.

2. Зоологтардың есептеуінше жануарлардың белгілі түрлерінің жалпы саны қанша.

А) 2млн

С) 15млн.

3. Түр деген терминді кім енгізді.

А) Д.Рей.

Б) Ламарк.

С) Уэлин.

4. Түрдің негізгі неше кретерийлерін атауға болады.

А) 4

С) 2

А) тышқан.

Б) Сары шымшық

С) құрбақа.

6. Инсулин қандай жануарларға тән.

А) омыртқалы.

Б) хордалы.

С) омыртқасыздар.

7. Биологиялық түрлердің болатындығын Дарвинге кімнің жұмыстарымен белгілі болатын.

А) Ламарк.

Б) Рей.

С) Уели

А) 3

С) 4

А) оңаша фаза

Б) ұйірлік фаза

С) интерфаза.

1.Түр дегеніміз не

2.Түрлер қалай пайда болады.

3.Дарвиннның түрлер тегі еңбегі.

4.Түр концепциясы.

5.Тимирязевтің биологиядағы тарихи әдіс еңбегі.

1.Морфологиялық критерий.

2.Физиологиялық –биохимиялық критерий.

3.Генетикалық критерий.

4.Экологиялық-географиялық критерий.
3.ОБСӨЖ мақсаты: Тақырыпты толық меңгеріп студенттердің өз бетімен жұмыс жүргізуіне жол ашу.

4.ОБСӨЖ мәтіні:

Түр кретерилері Жаңа түрдің анықталуы оларды сипаттау үзілісіз жүріп жатады табиғатта түрлер көп белгілерімен қасиеттері арқылы ажыратылатыны белгілі. Оны түр кретерийлері деп атайды.

1- Морфологиялық Бір түрге жататындардың ішкі және сыртқы белгілерінің ұқсастығын анықтау. Бұл кретеридің көмегімен бір түрге жататындарды анықтауға және туыстық жақындығы жоқ түрлерді ажыратуға болады М парус түрлеріне жататын 3 түр parus maior үлкен сары шымыық. parus

Тіршілік түші материясыз ерекше супстанцясыз саналып ол материялы дүниеге тәуелсіз деп қаралады. Сондықтан виталистік концепсияны бір бетке жақтаушылар күші құдайдың құдіретімен деп саналады осыдан кейін ақыретік өмір бар деген діни сенімге байланысты жан (ажалсыз) мәңгә деген ұғым туады.

Табиғат жөнінде биологиядан тарихи көз қарас толық танылғаан кейінде жаратылыс таныудан ваталистік принцип қол үзбей келеді.Ол модернизацияланған жаңа бейне алады мысалы; Коктың психоламрксистік көз қарасында жан деген ұғымның орнына ерекше қуат (Бателизім ) деген ұғым берілген.
5.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмасы .

Бақылау сұрақтары

2.Физиологиялық –биохимиялық критерий.

3.Генетикалық критерий.

4.Экологиялық-географиялық критерий.

1.Аллопатриялық түр түзілу.

2.Симпатриялық түр түзілу.

3.Дивергенттік түр түзілуі.

4.Филогенетикалық түр түзілу.

5.Гибридтік түр түзілу.

Түр түзілу тірі табиғаттағы көп түрліліктің незгі көзі болып табылады.Түр түзілудің бірнеше жолдары бар:

1.Аллопатриялық түр түзілу (әр жақта оқшауланған) бастапқы түр ареалының шеткі аймақтарда орналасқан бір немесе бірнеше аралас популяциялардан жаңа түрлердің түзілуін айтамыз. Бұл кезде қандай да болса, кең таралған бір түр ареалы бірнеше бөліктерге бөлініп кетеді. Мысалы, Еуропаның, Кавказдың және Қиыр шығыстың орман алқаптарында өсетін інжігүлдің бірнеше түрі бар. Ғылыми деректерде мұз басу дәуірінде інжігүл ареалы бірнеше бөліктерге бөлініп кеткен. Кейін келе інжігүлдің жаңа түрлері климаты біршама өзгерген Закавказье. Жерорта теңізі маңында жеке-жеке арелдарға ие болып, оқшау дами бастады.

2.Симпатриялық түр түзілу – бастапқы түр ареалының ішінде жүреді. Мұның бірінші жолы кариотиптің тез арада өзгеруіне байланысты жаңа түр түзіліп отырады. Өсімдіктер туыстығы жақын түрлердің хромасома сандары еселеніп келген топтары белгілі. Мысалы, хризонтема саны 9-18-27 т.б. хромасомалы формалары кездеседі.

3.Дивергенттік түр түзілу – популяциялар ішінде үздіксіз пайда болып отыратын мутациялардың молаюы арқасында және өзара шағылысуға байланысты алуан түрлі жаңа генотиптер мен фенотиптер түзіледі. Осының салдарынан популяция дараларының арасында белгілердің ажырауы – дивергенция жүреді. Бұдан келіп популяция ішінде белгілері түрліше бағытта ауытқыған даралардың жаңа топтасулары пайда болады.

4.Филогенетикалық түр түзілу – түр түзілу кезінде бастапқы түр даралары тұтас бірнеше ұрпақ бойы бүтіндей өзгере отярып жаңа түрге айналады. Жаңа түр морфологиялық ерекшеліктеріне қарай оңай ажыратылады.Ковалевский жылқының шығу тарихын мысал ете отырып, палеонтологиялық тарихи әдіс енгізді. Ол жылқының қазба формаларына филогенездік талдау жасап жылқы тобының тарихи дамуы ортаның өзгеруінмен тығыз байланысты екенін дәлелдеп берді.

5.Гибридтік түр түзілу – қолдан сұрыптау нәтижесінде түзіледі. Көбінесе өсімдіктерге тән жүргізіледі.
5.Студенттің орындайтын тапсырмасы .

Тест

А) Түршелер.

Б) жарты түр.

С) Түр кретерийлері.

2. Дарвин “БИГЛЬ” кешесіндегі саяхатында кандай құстардың түрлерін бәрінен біртіндеп кішереюі туралы айты.

А) Архипиалаг

Б) саламандыра.

С) эндемик.

3. Галапогос аралдарында дарвиндік тау шымшығының қанша эндемик түрлері бар

А) 13

С) 17

4. Дарвиндік тау шымшығының түрлерін ажырататын негізгі белгісі.

А) Тұмсығының құрылысы.

Б) Қанатарының құрылысы

С) Аяқтарының құрылысы

5. Жергілікті тау шымшығының қанша түрі бар.

А) 10

Б) 5

Д) 4

А) 4

С) 5

7. Экологиялық оқшаулану дегеніміз не.

А) Бір түрдің особьтары екінші түрдің особьтардың шағылуысына байланысты.

Б) Бір түрдің ерекшелігі ұрғашысының мінез құлығына байланысты.

8. Механикалық оқшаулану дегеніміз

А) Гаметаларының физиологиялық гентикалық сәкестілігі.

Б)Бір түрдің особьтары екінші түрдің особьтардың шағылуысына байланысты.

С) Бір түрдің ұрғашысының мінез құлығына байланысты.

9. репродуктивтік оқшаулану дегеніміз.

А) Гаметаларының физиологиялық гентикалық сәкестілігі

Б) Бір түрдің ерекшелігі ұрғашысының мінез құлығына байланысты.

С)Бір түрдің особьтары екінші түрдің особьтардың шағылуысына байланысты.

1. Аллопатриялық түр түзілу

2. Симпатриялық түр түзілу

3.Дивергенттік түр түзілу.

4.Филогенетикалық түр түзілу

5. Гибридтік түр түзілу.

1.Анатомия.

2.Девиация.

3Архаллаксис.

Бақылау сұрақтары

2.Девиация.

3Архаллаксис.

ОБСӨЖ №36.
1.ОБСӨЖ тақырыбы: Мүшелер мен функциялардың эволюциялануы жайлы Дж.Симпсон мен А.Л.Тахтаджанның зерттеулері

2.ОБСӨЖ жоспары :

1.Мушелер мен функцияның эволюциялануы.

2.Дж.Симпсон мен Тахтаджянның зерттеулері.

3.ОБСӨЖ мақсаты: Тақырыпты толық меңгеріп студенттердің өз бетімен жұмыс жүргізуіне жол ашу.

4.ОБСӨЖ мазмұны:

Сүт қоректілерде туктің дамуы жануарлардағы архаллак-сиске нақтылы мысал болады. Түк рептилиялардағы мүйіз қабыршақтың гомологы. Арғы тегін алғанда бүлардың бәрі плакоидті қабыршақтың туындысы. Ал, егер мүйіз қабыршақ девиация жолымен филогениялы дамыған болса, сүт қоректілердің түгі нағыз архаллаксис жолымен пайда болды.

Тест

а) палигенез

в) ценогенез

с)гетеротропия

д) гетерохрония

е) ретардация

2.Жеке даму жағдайларына ұрықтардың не жас особьтардың бейімделуі салдарынан болатын эмбриондық өзгерістер –

а) палигенез

в) ценогенез

с)гетеротропия

д) гетерохрония

е) ретардация

3.Органдардың орны ауысуы –

а) палигенез

в) ценогенез

с)гетеротропия

д) гетерохрония

е) ретардация

4.Органдардың түзілу мерзімінің өзгеруі –

а) палигенез

в) ценогенез

с)гетеротропия

д) гетерохрония

е) ретардация

5.Орган дамуының кеш басталуы, гистологиялық дифференциация және өсудің баяулауы –

а) палигенез

в) ценогенез

с)гетеротропия

д) гетерохрония

е) ретардация

6.Геккель ценогенезді неше түрге бөлді

а)2

с)4

е)1

а)акцелерация

в) ценогенез

с)гетеротропия

д) гетерохрония

е) ретардация

8.Огандардың эмбриондық дамуының ең басында болатын өзгерістер

а)архалаксис

в) ценогенез

с)гетеротропия

д) гетерохрония

е) ретардация

9.Дамудың соңғы фазасында болатын филгениялық өзгеру жолы

а)анаболия

в) ценогенез

с)гетеротропия

д) гетерохрония

е) ретардация

10.Эмбриондық дамудың орта сатысындағы өзгерістер

а)девиация

в) ценогенез

с)гетеротропия

д) гетерохрония

е) ретардация

11.Қай өзгеріске бигенетикалық заңды қолдануға болмайды

а)архалаксис

в) ценогенез

с)гетеротропия

д) гетерохрония

е) ретардация

Полигенез.

Гетеротропия.

Гетерохрония.

Архалхаксис

Ретардакция.

Анаболия.

Девиация.

1.Эмбриондық даму

2.Постэмбриондық даму

3.ОБСӨЖ мақсаты: Тақырыпты толық меңгеріп студенттердің өз бетімен жұмыс жүргізуіне жол ашу.

4.ОБСӨЖ мәтіні:

Сарган деп аталатын балықтың дамуы жануарлардағы анаболияны түсіндіру үшін мысал бола алады. Сарган езіне жақын балықтардан жақ аппаратының қүрылысы женінен ажыратылды. Оның екі жағы да ілгері карай сорайып шығып, тұмсык, құрап тұрады , және мұның астыңғы жағы үстіңгі жағынан бір шама ұзын. Сарганның онтогенезін зерттегенде жеке дамуының ең басында ұзындығы 10 мм эмбрионының жақтары сорайған ұзын емес, оның астыңғы жағы үстіңгі жағынан болмашы ғана ұзындау болатындығы анықталды. Сарганға туыстас балықтардың бәрінің жақтары, мысалы атеринканікі де осындай, олардың ересектерінде де сол қалпын сақтайды. Ал саргандағы жағдай басқаша, оның ұзындығы 21 мм келетін шабағының төменгі жағы сорайып өсіп, үстіңгі жағынан әлденеше рет үзын болып кетеді. Кейінірек шабақтың ұзындығы тоғыз сантиметрге жеткенде үстіңгі жағы ұзарып өсе бастайды, бірақ мұның өсуі, астыңғы жағының өсуінен баяу болады. Үстіңгі және астыңғы жақтардың осындай қалпы гемирамфустың ересек особьтарында болады. Бұл мысалдан, сарганда атеринкаға қарағанда, жеке даму барысында өкі жаңа фаза — гемирамфус фазасы және ересек сарган фазасы қосылатыны көрінеді. Сөйтіп, сарганның жақ аппараты анаболия жолымен дамиды, яғни.онтогенездің аяғында қондырма пайда болады; мұнда атеринкамсіі салыстырғанда екі қондырма болды
5.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмасы .

Бақылау сұрақтары

2.Постэмбриондық даму

1.Органдардың филогениялық өзгеру принциптері

2.Неотения және оның эволюциядағы маңызы

3.ОБСӨЖ мақсаты: Тақырыпты толық меңгеріп студенттердің өз бетімен жұмыс жүргізуіне жол ашу.

4.ОБСӨЖ мазмұны:

Неотения және оның эволюциядағы маңызы. Эволюция процесінде эмбриондық дамудың бүрынғы жолынан жеке органдарда ғана әр түрлі ауытқу болып қоймайды, бүкіл организмде ауытқу болады. Көбіне дамудың ақырғы фазаларын бастапкы фазалар немесе аралық фазалар ығыстырып шығып, онтогенез уақытынан бүрын аяқталып қалғандай болады. Осының нәтиже-сінде түсіп қалған ересек фазалық міндетін оның алдындағы фазалардьщ біреуі атқарады. Осындай «үзіліп калған» онтогенез неотения делінеді. Неотениялар жануарларда да, әсімдіктерде де болады.

Тест

а)неотения

в) ценогенез

с)гетеротропия

д) гетерохрония

е) ретардация

2.А.Л.Тахтаджян қай өсімдігін зерттегенде неотения құбылысын байқады

а)шыбынжегі

в)балықоты

с)шырмауық

д)қырықжапырақ

е)мүк

а)гомологты

в)аналогты

с)гетеротропия

д)гомотропия

е)ретардация

4.Органдардың сыртқы бейнесі ұқсас және ұқсас қызмет атқарады, бірақ өздері әр түрлі негізден пайда болады

а)гомологты

в)аналогты

с)гетеротропия

д)гомотропия

е)ретардация

5.Қай ғалым сүтқоректілердің аяқтары келте табанды бес башпайлы, тырнақты аяқтан дамып пайда болады деген қорытынды жасады

а)Г.Осборн

в)Ч.Дарвин

с)А.Н.Северцов

д)Ж:Б.Ламарк

е)Ковалевський

6.Қай ғалым кез келген морфологиялық өзгерісті оның физиологиялық мәнісі тұрғысынан бағалау керек деген тұжырым жасады

а)Г.Осборн

в)Ч.Дарвин

с)А.Н.Северцов

д)Ж:Б.Ламарк

е)Ковалевський

7.Органдардың филогениялық өзгерістерінің ең маңызды принциптерінің категориялары нешеге бөлінеді

а)3

с)4

е)бөлінбейді

8.Бір формаға жататын ұрпақтардың белгілі органы ата-тектеріне қарағанда едәуір интенсивті қызмет ететін принцип –

а)Платенің функциялар интенсификациясы

в)Клейнбергше органдардың субституциясы

с)А.Н.Северцовтың функциялар санының азаю принципі

д)неотения

е)фитализация принципі

9.Филогенез процесінде арғы ата-тектен келе жатқан бір органнның орнын ұрпақтарында, сондай қызмет атқаратын басқа бір органның басуы принципі –

а)Платенің функциялар интенсификациясы

в)Клейнбергше органдардың субституциясы

с)А.Н.Северцовтың функциялар санының азаю принципі

д)неотения

е)фитализация принципі

10.Қандай да бір органның негізгі функциясының күшеюіне байланысты оның екінші дәрежедегі функциясының әлсіреуінің принципі-

а)Платенің функциялар интенсификациясы

в)Клейнбергше органдардың субституциясы

с)А.Н.Северцовтың функциялар санының азаю принципі

д)неотения

е)фитализация принципі

Глоссарий

Гомологты

Аналогты

Мултифункция

Негізгі функция

Неотения

1.Прогресс туралы түсінік

2.Ароморфоз немесе морфологиялық-физиологиялық прогресс

3.Идиоадаптация немесе жеке бейімділік

4.Жалпы дегенерація

5.Ценогенез немесе эмбриондық бейімділік

Организмдердің филогениялық дамуның бағыттары жайында желілі ілім құрған А.Н.Северцовтың еңбектерінде органикалық дүниенің тарихы дамуындағы процесс проблемасы әдейі талқыланған. Осы туралы Северцов өзі ашқан заңдылықтардың жануарлардың эволюциясын мысал ете отырып көрсетті. Кейінен бір қатар зерттеушілер осы заңдылықтарды өсімдік дүниесінде пайдаланады.

Северцовша органикалық дүнедегі процесс екі типке:

1)морфологиялық –физиологиялық процесс және. 2) биологиялық процесс.

Мұның бірінші жағдайында организмдердің тек қана құрылыстары мен функцияларындағы процессивтік өзгерістер жатады. Екіншісіне- түрдің өркендеуіне же ткізетін оның особьтарымен саны көбею ареалының кеңуі, сондай-ақ түр тармақтарының және басқа түр ішінде топтардың түзілулері сияқты өзгерістердің бәрі жатады.

Морфологиялық –физиологиялық процесс әрқашан биологиялық прогресске әкеп соғады, себебі құрылысы мен функциялары жөнінен жетік формада қоршап тұрған жағдайға бейімделген мүмкіншілік мол болады. Бірақ, ол биологиялық прогресске апаратын жалғыз жол бұл ған емес.

3.Северцовтың айтуынша биологиялық прогресстің кемінде төрт ортақ бағыты бар: 1)Араморфоз немесе морфологиялық –физиологиялық процесс

2) идиоадапциялық немесе жеке бейімділік,

3) морфологиялық физиологиялық регресс немесе жалпы дегенерация және

4) Ценогенез немесе эмброндық бейімділік.

Араморфоз универсалды сипаттағы өзгерістер мұның нәтижесінде жануарлармен өсімдіктердің құрылыстары жоғары сатыға көтеріліп одан әрі прогресті өзгеріс тууына мүмкіншілік жасайды. Ароморфоздар жек оргондардың жетілу жолымен ғана емес , бүкіл организімнің жетілу арқылы да жүзеге асады. Бұл процесте функциялық және құрылымдық терең өзгеріс болып соның нәтижесінде ортаның негізгі жағдайына сәйкес жаңа және өте көлемді жетік бейімділіктер пайда болады: Бұл организмен ортаның арасындағы байланысты көлемдендіреді ортаның оның одан әрі икемделуіне мүмкіндік береді.

Омыртқалардың тіршілік әрекетінің энергиясын арттырған жүрегінің эволюциялық ароморфоз жолымен филогениялық дамуға айқын болады. Балықтардың жүрегі екі камералы олардың венаны әуелі бөлінбейтін құлақшаға барады, одан кейін қарыншасына өтеді, қарыншадан қолқаға одан әрі желбезек қан тамырларына барып оттегіне байып барлық денеге тарайды. Амфибиялардың құлақшасы екі камераға бөлінген оның оң жақ жартысы веналық сол жағы артериялық болады. Бұлардың төменгі сатыдағы формаларында оң және сол құлақшасы екіге толып бөлінген.Құйрықсыз амфибиялардың құлақшаларының аралығында перде тақ бір тесік арқылы қарыншамен қатысты болады. Жүректің құрылысы осындай болуына байланысты оның қарыншасына барған вена және артерия қаны толық араласпайды.Қаның араласуына қарыншаның кабырғасындағы ет перденің күрделі системасы және қарыншаның күшті жиырыуы бөгет болады. Қарынша жиырлғанда қолқаға әуелі вена қаны енеді, одан өкпе артериясымен өкпеге барып оттегіне байиды. Қолқаға баратын қаның екінші бөлігі – аралас қан: бұл қолқаға доғасы арқылы вегетативтік органдарға тарайды. Ақырында қаның үшінші бөлімі –артериялық таза қан; бұл ұйқы артериясы арқылы басқа барады.

Сөйтіп омыртқалылардың жүрегінің зволюциялық белгі бағытта араморфоз жолымен жүріп отырады.

Өсімдіктер филогенезінде де араморфоз жолының үлкен маңызы болады. Тахтаджянша өткізуші система эпидермис және бұлармен корреклятивтік байланысты бейімділіктердің пайда болуы жоғары сатыдағы өсімдіктердің құрлықты иемденуіне болуы жоғары сатыдағы өсімдіктердің құрлықты икемденуіне мүмкіндік береді.Ал тозаң түтігінің түзілу ұрықтану процесіне су тамшыларына қажет етпейтін етті. Осы белгілердің бәрі нағыз араморфоз жолымен жүреді

Идиоадаптациясы немесе жеке бейімділік. Идиоадаптацияда араморфоздағыдай жалпы бейімделік емес, жеке бейімділік пайда болады. Мұнда құрылыс дәрежесі жоғары көтерілмейді және зат алмасу интенсентивтілігі де артпайды, көбіне организімнің екінші дәрежелі мүшелеріне ғана өзгеріс енеді. Алайда құрылыс дәрежесі жөнінен ата-тегіндей бола тұрса да, организм идиоадаптация нәтижесінде бейімделген болады.

5.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмасы .

Бақылау сұрақтары

2.Ароморфоз немесе морфологиялық-физиологиялық прогресс

3.Идиоадаптация немесе жеке бейімділік

4.Жалпы дегенерація

5.Ценогенез немесе эмбриондық бейімділік
6. Әдебиеттер тізімі

ОБСӨЖ №40.
1.ОБСӨЖ тақырыбы: Антропогенез мәселелері

2.ОБСӨЖ жоспары :

1.Адамның шығу тегі

2.Адамның жануарлармен туыстығы жайлы дәлелдемелер

3.Адамның шығу орталықтары

Адамның тегі жайындағы мәселе—материалистік дүниеге

Дарвин мен Энгельстің адам адам тәрізді маймылдардан шықты деген түсініктерінің дұрыстығын толық көрсетті.Ежелгі адамдармен неандертальдықтардың сүйектерінің қалдығы, сондай-ақ солардың іс-әрекеттерінің іздері Ескі Дүние материктерінен табылғандығын айта кеткеніміз дүрыс. Бұлар Афдерикадан да, Тынық мұхит аралдарынан да табылған жоқ.

Глоссарий

Орангутанг

Шимпанзе

Горила

Рудимент

Тест

а)Ф.Энгельс

в)Ч.Дарвин

с)А.Н.Северцов

д)Ж:Б.Ламарк

е)Ковалевський

2.Приматтар отряды неше отряд тармағына бөлінеді

а)2

с)4

е)бөлінбейді

3.Құшық мұрынды маймылдар отряд тармағына жататын маймыл

а)мартышка

в)өрмекші тәрізді маймыл

с)бақырауық қара маймыл

д)ойнампаз маймыл

4.Жалпақ мұрынды маймылдар отряд тармағына жататын маймыл

а)ойнампаз маймыл

в)мартышка

с)гиббондар

д)адам тәріздес маймыл

е)орангутанг

5. “Капитал” еңбегінің авторы

а)К.Маркс

в)Ч.Дарвин

с)А.Н.Северцов

д)Ж:Б.Ламарк

е)Ковалевський

6.Бірінші және екінші сигналдық жүйені ашқан ғалым

а)И.П.Павлов

в)Ч.Дарвин

с)А.Н.Северцов

д)Ж:Б.Ламарк

е)Ковалевський

7.Ява аралынан 1891 жылы қандай ең ежелгі адам қалдығы табылды

а)питекантроп

в)австролопитек

с)синантроп

д)парапитек

е)неандерталь

8.Пекин маңынан табылған ертедегі адамның қалдығы

а)питекантроп

в)австролопитек

с)синантроп

д)парапитек

е)неандерталь

9.Дарвиннің қай жылы “Түрлер тегі” атты кітабы жарыққа шықты

а)1848 ж

в)1846 ж

д)1845 ж

10.Нәсілдер неше топқа бөлінеді

а)3

в)2

д) бөлінбейді

2.ОБСӨЖ жоспары:

1.Негроидтық-австралоидтық нәсіл

2.Европоидтық немесе европалық- азиялық нәсіл

3.Монголоидтық немесе азиялық-америкалық нәсіл
3.ОБСӨЖ мақсаты: Тақырыпты толық меңгеріп студенттердің өз бетімен жұмыс жүргізуіне жол ашу.

4.ОБСӨЖ мәтіні:

Осы ұзақ мерзім ішінде кроманьондықтардын, ұрпақтары әр түрлі климаттық жағдайларға тарап сонымен тіркескен алуан түрлі физикалық . факторлардың әсеріне ұшырадыБұл жағдай белгілі географиялық облыстарда мекендеуші адамдардың сыртқы бейнесіне әсерін тигізді. Соның нәтижесінде әр түрлі континенттің әрқилы зоналарында мекендеуші адамдардың жеке топтарының терісі мен көзінің түстері, шашының түрі мен реңі, мұрын, ерін, бет әлпетінің және басының бейнелері, бойының үзындығы және оның пропорциясы сияқты белгілер жиынтығы женінен бір-бірінен елеулі айырмашылықтары болды. Осы топтардың бәрі үш үлкен нәсілге біріктіріледі: 1) негроидтық-австралоидтық немесе зкваторлық, 2) европоидтық немесе европалық-азиялық және 3) монголоидтық немесе азиялық-америкалық. Әрбір үлкен нәсіл езінше кіші нәсілдерге немесе екінші нәсілдерге бөлінеді.

1.Негроидтық-австралоидтық нәсіл

2.Европоидтық немесе европалық- азиялық нәсіл

3.Монголоидтық немесе азиялық-америкалық нәсіл

1.Биосфера эволюциясы

2.Ноосфераның пайда болуы

3.Қазіргі экологиялық жағдайдың биосфера эволюциясына әсері

1926жылы Ленинград қаласында үш жылдан соң парижде және кеиінрек Берлинде И.В.Вернадскийдің “ Биосфера ”деген жалпы атпен «Космостағы биосфера», “Өмір аймағы ” атты очектері жарық көрді.

В.И Вернадскийдің “Жердің келбеті кездейсоқ құбылыстардың нәтижесі емес ол нақты шектелген географиялық жер қабықшасы –биосфераға сәйкес келеді. Ол жер планетасына тән белгілі бір құрылымымен сипатталады. Бұл құрылымды онда жүретін географиялық процестердің сипатына қарай ұйымдасқан деп атау дұрыс” –деп жазады.Өзінің өмірін соңғы жылдарын В.И Вернадский биосфераны ұйымдастыру мен сараптауға жұмсады. Бұл зерттеулердің нәтижелері бойынша ол” Жер биосферасының химиялық құрылысы мен оның қоршаған айналасы ” еңбегін жазады. Бірақ ғалым аталған бұл кітабын шығарып үлгермеді. Кітап ол өлгеннен соң 20 жылдан соң 1965жылы жарық көрді.

“Ноосфера” терминін алғаш рет қолданғандар философтар, матиматиктер және антрополог Эдуард Леруа және палентолог Пьер Тейяр Шарден болды. Шарден өзінің 1916жылы жарық көрген «Адам феномені» деген еңбегінде ноосфераны “жаңа қабат”, «ойлайтын қабат» деп анықтайды.

Вернадский бойынша ноосфера «адам санасының рөлі және ол бағыттайтын адам еңбегі күшті, өсіп келе жатқан географиялық күшке» айналатынын биосфераның даму сатысы болып табылады. Адам санасымен ғылыми ойдың рөлін бағалай келе В.И Вернадский мынадай қортындылар жасайды.

1.Ғылыми шығармашылықтың дамуы адамның өзі тұратын бисфераны өзгертетін күш болып табылады.

2. Биосфераның өзгерістері ғылыми ойдың өсуімен қатар жүретін құбылыстар

3.Биосфераның бұл өзгерістері адам еркінен тыс стихиялы түрде табиғи процесс ретінде жүреді.

4.Тіршілік ортасы –биосфера планетасының ұйымдасқан қабықшасы болғандықтан, оның геоологиялық тарихына да оны өзгертудің жаңа факторлары-адамзаттың ғылыми жұмысының енуі биосфераның жаңа фазаға, жаңа күйге –ноосфераға өтуі табиғи процесс

И.ВВернадскийдің “Ноосфера туралы туралы бірер сөз”.деген мақаласы 1944жылы жарық көрген ең соңғы еңбегі болды.

Тест

а)Ж.Б.Ламарк

в)Ч.Дарвин

с)А.Н.Северцов

д) И.П.Павлов

е)Ковалевський

2.Атмосферадағы тіршіліктің жоғарғы шегі неше км жетеді

а)20-25 км

в)18-20 км

с)25-30 км

д)25-35 км

е)25-28 км

3.Жасыл өсімдіктердің космостық ролін ашқан ғалым

а)К.А.Тимирязев

в)Ч.Дарвин

с)А.Н.Северцов

д) И.П.Павлов

е)Ковалевський

4.Пойкилотермиялы жануарларды көрсет

а)құстар

с)қосмекенділер

д)балықтар

5. “Ноосфера” терминін ғылымға енгізген –

а)В.И.Вернадський

в)Ч.Дарвин

с)А.Н.Северцов

д) И.П.Павлов

е)Ковалевский

6.Экологиялық факторлар нешеге бөлінеді

а)3

в)2

д) бөлінбейді

7.Организмнің уақытты мөлшерлеу қасиеті –

а)биологиялық сағат

в)тәуліктік ритм

с)прогресс

д)регресс

8.Органикалық заттарды өндірушілер –

а)продуценттер

в)консументтер

с)редуценттер

д)микробтар

1.Биосфера және онда жүретін процес тер

2.Ноосфера

3.Семей ядролық полигоны

4.Арал және оның қазіргі жағдайы

5.Байқоңыр космодромы

Коллоквиум

2.Макроэволюция

3.Антропогенез

4.Биосфера эволюциясы

1.Макроэволюция

2.Макро- және микроэволюцияның байланысы

3.Макроэволюциядағы моно- және полифилияның арақатынасы

Макроэволюция. Түрлерден және туыстардың, туыстардан жаңа тұқымдастардың және т.с с. Пайда болу процесі-макроэволюция деп аталады. Ол тарихи орасан зор уақыт аралығында өтеді, сондықтан оны тікелей зерттеу мүмкін емес.

Макроэволюция-түрден жоғары топтарда өтетін эволюция, бұл оның түр ішінде, түр популяцияларының ішінде өтетін микроэволюциядан айрмашылығы болып саналад. Алайда макроэволюциялық процестер микроэволюциялық процестрерге негізделетіндіктін, олардың арасында айтарлықтай айрмашылықтар болмайды. Макроэволюцияда да тіршілік үшін күрес, тапбиғи сұрыпталу және соған байланысты өліп біту процестері жүреді. Микроэволюция сияқты макроэволюция да дивергенттік сипата болады.

5.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмасы .

Бақылау сұрақтары

2.Макро- және микроэволюцияның байланысы

3.Макроэволюциядағы моно- және полифилияның арақатынасы


ОБСӨЖ №44.
1.ОБСӨЖ тақырыбы: Микроэволюция проблемасын талдау қажеттілігі

2.ОБСӨЖ жоспары :

1.Қазіргі кездегі микроэволюция проблемалары

2.Популяцияның оқшаулану типтері
3.ОБСӨЖ мақсаты: Тақырыпты толық меңгеріп студенттердің өз бетімен жұмыс жүргізуіне жол ашу.
4.ОБСӨЖ мазмұны:

Популяция дегеніміз-Н.В.Тимофеев-Ресовскийдің анықтауы бойынша өмір сүретін ортақ мекені бар солжердің жағдайына бейімделген туыстас жиынтықтардың оқшауланған және өзара шағыласа алатын бір түрге енетін организдердің жиынтығы айтады. Популяуция ретінде “таза күйінде” өсірлетін ауылшаруашылық малдардың тұқымын келтіруге болады. Әдетте популяция тұйық топ. Оған басқа дерден әкелмейді, Сондықтан популяцияда жұп таңдау өз ішінде жүреді. Әрбір популяцияның өзінің белгілі генофондымен яғни құрамында кіретін ген аллельдерінің жиынтығымен сипатталады.

Популяциямен қоса генетикалық таза линия деген ұғым бар. Таза линия-бір атадан тараған және оған генотип жағынан өте ұқсас ұрпақтар. Малда оны аталық із деп атауға болады. Негізінен “таза линиялар” малда жоқ, ол өз бетімен тозаңданатын бір өсімдіктің ұрпақтары. Қолдан тозаңданатын өсімдіктержде таза линия алу үшін кемінде сегізінші ұрпаққа дейін қолдан өзді-өзін тозаңдыру керек. Таза линияның популияциядан айырмашылығы –толық гомозиготалығы. Осының себебімен онда сұрыптау жүргізілмейді, өйткені таза линияның өкілдерінің құрамы бірдей.

Популяциялар эволюцияның қозғаушы үш фактор:Тұқым қуалаушылық, өзгергіштік және сұрыптаудың өзара әреккетін негізінде тіршілік жағдайларынан әсерімен қалыптасады. Олардың құрылуы түрді мекенің нақты жағдайларына лайықтаудың қалыптастыру процестері мен олардың өскелен дамуы микрэволюция құрайды.

Таза линиялар мен популяциялардағы теріп алудың нәтижелігі .

Популяцияның құрылымын генетиикалық және статистикалық әдістерімен зерттеудің алғашқы рет 1903 жылы В.Иоганнсен қолданды. Тұқымның көлеміне қарап үрме бұршаққа сұрыптау жасаған Ионганнсен олардың ұрпақтарынан себілген тұқым көлеміне қарай ауытқуларын бақылады. Атап айтқанда егер ірі тұқым себілсе ұрпағы ірі, кішіне тұқым себілсе ұрпақтарының көлемі кішірейетінін анықтады.

Бақылау сұрақтары

2.Популяция

3.Оқшаулану дегеніміз не?

4.Оқшаулану типтері

1.Эволюциялық ілім пәні, мақсаты мен міндеттері

2.Эволюция және қоршаған ортаны қорғау

3.Эволюция және медицина

Вернадский бойынша ноосфера «адам санасының рөлі және ол бағыттайтын адам еңбегі күшті, өсіп келе жатқан географиялық күшке» айналатынын биосфераның даму сатысы болып табылады. Адам санасымен ғылыми ойдың рөлін бағалай келе В.И Вернадский мынадай қортындылар жасайды.

1.Ғылыми шығармашылықтың дамуы адамның өзі тұратын бисфераны өзгертетін күш болып табылады.

2. Биосфераның өзгерістері ғылыми ойдың өсуімен қатар жүретін құбылыстар

3.Биосфераның бұл өзгерістері адам еркінен тыс стихиялы түрде табиғи процесс ретінде жүреді.

4.Тіршілік ортасы –биосфера планетасының ұйымдасқан қабықшасы болғандықтан, оның геоологиялық тарихына да оны өзгертудің жаңа факторлары-адамзаттың ғылыми жұмысының енуі биосфераның жаңа фазаға, жаңа күйге –ноосфераға өтуі табиғи процесс

И.ВВернадскийдің “Ноосфера туралы туралы бірер сөз”.деген мақаласы 1944жылы жарық көрген ең соңғы еңбегі болды.

2.Қазіргі кезде көптеген елдерде ғана емес, Қазақстанда да экологиялық апаттар орын алып жатыр. Экологиялық апаттар биосфера эволюциясына өз әсерін тигізуде. Атап айтқанда, олар Қызылорда облысындағы сиам егіздерінің дүниеге келуі, Байқоңыр космодромының кері әсері нәтижесінде озон қабатының жұқарып тесілуі (соның салдарынан күн сәулесінің ультракүлгін сәулелерінің еркін түрде өтуі тіршілік процестерін баяулатып, соңында жойылуы), Шардара су қоймасының жанындағы тұрғылықты халық денсаулығының күрт төмендеуі (өкпе ауруларының көбеюі), Каспий теңізінің мұнай қалдықтарымен ластануы салдарынан ондағы тірі организмдердің қырылуы және кейбір балық түрлерінің жойылуы, Арал теңізі суының тарылуы нәтижесінде тұздың жел арқылы топыраққа қонып, эрозияға ұшыратуды, сонымен қатар Семей ядролық полигонының әлі де кері әсерінің байқалуы т.б.

Бақылау сұрақтары

2.Эволюция және қоршаған ортаны қорғау

3.Эволюция және медицина

6. Әдебиеттер тізімі
1.Ч. Дарвин. “ Происхождение видов ” Сбор. Соч М – Л . Изд. АН СССР, 1939 т 3

2.Ч. Дарвин. “ Изменение домашных животных и культурных растений ” Сбор. Соч.

М-Л.1961

3.И. Шмальгаузен. “ Проблемы дарвинизма ”. Л. наука –1969

4.А.С Северцов. “ Введение в теорию эволюции ”. М. Изд. МГУ. 1981

5.Ч.Дарвин. “ Происхождение человека и полевой отбор ”. Соч. Т.S.М.Л. –1959

6.Э. Майр и др.” Эволюция”. Изд. Мир. Мир. Москва- 1981

7.В. Грант. “ Эволюция организмов “. Изд. Мир. -1980

8.М.М Беляев. “Окраска животных и естественных отбор ”. М. –1974

9.М.М Камишлов “ Эволюция биосферы ”. М.-1976

10.Ф.Н.Правдин „Дарвинизм” Алматы „Мектеп” 1973.

ОБСӨЖ мәтіні биология кафедрасының 29. 09. 2008 ж. мәжілісінде

талқыланып және № 1 хаттамамен бекітілді.

Кафедра меңгерушісі т.ғ.д., профессор А.М. Аширов