-апта №29 Сабақтың тақырыбы: Республикалық стратегиялық «Мәдени мұра» бағдарламасы бойынша зерттеліп жтқан орта ғасырлық қалалар мен елді мекендер

№29 Сабақтың тақырыбы: Республикалық стратегиялық «Мәдени мұра» бағдарламасы бойынша зерттеліп жтқан орта ғасырлық қалалар мен елді мекендер.

1.Халықаралық бағдарлама «ЮНЕСКО» ұйымы.

2. «Мәдени мұра» бағдарламасы бойынша қазіргі таңда зерттелініп жатқан Баласағұн қаласы.

Бақылау сұрақтары

1. 
   2003 ж. мәдениет дамуында елеулі болды, халыққа жіберген жыл сайынғы үңдеуінде Президент ел алдында тұрған шұғыл міндеттер ішінде тарихи-мәдени мұражайдың зерттелуі.
   
2. 
   Мемлекеттік «Мәдени мұра» бағдарламасының іске асырылуы
   
3. 
   Халықаралық бағдарлама бойынша Отырар қала жұрты мен Тамғалы петроглифтер кешенінде ЮНЕСКО қатысуымен консервациялау жұмыстары жүргізілді.
   
4. 
   «Көне Отырарды қайта өркендету» жобасы.
   
5. 
   Батыс Қазақстанда Жайық өзенінің бойында, Орал қаласының маңында XIV ғ. ортасында бой көтерген Жайық қаласының жұрты зерттелуі.
   
6. 
   .«Мәдени мұра» бағдарламасының алға қойылған жұмыстары.
   

1.ЮНЕСКО-ң шешімімен Орал қаласының маңындағы ХІҮғ ортасында бой көтерген қай қала жұрты зерттелуде.

А. Орынбор

Б. Жайық

С. Сарайшық

Д. Ақтөбе

2. Маңғыстауда ерте қала дәуірінің қаласы Тоқсанбай тұрағы және Сармат ғибадатханасы тб. Қай есткерткіш зерттелуде.

А. Жайық

С. Қызыл Үйік

Д. Мардан Күйік

3. «Мәдени мұра» бағдарламасы бойынша Қазақстан мәдениетінің қалыптасуы тарихының талас-тартыс тудырып келе жатқан көптеген сұрақтарының басын ашуға септігін тигізді қай жылы.

А. 2005ж

Б. 2004ж

С. 2003ж

Д. 2006ж

А. Шоқтас, Жайық

Б. Сауран,Сығанақ

С. Шоқтас, Қошқорған

Д. Сарайшық Жайық

5. Мәдени мұраның екінші қабаты қай дәуірге жатады.

А. Ерте шаруашылық

Б. Ерте көшпенділер

С. Көшпелілер

Д. Отырықшылар

6.Шірікрабат қала жұрты ежелгі заманда маңызды қандай қызмет атқарған.

А. Статистикалық

Б. Эканомикалық

С. Стратегиялық

Д. Әлеуметтік

7. Қай жылы мәдениеттің дамуында жаңа кезең басталды.

А. 2004ж

Б. 2002ж

Д. 2001ж

А. 2004-2006жж

Б. 2003-2005жж

С. 2002-2004жж

Д. 2003-2004жж

9. «Мәдени мұра» бағдарламасының негізгі мақсаты

А. Мәдени мұраға көңіл бөлу

Б. Тарихи-мәдени мұраны зерттеу

С. Мәдени мұраны сақтау пайдалану

Д. Табылған мұраның сапасы

10.ЮНЕСКО-ң басшылығымен Түркістан маңындағы қай есткерткіштерін зерттеу жүргізген археолог ғалым.

А. Ақышев

Б. Байпаков

С. Таймағанбетов

Д. Саматов

8-апта

1,0-балл

№30 Сабақтың тақырыбы: Республикалық стратегиялық «Мәдени мұра» бағдарламасы бойынша зерттеліп жатқан орта ғасырлық қалалар мен елді мекендер.

1.Қазақ халқының мәдени мұрасының зертелудің тұтастай жүйесін құру.

Мұнаралар іргетасқа тікбұрышты негізде тұрғызылған. Оңтүстік мунараның орнында 2005 жылғы маусымда аршу жұмыстары жургізіліп, тікбұрышты құрылым анықталды, сазға көп күл (қыр) қосылып, құйылғанкүйдірілген кірпіштердіңкөлемі 23-25x23-25x5-6 см, аталған құры-лым осындай кірпішпен тұтастай қаланып шыққан. Тік-бұрышты өлшемі 3,5x2,75 м кірпіш қаланған. Оның негізі тас табалдырық деңгейінен 2 метр тереңдікте жатыр, яғни құрылыстың еден деңгейінен 3 метр тереңдікте және 1,75 м биіктікте сақталған. Солтүстік мұнараның астынан, сондай-ақ мұнараның негізінен 1,3 метр тереңдікте орныққан іргетас табылды. Іргетас одан әрі қарай жіңішкеруі де мүмкін. Іргетас үшін төменде жатқан мәдени қабатты кесіп өтетін шұңқыр қазылды. Төменгі қабаттарды төрт-төрттен топтастырып, шахматтәртібімен орналастырылған қабырғасынан қойылған кірпіштер құрайды. Кірпіштердің арасында бекітуші ерітінді жоқ, тек мен күлдің қоспасы құйылған. Содан кейін күйдірілген кірпіштің алты қатары өрілген, онда оның ерітіндісінде күлдің құрамы көп. Бұдан кейін тағы бір қатар кірпіш қабырғасынан қойылған, бұл да жоғарыда айтылғандайтәртіппен өрілген. Ең соңында бес қатар кірпіш жалпағынан қаланған күлмен араластырылған ерітінді іргетасты қалауда гидроизоляциялау материал ретінде пайдаланған болуы керек. Қабырғасынан қойылған ерітіндісіз екі қатар қойылған кірпіш сейсмобелдеудің міндетін атқарған.

1. 
   «Мәдени мұра» бағдарламасы.
   
2. 
   ЮНЕСКО ұйымы.
   
3. 
   Медресе
   
4. 
   Мұнара
   
5. 
   Ташнау
   
6. 
   Үйме дуал
   
7. 
   Вакуев
   
8. 
   Ғаныш
   
9. 
   Гүлдесте
   
10. 
    Қарашірік қабат
    
11. 
    Гирих
    
12. 
    Пектораль
    
13. 
    Петрогифтер
    
14. 
    Пифос
    
15. 
    Диадема
    

№31 Сабақтың тақырыбы: Ұлы жібек жолы орта ғасыр кезінде дүние жүзінде маңызды сауда дамуына негіз.

1.Батыстан Шығысқа Римде, Франция, Византия, Русьте, Иран, елдерінде ұлы жібек жолының Орта Азия жерінде сауда қатынасының дамуы.

2.Орта Азия жеріндегі сауда қатынастарының дамуы.

Тесттік сауалнама

1.Сырттан әкелінетін заттар жібек жолының Сырдария бағытындағы орта ғасырлық қалаларда атап айтсақ қанша жыл бойы қазба жұмысы жүргізіліп келе жатқан Отырарда табылды.

А. 30жыл

Б. 25жыл

Д. 32жыл

А. Аңның бейнесі

Б. Құстың бейнесі

С. Адамның бейнесі

Д. Озен,көлдің бейнесі

3. Ұлы жібек жолының кезінде кең тараған заттардың бірі Қытаймен Таяу шығыстан қандай тауар әкелінді.

А. Жолбарыс терісі

С. Күміс ыдыстар

Б. Қола айналар

Д. Қола табақшалар

4. Отырар күмбезіндегі қола айналар қай ғасырда өзінше қызықты болды.

А. ХІІ-ХҮғ

Б. ХІ-ХҮІғ

С. ХІІІ-ХІҮғ

Д. ХІІІ-ХҮІғ

5. Бастапқы кезде қола айналар қай елден жеткізілген.

А. Иран мен Қытай

Б. Иран мен Византия

С. Иран мен Римнен

Д. Франция мен Римнен

6. Ұлы жібек жолы деген атау қай жылы пайда болған.

А. 1877ж

Б. 1875ж

С. 1879ж

7. Ұлы жібек жолы деген атауды қалыптастырған неміс географы кім.

А. Франческо Балдучи

Б. А. Антонов

С. Л. Вулли

Д. Фердинанд фон Фихтгофен

8. Қай ғасырларда халықаралық жағдайдың өзгеруіне байланысты Жібек жолының маңызы арта түсті.

А. ХІІ-ХҮғғ

Б. ХІІ-ХІҮғғ

С. ХІ- ХІІғғ

Д. ХІІ-ХІІІғ

9. Батапқы кезде Жібек жолы Қытай жібегін қай елдерге жеткізуші ғана болды.

А. Батыс елдеріне

Б. Азия елдеріне

С. Иран еліне

Д. Византияға

10. Жібек жолының тауарларының ішіндегі басты рөлдегі тауар.

А. Бояулар

Б. Жасмин суы

С. Жібек

Д. Піл сүйегі мен питон

11. Халықтар достығы болған жол.

А. Дала жолы

Б. Жібек жолы

С. Нефрит жолы

Д. Лазурит жолы

№32 Сабақтың тақырыбы: Ұлы жібек жолы орта ғасыр кезінде дүние жүзінде маңызды сауда дамуына негіз.

1.Ұлы жібек жолының орта ғасырлық Қазақстан жеріндегі негізгі орталықтары.

2.Ұлы жібек жолы арқылы Түркі қалаларының сауда қатынастары.

Тесттік сауалнама

1.«Ұлы жібек жолы» деген атау нешінші жылдан бастап пайда болған.

А. 1873ж

Б.. 1870ж

С. 1877ж

Д. 1880ж

А. Араб

Б. Ағылшын

Д. Парсы

3. «Ұлы жібек жолы» сауда кезіндегі теңге ақшалар қай ғасырда жасалған.

А. ХІІІғ 60-жылдары

Б. ХІІғ 70-жылдары

С. ХҮІІғ 60-жылдары

Д. ХІХғ 60- жылдары

4. Қазіргі кезде анықталғандай Жібек жолының тарихы қай кезден басталады..

А. Орта ғасырда

Б. Ертеден

С. Ежелден

Д. ХІ-ІХғ

5.Қытай жібегін басқа елдерге шығару қай ғасырда басталды.

А. Б.з.д.Үғ

Б. Б.з.б. Үғ

С. Б.з.б. ҮІғ

Д. Б.з.б. ІҮғ

6. Ежелгі сақтардың мәдениеті мен өнері эканомикасы мен әлеуметтік дамуы ненің дамуымен байланысты болды.

А. Шапқыншылық

Б. Өркениеттік

С. Қолөнер

Д. Жібек жолы

7. Қай ғасырдан бастап жібек жолының саяси және эканомикалық жағдайына көшпелі түркілер бақылау жасады.

А. Үғ

Б. ҮІғ

Д. ҮІІғ

А. 5 мың жыл

Б. 3 мың жыл

С 2 мың жыл

Д. 4 мың жыл

9. Ұлы жібек жолы Тынық мұқиты мен қай мұқит аралығы халықтары арасында сауда жүрді.

А. Үнді

Б. Атлант

С. Солтүстік мұзды

Д. Қара теңіз

10. Ұлы жібек жолы елшіліктің және сауда саттықтың тұрақты желісі ретінде қай ғасырда атқарды.

А. Б.з.д. ІҮғ ортасы

Б. Б.з.д. ІІғ ортасы

С. Б.з.б. ІІғ ортасы

Д. Б.зб. ІІІғ ортасы

9-апта

№33 Сабақтың тақырыбы: Ұлы жібек жолы арқылы өтілген ежелгі жолдар.

1.Лазурит жолы.

2.Нефрит жолы.

Бақылау сұрақтары

1. 
   А. Стейн П. Пеллио және Ф.Бергланның экспедициясы.
   
2. 
   Солтүстік Қытайдағы Луньшан мәдениеті.
   
3. 
   Солтүстік Қытайда гобилік жаңа тас ғасыры.
   
4. 
   Солтүстік Қытайдың тұрғындарының нефритті өндеуі.
   
5. 
   Нефрит жолының нақтылы қалыптасуы.
   
6. 
   Орталық Азияға сапар шеккен Чжань Циньнің пікірлері.
   
7. 
   Эгами Намионның дәлелдемелері мен зерттеулері.
   
8. 
   Юэчжилердің нефритті тасымалдаудағы делдалдық әрекеттері туралы әрекеттері туралы деректер.
   
9. 
   Соңғы жылдардағы археологиялық ашылулардың нәтижесі.
   
10. 
    Орталық Азия мен Оңтүстік Сібірдің нефрит жолы арқылы байланысуы.
    
11. 
    Нефрит жолы арқылы орта ғасырлық тайпалар туралы алғашқы жазба деректер.
    
12. 
    « Дала жолы»туралы нақтылы жазба деректер.
    
13. 
    «Лазурит жолы» туралы нақтылы жазба деректер.
    
14. 
    Аргипейлер туралы Герадоттың пікірі.
    

1. 
   Алтын жол.
   
2. 
   Күміс жол.
   
3. 
   Оңтүстік жол.
   
4. 
   Орта жол.
   
5. 
   Патша жол.
   
6. 
   Янтарь жол.
   
7. 
   Солтүстік жол.
   

№34 Сабақтың тақырыбы: Ұлы жібек жолы арқылы өтілген ежелгі жолдар.

1.Далалық жол.

2.Дүние жүзілік сауда жолы Ұлы жібек жолының сауда байланысы.

1. 
   Ұлы жібек жолының бір тармағы Египет пен Вавилонды Ирандағы тауарлардың бағалылығы.
   
2. 
   Ұлы жібек жолының екінші тармағы Қытайдағы императорлар мен ақсүйектердің сүйікті заты болған әшекейлері.
   
3. 
   1877жылы Ұлы жібек жолы атауының пайда болуы.
   
4. 
   Неміс географы Фердинанд фон Рихтгофеннің бұл атауды қалай қалыптастырды.
   
5. 
   Ұлы жібек жолының Қазақстандағы елді мекендермен қалалары.
   
6. 
   Сол кездегі сауданың басты тауары Қытай жібегінің сапалылығы.
   
7. 
   Ұлы жібек жолының Ұлы жібек жолы деп аталу себептері.
   
8. 
   Жібек жолының тауарларының тізімі.
   
9. 
   Орта ғасырлық қалаларға қазба жұмыстарын жүргізген Қазақстан археологтары алыстағы Қытай мен Византия Иран мен Үндістанда соғылған металл ақшалардың табылуы.
   
10. 
    Сырттан әкелінетін заттар Жібек жолының Сырдария бағытындағы орта ғасырлық қалалары.
    
11. 
    Жапонияның Фаянс табақша сынығының іші-сыртына адамдар бейнесі.
    
12. 
    Жібек жолының халық аралық сауда жолы екенін зерттеудің маңызды әрі сирек олжасы.
    

1. 
   Парфия.
   
2. 
   Ханнуфен
   
3. 
   Цзиндао.
   
4. 
   Вэйлюдао.
   
5. 
   Наньдао
   
6. 
   Юэчжей.
   
7. 
   Бэйдао
   
8. 
   Патша жолы
   
9. 
   Күміс жолы
   

№35 Сабақтың тақырыбы: Түркі халықтары үшін Ұлы жібек жолының маңыздылығы.

1.Түркі қалалары –ғылым мен мәдениет орталықтары.

2.Ұлы жібек жолындағы алдыңғы қатарлы қалалар және елдәі мекендер.

Бақылау сұрақтары

1. 
   Шығыстанушы В.В. Бартольдтың орта ғасырлық қалалар туралы жазған қолжазбалары.
   
2. 
   Қытайдан Үндістан Иран Византияға дейінгі аралықтағы созылып жатқан көшпенді түркі әулеттері.
   
3. 
   Жібек жолы адамзат баласы үшін өркениеттің теңдесі жоқ тарихи ескерткіш болып табылуы
   
4. 
   Орта ғасырлар кезінде Қазақстанда гүлденген оңдаған қалалардың өмір сүру тарихы.
   
5. 
   Қазақстан археологиясындағы жарқын оқиғалардың бірі-жазба деректерде көрсетілген орта ғасырлық қалалық мәдениет пен қалалардың табылуы.
   
6. 
   Археологтармен тарихшылар орта Азиямен Қазақстанның отырықшы егіншілік кезеңінің гүлденгені.
   
7. 
   ІХ-ХІІғғ орта ғасырлық авторлар түркі қалалары жайлы деректері.
   
8. 
   ХҮІІІғ 20жылдары Енесей алқабынан көне түркі жазылуының табылуы.
   

1. 
   Ангеб.
   
2. 
   Ан Санбель.
   
3. 
   Анфилада
   
4. 
   Арк.
   
5. 
   Бадрап.
   
6. 
   Алтын жолы
   
7. 
   Анси
   
8. 
   Ұлы жібек жолы
   
9. 
   Дала жолы
   
10. 
    Лазурит жолы
    

№36 Сабақтың тақырыбы: Түркі халықтары үшін Ұлы жібек жолының маңыздылығы.

1.Ұлы түрік қағанатының ұлы жібек жолы арқылы көрші елдермен жүргізген сауда байланыстары.

2.Ұлы жібек жолының халықаралық байланыстары.
Глоссарий

1. 
   Талас жолы.
   
2. 
   Фергана жолы
   
3. 
   Жоғарғы Талас жолы
   
4. 
   Қимақ жолы
   
5. 
   Банжар жолы
   
6. 
   Телікөл жолы.
   

№37 Сабақтың тақырыбы: Ұлы жібек жолы қалалық мәдениет бастауында.

1.Қазақстан жерінде Ұлы жібек жолының әлемдік өркениеттің дамуына қосқан үлесі.

2. Қазақсатан жерінде Ұлы жібек жолының әлемдік өркениеттің дамуына ортағасырлық керуен жолдарының қалалық өркениеттің өркендеуіне қосқан үлесі.

Консультация

1.Ұлы Жібек жолы туралы түсінік. Адамзат өркениетінің пайда болуының нәтижесінде әртүрлі халықтардың, тайпалардың арасындағы айырбас, сауда-саттық келіп шықты. Қарым-қатынас барысында тек зат алмасу ғана емес, сонымен қатар мәдени, ғылыми, діни құндылықтардың да араласуы қатар жүріп жатты. Тайпалар мен халықтардың, мемлекеттердің арасындағы алыс-беріс, қарым-қатынас оларды байланыстырып жатқан керуен жолдары арқылы жүрді. Ең қарапайым жолдан басталған қарым-қатынас бірте-бірте күрделеніп, өсіп отырды. Сауда жолдары халықтардың араласуына ықпал етті. Сауда жолдары олармен тасмалданған тауардың түріне байланысты «Көк лағыл», «Нефрит», «Дала жолы» және т. б аттармен аталатын болды. Уақыт өте келе мемлекеттік маңызы бар халықаралық жолдар қалыптасты. Ондай жолдар бір не бірнеше мемлекеттер арасында бақылауға алынып, керуендердің еркін жүруіне кепілдік беріліп, оларды қамтамасыз етіп отырған Орталықтандырылған осындай жолдарда заттарға сұраныс, олардың бағасы, алынатын алым-салықтың мөлшері, жолдың барысы, оның бойындағы елдердегі саяси жағдай туралы уақытылы хабар беріліп отырған. Осындай жолдардың бірі Орталық Азия мен Қазан арқылы өтіп Қытай, Индия, Жерорта теңізі мен Еуропаны байланыстырып жатқан «Ұлы Жібек жолы» болды.

Ұлы Жібек жолы б.з.д. 2 ғ бастап халықаралық жолға айналды. Эдвард Хетцель Шефердің есептеуі бойынша Ұлы Жібек жолымен 169 түрлі зат тасмалданған.

2.Ұлы Жібек жолының көптеген тармақтары, онымен байланысты жолдар болған, онымен алыс жақын елдерден шыққан керуендер жүріп жатты. Ұлы Жібек жолының бойында керуен сарайлар, бекеттер, құдық, өткелдер, көпір асулар болды. Осы жолдың бойындағы қалалар мен елді мекендердің базарларында бағалы заттар, қолөнер бұйымдары, кілем, жеміс-жидек саудасы жүріп жатты.

Ұлы Жібек жолы оның бойындағы елдер мен мекендердің өсіп өркендеуіне, сауданың дамуына оң ықпал жасап отырды, қалалар өсіп, гүлденді. Ортағасырлар кезінде Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан арқылы Ұлы Жібек жолының солтүстік тармағы (жолы) өтті. Солтүстік жолдан шығатын, оған келіп қосылатын көптеген керуен жолдары пайда болды. Ұлы Жібек жолы шығатын керуен жолдарының бойында қалалар пайда болып, өркендеді, олардың қатарында ежелгі Тараз, Баласағұн, Суяб, Испиджаб, Сауран, Түркістан, Сығанақ, Жент, Сарайшық және басқа да қалалар бар.

Ұлы Жібек жолы және орта ғасырлық қалалардың мәдениеті пәнін оқыту барысында Ұлы Жібек жолының қалыптасу тарихы, оның бағыттары, ортағасырлық Қазақстанның керуен жолдары және олардың бойында қалыптасқан қалалар мен елді мекендердің мәдениеті жайлы жан жақты деректер береді.

№38 Сабақтың тақырыбы: Ұлы жібек жолы қалалық мәдениет бастауында.

1.Ұлы жібек жолының Оңтүстік қазақ елінің маңыздылығы.

2. Ұлы жіек жолының Солтүстік жолдың маңыздылығы.
Бақылау сұрақтары

1. 
   Жібек жолы буддизм мен қоса батыстан шығысқа қарай християн және ислам діндерінің өріс алуы.
   
2. 
   Жібек жолы-Азиядан Еуропаға шексіз дала асқар тау арқылы жол салған әлемдік өркениеттің жарқын көрінісі.
   
3. 
   Жібек жолы арқылы жан-жаққа діни ой-пікірлер дің таралуы.
   
4. 
   Қазіргі кезде «Антоновқа» ден аталатын қоныстағы қазба жұмыстары барысында жаңа деректердің алынуы.
   
5. 
   Ұлы Жібек жолындағы көпестің сауда сапарын орта ғасырлық шығыс ақыны Фирдоусидің қол жазбалары.
   
6. 
   Отырардан табылған қола медальонда барельеф бейнелер кескіндемелері.
   
7. 
   Отырар күмбесіндегі ХІІІ-ХІҮғғ жататын қола айналардың археологиялық белгілері.
   
8. 
   Қытай мен Ираннан жеткізілетін тауардың жібек жолындағы маңызы.
   
9. 
   Қола айналардың сыртқы жағы гүлдермен арабша жазу мен ұшып бара жатқан тырналардың бейнесі мен өрнектелуі.
   
10. 
    Жапония Фаянс табақшасы сынығының іші-сыртына адамдардың бейнесі.
    

№39 Сабақтың тақырыбы: Ұлы жібек жолының жүйесі мен маңызды дамыған орталықтары.

1Ұлы жібек жолының Турфан және Қашқар арқылы өткен бағыты.

2.Тараз қаласынана шыққан керуен жолдар.
Тесттік сауалнама

1. 
   Тараз қаласының орналасқан жері аты жазба деректерде қай жылы кездеседі.
   

Б. 565ж

Д. 567ж

А. Ақпешім

Б. Барысхан

С. Алмалық

Д.Әулиеата

3. Таразға жақын жерде орналасқан орта ғасырлық қаланың бірі Төрткүлтөбе мен дұрыс баламалануы.

А. Қызыл Үйік

Б. Мерке

Д. Барысхан

4. «Тараз- мұсылмандардың түркілер мен сауда жасайтын қаласы» деп суреттеген кім.

А. Ибн Хаукал

Б. Әл-Макдиси

С. Сюань-Цзянь

Д. Ибн Хордадбек

5. Қай ғасырларда Тараз қаласы тез өсті.

А. Х-ХІғ

Б. ХІ-ХІІғ

С. Х-ХІІғ

Д. Х-ІХғ

А. Қойлық

Б. Үзкент

С. Шауғар

Д. Тараз

7.Шу өңірінде берік қамалды қалалардың бірінің атауы.

А. Қойлық

Б. Тараз

Д. Құлан

А. ХІҮғ

С. ХІІІғ

9. Тараз қаласының атауы қай жылдан бері аталып келеді.

А. 1997ж

Б. 1989ж

Д. 1991ж

А. ХҮ-ХҮІғ

Б. ХІ-ХІІғ

С. ХІ-ХІІІғ

Д. Х-ХІІІғ

10-апта

1,0-балл

№40 Сабақтың тақырыбы: Ұлы жібек жолының жүйесі мен маңызды дамыған орталықтары.

1.Ұлы жібек жолы арқылы сауда байланыстарын жүргізген орта ғасырлық қалалар.

2.Отырар, Түркістан, Сығанақ қалаларының сауда байланыстары.
Бақылау сұрақтары
1.Орта ғасырлық маңызды сауда жолдары бойындағы керуен сарайлар мен құдықтардың табылуы.

2. Тараз,Сығанақ, Отырар тәрізді керуен жолдарының түйіскен жерлері туралы мәлімет.

3. Ортағасырлық қалаларға Әл-Макдиси қол жазбалары.

4. ІХ-Хғ Қазақстан жерінде Самани әулетінің күміс диркмендері мен алтын динарларының таралуы.

5. ХІғ Қазақстандағы Тараз бен Испиджаб теңге сарайлары.

6. Ұлы жібек жолындағы бойындағы сауданың дамуы мен ақша айналымдары.

7. ХІІІғ 2-жартысындағы Отырардағы Мұхаммед Текештің атынан күміс жалатылған мыс дирхмендердің жасалынуы.

8. Жоғарыда айтылуына қарағанда Испиджабтың дамуы бәрінен бұрын өзінің құнарлы Бадам жеріндегі қолайлы орналалуы мен сауда жолдары.

9.Кейнгі жазбаларда Сайрам қазақтарының ордасы және сауда қол өнер орталықтары.

10.Көне Сайрамның жобасын ішкі қамалдың шахристаны мен рабаттары.

11. Ескі Түркістанның үйлері біздің заманымызға дейін сақталмауының себептері.

Глоссарий

1. 
   Карван сарай.
   
2. 
   Караульная башня
   
3. 
   Монета
   
4. 
   Керуен
   
5. 
   Айырбас
   
6. 
   Динар
   
7. 
   Диркмен
   

№41 Сабақтың тақырыбы: Іле өзені Жетісу жеріндегі орта ғасырлық қалалардың керуен жолдары.

1.Қордай, Қастек, Мерке,Құлан тармақтары.

2. Нарынқол, Жыланбалық, Қайлы, Екоғыз тармақтары.
Тесттік сауалнама

1. 
   Құлан архитектуралық және құрылыс жүргізілу тәсілі арқасында Қазақстанның Оңтүстігі мен Орта Азияға тән.
   

Б.ҮІІ-ҮІІІғ

С.ХІ-Хғ

Д.ІХ-ҮІІІғ

А. Ақ-тепе

Б.Жетісу

С.Мерке

3.Қайта жөндеуден өткен сарай қай ғасырға дейін тұрған.

А.ІХғ

Б.ҮІІІғ

Д.ХІғ

А.60

С.55

5.Тарихи мәліметтерге қарағанда бұл өлкедегі алғашқы елді мекендер қай ғасырларда пайда болды дейді.

А. ҮІІ-ІХғ

Б. ҮІІІ-Хғ

С. ҮІІІ-ІХғ

Д. ҮІІ-ҮІІІғ

6. Ірі сауда орталықтары болған қалалардың маңызы арта түсті.

А. Қаялық Көктұма

Б. Талхиз Қаялық

С. Екіоғыз Талхиз

Д. Екіоғыз Қойлық.

7. Екіоғыз қаласы туралы алғаш рет зетрттеген әйгілі тарихшы кім.

А. М. Қашқари

Б.Қ. Қ Жалайыри

С. В. Рубрук

Д. М.Х. Дулати

8. Хғ Мерке қаласын сипаттаған кім.

А. Әл-Идриси

Б. Әл-Мукадаси

С. Әл-Макдиси

Д. Ибн-Хордадбек

9. Мерке қаласы қай ғасырларда өмір сүрген.

А. ҮІ-ҮІІғ

Б. ҮІІ-ХІІғ

С. ҮІІ-Хғ

Д. ҮІІІ-ХІғ

10. Екіоғыз қаласы қай ғасырда өмір сүрген.

А. ҮІІІ-ХІІІғ

Б. ҮІІ-ХІІғ

С. ІХ-ХІІғ

Д. ҮІІІ-ІХғ

11-апта

1,0-балл

№42 Сабақтың тақырыбы: Іле өзені Жетісу жеріндегі орта ғасырлық қалалардың керуен жолдары.

1.Ұлы жібек жолы ежелгі Қазақстан жер імен өткен орталықтары.

2.Ұлы жібек жолының негізгі тармақтары.
Глоссарий

1. 
   Дандана
   
2. 
   Дарбаза
   
3. 
   Дастархан
   
4. 
   Телікөл жолы
   
5. 
   Көсеген көкжоны
   
6. 
   Кесік
   
7. 
   Ташнау
   
8. 
   Керамика
   
9. 
   Ошақ
   
10. 
    Сұпа
    

№43 Сабақтың тақырыбы: Шу өзені аңғарындағы ортағасырлық керуен жолдары.

1.Шу керуен жолы.

2. Шу керуен және оның тармақтары.
Бақылау сұрақтары
1. Түрік керуен жолынан Шу өзенінің сол жағасында орналасқан Навакент Қызылөзен қалаларының орналасуы.

2. Иткешк өткелінен солтүстік батыста қарай бірге жүрген жолдар.

3. Шығысқа қарай бұрылған жол Майжарылған мен Хан тауарлары. 4.Балқаш көлінің батыс жағалауы арқылы Іле өңірі.

5. Шу керуен жолының Ақсу тармағы.

6. Қырғыз Алатауының оңтүстік беткейі мен Ыстық көлге өтетін керуен жолы.

7. Шу өңірі керуен жолының тармақтары.

8.Шу керуен жолының Ақсу тармағы мен Шу өзенінің орта ағысындағы ежелгі өткелдерінің бірі.

9. Түрік кеуен жолын кесіп өткен бұл тармақ Соқылық шатқалы.

10. Үлкен Кемін өзенінің жоғарғы ағысы.

11. Шу өңірінің халқы Құланнан шығып Құрағаты өзенінің жағалауы.

12. Түрік керуен жолы Талас пен Шу өңірлерінің оңтүстігі арқылы жүріп Қастек тауы.


11-апта

1,0-балл

№44 Сабақтың тақырыбы: Шу өзені аңғарындағы ортағасырлық керуен жолдары.

1.Ұлы жібек жолы арқылы Шу өзеніндегі негізгі сауда байланыстары.

2.Ұлы жібек жолы арқылы Қашқар қаласының жүргізген сауда байланыстары.

Тесттік сауалнама
1.Ұлы жібек жолы Тянь-Шань таулары бөктері мен жүріп қай жерге дейін созылып жатыр.

А. Қытай

Б. Европа

С. Балтық елдері

Д. Орта Азия

2.Қай ғасырдан бастап жібек жолының саяси және эканомикалық жағдайына көшпелі түркілер бақылау жасады.

А. Үғ

Б. ҮІғ

Д. ҮІІғ

А. 5 мың жыл

Б. 3 мың жыл

С 2 мың жыл

Д. 4 мың жыл

4. Ұлы жібек жолы Тынық мұқиты мен қай мұқит аралығы халықтары арасында сауда жүрді.

А. Үнді

Б. Атлант

С. Солтүстік мұзды

Д. Қара теңіз

5. Ұлы жібек жолы елшіліктің және сауда саттықтың тұрақты желісі ретінде қай ғасырда атқарды.

А. Б.з.д. ІҮғ ортасы

Б. Б.з.д. ІІғ ортасы

С. Б.з.б. ІІғ ортасы

Д. Б.зб. ІІІғ ортасы

6. Отырар көмбезіндегі қола айналар қай ғасырға тән.

А. ХІІІ-ХІҮғ

Б. ХІІ-ХІғ

С. ҮІІІ-ІХғ

Д. ІХ-Хғ

А. Талғар

Б. Отырар

С. Сауран

Д.Сығанақ

8. Ирандағы әмірші бейнеленген күміс табақ қай ғасырға жатады.

А. ҮІІ-ҮІІІғ

Б. ҮІ-ҮІІғ

С. ХІ-ХІІғ

Д. ХІІІ-ХҮІғ

9. ХІІ-ХІІІғ Отырарда табылған шыны сауыт қай жерде жасалған.

А. Арабияда

Б. Сирияда

С. Иранда

Д. Қытайда

12-апта

№45 Сабақтың тақырыбы: Талас және Шу өзені аңғарындағы қалалар мен керуен жолдар.

1.Иран, Орта Азия, Кавказ, жерлеріндегі сауда байланыстары.

2.Алтай, Сібір, Шығыс Түркістан жерлеріндегі сауда қатнастары.

Консультация

1. Түрік керуен жолынан Шу өзенінің сол жағасында орналасқан Навакет (Қызыл өзен, Ү-ХШ ғғ) қаласында бөлініп шығып солтүстік-батысқа карай жүрген Шу керуен жолы Кирмирау (Милянфан, ҮІІ-Х ғғ.), Шөміш 2 (ІХ-ХІІ ғғ.) елді мекендері арқылы өтіп Шу өзеніндегі Шөміш өткелі басында түрған Түрік қағанының (Шөміш, ҮІІ-Х ғғғ) каласына келгенде оны Хан жолынын. Тайатқан-Шұнақ тармағы кесіп өткен. Онан әрі қарай Луговое (ІХ-Х ғғ.), Грозненское (ІХ-Х ғғ,) Калалары мен бекіністері арқылы өтіп Ақсу өзені жағасындағы Ақтөбе қаласына жеткенде, оған оңтүстік жағынан Аксу жолы косылады. Аксу өзенін жағалап жүрген керуен жолы Аксутөбе (ІХ-ХІІ ғғ.), Жетіжар (Х-ХІІ ғғ:), Сабыр (Х-ХІІ ғғ.) Қыркүй (Х-ХІІ ғғ.), Қыркүй 2 (Х-ХІІ ғғ.) қалалары мен елді мекендері арқылы жүріп отырып, Токтас карауыл төбесінен (X-XII ғғ.) өтіп Шу өзеніндегі Тасөткел өткеліне шыққан. Тасөткелден Шу өзенінің оң жағасына өткен бұл жолға, осы өзеннін. оң жағасын жағалап жүретін, оң жол келіп қосылады. Шудьвд оң жағасында түрған Жаңа жол (Х-ХІІ ғғ.), Актөбе (X-XII ғғ.) қалаларынан өтіп Иткешу өткеліне барғавда оған Хан жолынын, Иткешу тармағы мен Банджар жолы қосылған. Осы өткелден шыққан бір жол Шоқпар өзенін жағалап барып Аңырақай шатісалының солтүстік-батыс жағында Хан жолының Тайатқан-Шүнак. тармағын кесіп өтіп, онан әрі Аңырқай, Қопа арқылы Іле өңіріне шыкқан.

Иткешк өткелінен солтүстік-батысқа қарай бірге жүрген үш жол Бірлік төрткөлінен (Теміртау қаласы, ҮІП-ХІҮ ғғ.) өтіп Сексеуіл даладағы Үлкен Ақтөбе (ҮІІІ-ХП ғғ.), Орта Ақтөбе (ҮІІІ-XIII ғғ.), Аяқ Ақтөбе (ҮІІІ-ХИ ғғ.) қалалары мен бекіністерінен өтіп Жұндітөбеге (ҮІІІ-ХП ғғ.) жеткенде бірнеше бағытқа бөлінген.

2.Шығысқа қарай бұрылған жол Майжарылған мен Хан тауларының аралығы арқылы өткенде Хан жолынын. Тайатқан-Шұнақ тармағын кесіп өтіп Балқаш көлінің батыс жағалауы арқылы Іле өңіріне өткен. Солтұстік-батысқа қарай жалғаса берген Хан жолының Иткешу тармағы мен Банджар жолдары Байқара тауына кдрай өткен. Жүнді төбеден батысқа бүрылған Шу жолы Керегетас, Тас суыкоба шаткалдары арқылы (Көкше, Кіші Қамкдлы, Кдра, Аққулы көлдерін солтүстік жағынан айналып өтіп) жүріп Үланбел шатқалына жеткен. Үланбел өткелі аркылы Шудьщ сол жағасына өткен Осы өткелде оны Қимақ және Байқара жолдары кесіп өтеді. Шудың сол жағасымен жүрген Шу жолын Қазыққаққан шатқалында Талас өңірінен шыққан Қарқаралы жолы кесіп өтеді. Шу жолы Тастыда екіге бөлінген: солтүстік-батыс, оңтүстік-батыс. Солтүстік-батысқа карай жүрген негізгі жол Тай өткелде (иемесе Көк мұрынтай) Жетіқоңыр және Уванас керуен жолдарын кесіп өтеді, онан әрі Тоғызкен тауының оңтүстік, ал Ашыкөлдің солтүстік жағасымен өтіп Боқтықарын өзеніне жеткенде Дарбаза жолын кесіп өтіп, Телікөлге жеткенде Сарысу, Телікөл, Нәнсай жолдарына қосылған.

Тастыдан шыққан Шу жолыньщ оңтүстік-батыс тармағы Жуантөбеден батыстағы Тарақты арыкта Текей және Жаман Шу болып екіге бөлінеді.

Текей жолы Мойынқұмнан Созаққа өтіп, Ран жолына қосылады, ал Жаман Шу жолы Шудың Жаман Шу өзегін жағалап барып, Ақжайқын көлінің оңтүстігімен Ақсүмбе өзеніне шығады, сөйтіп Сығанаққа өтетін Аксүмбе жолына қосылған.

Шу керуен жолының Ақсу тармағы. Шу өзенінің орта ағысындағы ежелгі өткелдердің бірі Тасөткелден басталған бұл тармақ Ақсу өзенін оңтүстікке қарай жағалап отырып Актөбе қаласына келгенде Шу жолынан бөлінеді. Осы каладан Шу керуен жолы оңтүстік-шығысқа қарай бүрылған, ал оның Ақсу тармағы болса Ақсу өзенін жағалап Төлекке (IX-XIII ғғ.) келгенде онан Соқүық тармағы бөлініп шығады. Төлектен шыққан Ақсу тармағы Сретенск қаласына (ҮІІІ-ХІ ғғ.), онан әрі Түрік керуен жолында түрған Харанжуанға (Ақсу) жеткен. Түрік жолын кесіп өткен бүл тармақ Ақсу шатқалындағы Ақсу (ҮІІІ-ХП ғғ.) және Ақсу 2 (X-XII ғғ.) елді мекендерінен өтіп, шаткалы өрлеп барып Ақсу асуынан асып, Сусамыр өңіріне шыққанда, Таластың жоғарғы ағысынан шығып, Қырғыз Алатауының оңтүстік беткейімен, Ыстык. көлге өтетін керуен жолына қосылған.

Шу өңірі керуен жолының тармақтары:

Шу керуен жолының солтүстік тармағы. Шу керуен жолының Ақсу тармағынан Төлек қаласында бөлініп шыккан бұл тармақ Соқылық өзенін жағалап оңтүстік-шығысқа қарай жүріп отырып Түрік керуен жолында тұрған Жұл қаласына (Соқұық) жеткен. Түрік керуен жолын кесіп өткен бұл тармақ Соқылық шатқалындағы төрткүлден (ІХ-ХІІ ғғ.) өткенсін, шатқалды өрлеп барып, Соқылық асуынан (3767 м) асып, Қырғыз Алатауының оңтүстік беткейімен Ыстық көлге өтетін керуен жолына қосылады.

Шу керуен жолының оң жағалык тармағы. Үлкен Кемін өзенінің жоғарғы ағысынан басталған бұл тармақ осы өзеннің сол жағасындағы Новороссийск (Х-ХІІ ғғ.), Тарсу (Х-ХІІ ғғ.) қалалары арқылы жүріп Шу өзеніне шыққан. Шудың оң жағасымен жұрген жол Советское (Х-ХІІ ғғ.), Алмалы (Х-ХІІ ғғ.), Жіңішке (Х-ХП ғғ.) елді мекендерінен өтіп, Шөртөбеге келгенде оны Суябтан шығып Іле өңіріне қарай өтетін жол кесіп өтеді. Шу өзенін жағалап солтүстік-батыекд қарай жүрген жол Қысымшы каласынан (ҮІІ-ХІІ ғ. басы), Ыстытөбеден (Х-ХІП ғғ.) өтіп Майбүлаққа (ҮШ-ХІІ ғғ.) келгенде жолды Навакеттен шығып Іле өңіріне қарай өткен жол кесіп өтеді. Жолды Шөміш тауынъщ батыс жағында Хан жолының Тайаткан-Шүнак. тармағы кесіп өтеді. Солтүстік-батысқа қарай жүрген жол Қордай (Георгиевка Х-ХП ғғ.), Жаңа түрмыс (Х-ХІІ ғғ.), Қакпатас (X-XII ғғ.) Тастүмсық (Х-ХІІ ғғ.), Тастүмсык. 2 (Х-ХІІ ғғ.) елді мекендерінен өтіп Тасөткел өткеліне келгенде Шу жольшың негізгі сарабына қосылған.

Қорыта келгенде, ҮІ-ХІІІ ғ. басы аралығында Шу мен Талас өңірлерінің жекелеген аудандарын, олардың қалалары мен елді мекендерін бір-бірімен байланыстырып жатқан күрделі керуен жолдары жүйесі басты-басты үш жолмен байланысты болған, ол жолдар: Түрік жолы, Шу жолы және Телікөл жолы. Қаратаудың Теріс шатқалы арқылы жүріп келіп Талас өңіріне шыққан Түрік керуен жолы Талас пен Шу өңірлерінің оңтүстігі арқылы жүріп отырып Қастек тауының батасында екіге бөлінген: Іле өңіріне өтетін жолдар Навакет (Қызыл өзен) және Суяб (Акбешім) қалаларынан шығып Қастек тауының батысындағы Керу шатқалында бір-біріне қосылған, ал Ыстық көлге өтетін жолдар Тектұрмас (І-ҮІІ ғғ.), Атбайлар (ҮПІ-Х ғғ.) арқылы Үштөбе шаткалына, онан әрі Айгене шаткалына шыққанда Таластың төменгі ағысын өрлеп келе жатқан Қарқаралы жолына қосылған.

№46 Сабақтың тақырыбы: Талас және Шу өзені аңғарындағы қалалар мен керуен жолдар.

1.Шаш, Испидаб, Тараз, Құлан, Мерке қалаларында жүргізілген сауда тарматары.

2.Аспара, Суяб, Шығыс Түкістан жерлерінде жүргізілген Ұлы жібек жолының тармақтары.

Бақылау сұрақтары
1.Испиджаб қаласының бой көтерген жері қазіргі Сайрам ауылының орны.

2. ҮІғ тез өсіп жетілген Испиджаб оңтүстіктегі ірі сауда және мәдениет орталықтары.

3. ҮІІғ Орта Азияға арабтар келген кезде бұл қаланың гүлденген кезі.

4. Испиджаб қаласы аймағында Саманилер арқылы мұсылман дінінің таралуы.

5. Испиджаб қаласының оңтүстіктегі ірі сауда және мәдениет орталықтары.

6. Испиджаб ХІІІғ дейін Жібек жолының бойындағы ірі сауда және мәдениет орталығы.

7. Қытайдан шыққан Жібек жолы керуені Тараз арқылы Испиджабқа келуі одан әрі Отырарға баруы.

8. ХІғ бірінші жартысында Оңтүстік Қазақстандағы теңгелердің табылуы.

9. Түркістан қаласындағы Мұражай жәдігерлері осыдан 20 мың жыл бұрынғы пиктографиялық сурет жазуынан қазіргі қазақ алфавитіне дейінгі жазба мәдениеті.

10.Түркістандағы ғылыми қалпына келтіру шеберханасына жүргізген қазба жұмыстары.

№47 Сабақтың тақырыбы: Ұлы жібек жолы арқылы ортағасырлық Қаратау керуен жолдары.

1.Тараз, Отырар сауда жолдарының түйіскен жері.

2. Сығанақ, Қаялық керуен жолдарының түйіскен жері.
Глоссарий
1.Фреска

2. Дех Нуджикент

3. Монша

4. Сардоба

5. Құрылыс кезеңі

6. Шырағдан

7. Бекініс

8. Сырлы ыдыс

№48 Сабақтың тақырыбы: Ұлы жібек жолы арқылы ортағасырлық Қаратау керуен жолдары.

1.Ұлы жібек жолы арқылы Орта Азия мен Қытай арасындағы жүргізілген керуен жолдар

2.Таяу және Орта Шығыс территориясында жүргізілген сауда қатнастары бұл елдердің орта ғасырлық қалаларға әсрі.
Бақылау сұрақтары
1.Жібек жолы мен Батыстан шығысқа қарай Християн дінінің таралуы.

2. Жазба деректердегі Оңтүстік Қазақстан қалаларындағы ислам діні.

3. Ислам ескерткіштері Қазақстанға кеңінен таралуы.

4. Орта ғасырлық Испиджабтың жанынан жер асты монастырының орнының аршылуы.

5. ІХ-Хғ кезіндегі ислам үрдісіндегі жерлеу орындары Отырар оазисінің ашылуы.

6. Х-ХІІғ кезінде ислам үлгісіндегі кесенелердің салына бастауы.

7. Керуеннің бір күндік жүретін жолы жөнінде әртүрлі деректемелер.

8. Керуен сарайлардың төртбұрышты болғаны туралы деректер.

9. Жазба деректерде орта ғасырлық керуеннің құрамы және оның күндік жүретін жолы жөніндегі нақты деректер.

10.Араб саяхатшысы Ибн Фадланның деректеріндегі керуен жолдары.

№49 Сабақтың тақырыбы: Ұлы жібек жолы арқылы Сырдария өзенін жағалап жүрген керуен жолдар.

1.Орта ғасырлық Отырар қаласы.

2. Талас жазығы.

Консультация

1. Орта ғасырлық Отырар қаласының тарихы және археологиялық зерттелулердің нәтижесімен танысу.

Юй-Мынгуаннан бөлінген Солтүстік жол Лоулань арқылы Карашарға онан әрі, солтүстік тауды (Тянь-Шань) жағалап отырып Тарам өзенін бойлап батыстағы Қошғарға (Шулэ) жеткен. Бұл жолдың бойындағы басты бекеттердің бірі – Қашғар оазисі болған, оған Лоуляннан шыққан керуендер келген. Қашғардан шыққан солтүстік жол Терек-Давань асуы арқылы Ферғана өңіріне шыққан, онан әрі қарай жүріп Қаңлы еліне (Кангюй, Канцзюй) өткен, онан әрі қарай солтүстік-батысқа қарай жүрген жол Яньцы (Арал маңы), онан әрі Янцайға (Төменгі Волга және Жайық жағасына) шыққан, сонысын, Солтүстік Қаратеңіз жағасына жеткен. Қытай деректерінің мәліметіне қарағанда Ұлы Жібек жолының Дуньхуан мен Бұзы көл (Лабнов) аралығында бірқатар әскерибекеттер болған. Олар жолдың бойындағы сақтықты осы жолмен өткен елшілік өкілдерін қарап тұрған. Осы жолдың кейбір бөліктерінің жергілікті аты болған. Мысалға: Дуньхуаннан шығып Хотан арқылы оңтүстікке шығып Памир тауын айналып, Вахан дәлізі арқылы өткен бөлігі «нефрит жолы» деп аталған, ал осы жолдың Терек-Давань асуы арқылы өткен бөлігі «Жібек жолы » деп аталған. Сонымен қатар, бұл жолдың басқа да аталатын бөліктері болған. Бұл жолдардың барлығы Хань империясының астанасы (Бейжіннен батысқа орналасқан) Чаньанен басталған, олардың бойындағы бастсты бекет, сөз жоқ Дуньхуан болған.

2.Ұлы Жібек жолының бағыты әртүрлі тарихи оқиғаларға байланысты өзгеріп отырған. 6 ғ соңы мен 7 ғ басында өмір сүрген Қытай геогрфы Пэй Цзюй өзінің «Батыс өлкенің жазбалары мен карталары» атты шығармасында Дунхуаннан шығып Батыс теңізіне (Жерорта теңізі) баратын үш жол туралы жазған, олар: Солтүстік жол, Орта жол, Оңтүстік жол

Солтүстік жол – Хануден (Иу) шыққан жол бал көлді (Пулэй) айналып өтіп, теле тайпасының жері арқылы түрік қағанатының ордасына (Ыстық көлге жақын жерге) жеткен. Онан әрі қарай Люхэшуи арқылы Фулинь еліне, онан өтіп Батыс теңізге жеткен.

Орта жол – Турфаннан (Гаочан) шыққан жол Карашар (Яньци) арқылы Кугаға (Цюцы), теле, онан әрі Памир (Цунлин) арқылы Ус Трушанға, Хэ, Үлкен және Кіші Ань арқылы Самарқан-Мерв, онан Сасанидтік Иранға, онан әрі Батыс теңізге шыққан.

Оңтүстік жол – Шань-Шаньнан басталған жол (Лабнор көлі маңында) Хотан-Карғалық-Ташқорған-Вахан-Тохаристан-Еда-Багшан- Ганзи арқылы Боломэн-ге шыққан (Солтүстік батыс Индияда), онан әрі Батыс теңізге шыққан.

Тесттік сауалнама

1. 
   Отырар қаласын қазғанда қай ғасырларға жататын сүйек қалдықтары табылды.
   

Б. ХІ-ІХғ

С. Х-ХІІғ

Д. ХІІ-ХІІІғ

2. Отырар маңында Арыс өзеніне негізделген суландыру жүйесі болған.

А. ҮІІ-ҮІІІғғ

Б. ҮІІ-ҮІғғ

С. ҮІ-ҮІІғғ

Д. ІХ-Хғ

3. Отырар өңірі суармалы егіншіліктің ірі орталығы болған ғасыр.

А. ХІ-ХІІғ

Б.ІХ-Хғ

Д. Х-ХІғ

А. Жалпақ қыш

Б. Кілем

С. Ағаш сынықтары

Д. Қыш сынықтары

5. 1971-1990ж археолог басшылық еткен Оңтүстік Қазақстан кешенді археологиялық экспедициясы құрылды.

А. Байпаков

Б. Байтанаев

С. Ақышев

Д. Бернштам

6. Отырар қаласы ұшақтан түсірілген көрінісі қанша бұрыш болып көрінеді.

А. 4 бұрыш

Б. 5 бұрыш

С. 3 бұрыш

Д. 2 бұрыш.

7. Талас өңірі қанша ықшам ауданға бөліп қарастыруға болады.

А. 3-ке

Б. 4-ке

Д.2-ге

А. Жүздеген

Б. Мыңдаған

С. Ондаған

№50 Сабақтың тақырыбы: Ұлы жібек жолы арқылы Сырдария өзенін жағалап жүрген керуен жолдар.

1.Қаратаудың солтүстік жерінде жүргізілген сауда байланыстары.

2.Саудакент, Құмкент, Созақ қалалары мен Дешті Қыпшақ байланыстары.

Консультация

1.Оңтүстік жол Шығыс пен Батысты ежелден-ақ байланыстырып жатқан жолдардың әртүрлі бағыттарының үлкен бір арнаға қосылып, тарихта «Ұлы Жібек жолы» деген атқа ие болуы ұзаққа созылған, тіпті бірнеше мың жылды қамтыған болатын.

Өзінің 1877 жылы жарыққа шыққан «Қытай» атты еңбегінде «Ұлы Жібек жолы» деп атаған К. Рихтго Феннен 2000 жыл бұрын-ақ дүниеге келген «Ұлы Жібек жолының» алғашқы рет негізін кім салғаны тарихта белгісіз, дегенмен, бұл жолды халықаралық жол ретінде іске қосқан адам ретінде Қытайдың атақты жиханкезі, б.з.д. 138-126 жылдары Батыс аймаққа сапар шегумен байланыстырып жүр. Ол Чжан Циянь болды.

Жалпы, бұл жолдың тарих сахнасына шығуына себеп болған оқиғаның бірі, - б.з.б. 140 жылы Қытайда Хань империясының құрылуы болды. Бұл империя бастапқы кезде Хуанхэ мен Янцзы өзендері аралығының солтүстік –шығыс бөлігін ғана алып жатқан болатын. Хан империясы кезінде Қытайдың Орталық Азиямен, ол арқылы Батыс Еуропамен қарым-қатынасы күшейе түсті.

Әсіресе Хандық Қытай импиратор У-ди (б.з.д. 140-87 жж) кезінде Батыс өлкеге Орта Азия мен Шығыс Түркістанмен сауда, елшілік алмасу, олармен тығыз қарым-қатынас орнатуды іске асыра бастайды. Соның бір айғағы Чжон Цзиянның Орталық Азияға сапары болды.

Чжон Цзян өзінің батыс өлкеге сапарын (туған жері Хан-Чжун аймағы). Батыс өлкеге сапар шеккен Чжан Цзянге жолбасшы болып Хун Тани Хунганьфу жүреді. Оны жолда хундар ұстап князға алып барады.

Импиратор Чжан Цзяннан: Сені Хун жері арқылы жүруге қандай құқық бар? - деп сұрайды. Оны Хун қызына үйлендіреді, онан ұлды болады.10 жылға жуық тұтқында болған ол қашып шығып 10 күн жүріп Давань жеріне жетеді. Давань жері – қазіргі Ферғана аймағы. Импираторға жазған хатында Давандықтардың егін егетіндігі, 20 астам қалалары бары, бастысы олардың арғымақ жылқылары бар екенін айтқан.. Оның айтуына қарағанда бұл арғымақтар «аспан жылқыларынан» тарайды екен. Дерекке қарағанда ол осы арғымақтарды импираторға сыйға әкеліпті. Импиратор осы арғымақтарды алу үшін, Даваньға елші жіберіпті, бірақ Давань билеушісі оған арғымақ беруден бас тартқан екен. Осы себепті Хань империясы Даваньға соғыс ашқан екен.

Чжан Цзян Даваннан Қаңлы еліне барады. Қаңлылар ол кезде Сыр мен Әмудің ортасында өмір сүрген. Жалпы Чжан Цзян батыс өлкеде 13 жыл болған, сапарға шыққан 100 адамнан тек ол және оның жол басшысы ғана Қытайға оралған. Осы сапардан оралған Чжан Цзянь келесі елдер туралы айтқан. Жерорта теңізінің батыс жағалауы туралы Кіші Азия не Шығыс Жарты теңіз жағасы туралы, Личань жері шамалы Египет не Рим болса керек. Б.з.д. 113 ж Хан империясы мен Аньш (Парфия) арасында дипломатиялық байланыс орнаған. Б.з.д. ІІІ-105 жж аралығында Парфиян билеушісінің елшілері Қытайда болған.

2. Саудакент, Құмкент, Созақ қалалары мен Дешті Қыпшақ байланыстары және ол қалалардың тарихымен толық танысу. Оңтүстік жол (тармақ) Қытайдың жазба деректері бойынша бастапқы кезде Қытайдан басталатын, Шығыс Түркістан арқылы Ұлы Жібек жолының екі тармағы (жолы) өткен, олар: Оңтүстік жол – Наньдао, Солтүстік жол – Бэйдао

Батыс өлке арқылы өткен бұл екі жол арқылы сауда, дипломатиялық қарым-қатынас жүріп жатқан.

Оңтүстік жол Юй-мын гуаннан басталған Оңтүстік жол Шань- Шань арқылы (Лабнордың маңы) өтіп, Оңтүстік тауының (Кульлунь) тауын солтүстік жағымен айналып жүрген, сосын Яркент өзенін жағалап, онан әрі қарай батысқа жүріп Шачэ-ге (Яркент) жеткен. Онан әрі Ташқорғанға, Ваханға шыққан. Ваханға жеткен Оңтүстік жол екі бағытқа бөлінген: батысқа және оңтүстікке.

Батысқа бұрылған жол Балх-Мерф-Гекатомпил-Экбаптануға, онан әрі қарай Ктесифонға, онан әрі ежелгі ахеменид жолымен Солтүстік Месопотамияға, Сирияға, Анптиохияға өткен. Ваханнан оңтүстікке бұрылған жол Гилгит арқылы Кашмирға, онан Гандхаруға, онан әрі қарай Барбариконға (Үндінің атырауындағы), онан әрі Баригазе (Броч) кетіп біткен.

1.Саудакент қаласы 1254ж бастап қалай аталған.

А. Савран

Б. Сараус

С. Сухул-хан

Д. Сури

А. ҮІІ-ХҮғ

Б. ХІ-ХІІғ

С. ҮІІІ-ХІғ

Д. ІҮ-ҮІІғ

3. Созақ қаласы атауы қай ғасырларға жатқызады.

А. ІХғ

Б. ҮІІІғ

Д. ХІІІғ

4. Созақ секілді көптеген қалалар қай ғасырда пайда болды.

А. ІХ-Хғ

С. ҮІ-ІҮғ

Д. Х-ХІғ

5. Құмкент қаласы қай ғасырларда өмір сүрген.

А. ҮІІ-ҮІІІғ

Б ІХ-Хғ

Д. ХІ-ХІІғ

6. Құмкент қаласының биіктігі.

А. 23м

С. 24м

7. Құмкент қаласын қай хан күйретті.

А. Едіге

Б. Хақназар

С. Тоқа Темір

Д. Тоқтамыс

8. І Гетумның сапарнамасында Құмкент қаласы қалай айтылған.

А. Қайқан

Б. Құлан

С. Құяш

9. Созақ қаласында қай ғасырларда құрылыс болашақ кейінгі орта ғасырлық қаланың орталық бөлігінде ғана жүргізілген.

А. ХІ-ХІІғ

Б. Х-ХІІғ

С. ХІІ-ХІІІғ

Д. ІХ-Хғ

А. 19 гектар

Б. 20 гектар

С. 17 гектар

Д. 22 гектар

13-апта

№51 Сабақтың тақырыбы: Ұлы жібек жолы негізінде ортағасырлық қалалардың гүлденуі.

1.Х-ХІІ ғасырлардаы қаланы көріктендіру.

2.Сәулет өнері ғимараттары.
Глоссарий
1. Мавзалей.

2. Медресе.

3. Монета.

4. Мечеть.

5. Минадет.

6. Наус.

8. Қала

№52Сабақтың тақырыбы: Ұлы жібек жолы арқылы қазақстан жеріндегі халқаралық қатынас жүйесінде дамыған байланыстар.

1.Орта ғасырдағы Қазақстан халқының діни-наным сенімдері.

2. Орт ғасыр басында қазақ халқының мәдениеті.
Бақылау сұрақтары

1. 
   ХҮІІІғ алғашқы жартысында Қазақстанның Ресейге қосылар кезеңінде ұшы-қиырына көз жетпес қалалардың пайда болуы.
   
2. 
   Сол заманғы саяхатшылар кең байтақ жазық даланы «көшпелілер» бесігі деп аталуы.
   
3. 
   Шығыс халықтарының біреулері мал шаруашылығы мен біреулері егіншілікпен айналысатын адамдар тобы.
   
4. 
   Әл-Макдисидің орта ғасыр туралы жазған еңбектері.
   
5. 
   Ұлы Тигр мен Ефрат өзендерінің аралығындағы Месопотамия жеріндегі «Қалалардың атасы» саналатын алғашқы қалалар.
   
6. 
   ІҮғ ортасында Шумер мемлекетінің Урук аймағында 17 елді мекен мен қалашықтары.
   
7. 
   Археологтар қазып зерттеген Ура қаласынан табылған «патшалар» моласы өзінің байлығымен ерекше.
   
8. 
   Иордания ежелгі қалалардың бірі-Библяда аты аталатын Иерихон қаласы.
   
9. 
   Үндістан түбегінен Б.з.д. 2400-1800ж аралығына жататын Мохенжо Даро деген тамаша қаланың табылуы.
   
10. 
    Қытайда Б.з.д. ХІХғ ортасы мен ХҮІІғ алғашқы жартысындағым ірі сарай кешені.
    

2. Некрополь

3. Тандыр.

4. Ташнау

5. Төрткүл

6. Суфа.

8. Мес

№53 Сабақтың тақырыбы: Сауран және Сығанақ қалалары арқылы ортағысырлық керуен жолдар.

1.Орта ғасырлық Сауран және Сығанақ қалаларындағы сауда мен ақша айналымы.

2. ҮІ-ХІІ ғасырлардағы қолөнердің дамуы.

Консультация

1.Түркістан қаласынан 45 км солтүстік- батыста, Шымкент-Қызылорда жолынан батыста 2 км жерде орналасқан. Ортағасырлық Сауран қаласы ХІІІ – ХҮІІІ ғғ. кезінде өмір сүрген. Қаладағы зеттеу жұмыстарын әр жылдарда А.Н.Бернштам, К.М.Байпақов, Е.Смағұлов, М.Елеуов, Д.Талеев жүргізді. 2004 жылдан бастап, Сауран қаласындағы зерттеу жұмыстары республикалық «Мәдени мұра» бағдарламасы бойынша жүргізіліп келеді.

Сауран қаласы көлемі 800х550 м орталық бөліктен және оны айналдыра қоршап жатқан шарушылық аймағынан тұрады. Қаланың орталық бөлігін қоршап тұрған қамал бұзыла бастаған, оның сақталған жеріндегі биіктігі 5- 6 м- ге жетеді. Қаланы терең ор қошаған.

«Мәдени мұра» бағдарламасы бойынша жүргізілген қазба жұмыстары барысында қаланың орталық бөлігінен медресе, мешіт және солтүстік- шығыс қапасы ашылды. ХІҮ – ХҮІ ғғ. кезіндегі сотүстік- шығыс қақпаның жолына ені 3,8 м қақпаға кіре берістегі қамалдың сыртқы 6 м биіктікке дейін күйдірілген кесектен өрілген. Қақпаға кіре берістен алмалы- салмалы көпірдің орны ашылды.

Ортағасырлық Сауран бірнеше керуен жолдардың қиылысқан жерінде орналасқан, берік жүйесі өте мықты қала. Қалаға су канал, кәріз арқылы келген.

2.Орта ғасырлық қолөнердің зерттелулері. Ортағасырлық Сығанақ қаласы. Оң жағалық Сырдария керуен жолы бойында орналасқан Сығанақ қаласы жазба деректерде Х ғ. бастап кездеседі, Х1 ғ. бұл қаланы М.қашғари оғыз қалаларының қатарында атаған. 1220 ж. Монгол әскеріне қарсы жеті күн соғысқан бұл қаланың орны Қызылорда облысының жаңақорған ауданына қарасты Сунақата ауылынан батыста 1 км. жерде жатыр. Қала цитадель, шахристан және оларды сырттай қоршап жатқан рабадтан тұрады, жалпы көлемі 20 га.

ХҮ ғ. Сығанақ Ақ Орданың астанасы болған қала, осы кезде қала көлемінде мешіт, монша және басқа қоғамдық орындар салынған. Қазақ хандықтары кезінде үлкен саяси, сауда орталығы болған.

Тарихи деректерге қарағанда Сығанақтың базарында күніге 500 түйеге тиелген зат сатылған екен.

Ортағасырлық Сығанақ қаласында ХХ ғ. 80 жылдарында қызылорда қаласындағы Қорқытата пединститутының экспедициясы қазба жұмыстарын бастаған, ал 2003 бастап қаладағы зерттеу жұмыстарын Қ.А.Яссауи атындағы Қазақ-түрік университетінің Сығанақ археологиялық экспедициясы жүргізуде. Жүргізіліген қазбалар барысында қала щахристанына кесік салынып, рабарынан мешіттің орны ашылды. Қазба кезінде табылған заттай деректер Сығанақтың үлкен сауда орталығы болғанын көрсетіп отыр.
Тесттік сауалнама

1. 
   Орта ғасырлық Сауран қаласы қай ғасырларда өмір сүрген.
   

Б. ХІІІ-ХҮІІғ

С. ХІІІ-ХҮІІІғ

Д. ХІІІ-ХҮғ

2. Сауран қаласындағы зерттеу жұмыстары Республикалық «Мәдени мұра» бағдарламасы бойынша жүргізіліп келеді.

А. 2002ж

С. 2004ж

Д. 2001ж

3.Сауран қаласының көлемі.

А. 800х550м

Б. 802х500м

С. 700х550м

Д. 750х800м

4. Тарихи деректерге қарағанда Сығанақ базарында күніне қанша түйеге тиілген зат сатылған екен.

А. 500 түйе

Б. 550 түйе

С. 600 түйе

Д. 400 түйе

5. Сығанақ қаласы жазба деректерде қай ғасырдан бастап кездеседі.

А. Хғ

Б. ІХғ

Д.ХІІғ

А. ХХғ 80 жылдары.

Б. ХІХғ 80 жылдары

С. ХХғ 50-60 жылдары

Д. ХІХғ 70 жылдары.

7. Ұлы жібек жолы мен Батыстан шығысқа қарай қандай дінді таратады.

А.Християн

Б. Индуизм

С. Ислам

Д. Будда

А. Ислам

Б. Ислам Християн

С. Ислам Индуизм

Д. Будда

9. ІХ-Хғ кезіндегі Ислам үрдісіндегі жерлеу орындарынан не ашылды.

А. Отырар оазисі

Б. Отырар

С. Испиджаб

Д. Сауран

10. Қойлық қаласындағы Шіркеу туралы кім жазды.

А. Гильей Рубрук

Б. Вилгелм Рубрук

С. Байпаков

Д. Бернштам

11. Тараз қаласынан Византиялық кімнің алтын солиді табылған.

А. Юстиниан

Б. Константин

С. Г. Ю. Цезарь

Д. А. Августин

№54 Сабақтың тақырыбы: Қазақстанның оңтүстігіндегі қалалық мәдениет.

1Испиджаб-Сайрам және Яссы Түркістан.

2.Хорезімшақ және Хорасан мемлекетттері.
Глоссарий
1. Құйдан.

2. Пандус

3. Үйме дуал

4. Разрез

5. Пахса

6. Жер асты сағанасы

7. Васа

8. Фасад

№55 Сабақтың тақырыбы: Қазақстанның оңтүстігіндегі қалалық мәдениет.

1.Арыстан –Баб кесенесі. Отырар шұраты.

2.Жошы хан мазараты.
Глоссарий
1. Әуіз

2. Глазурь

3. Гирих

4. Қала.

6. Мешіт.

№56 Сабақтың тақырыбы: Қазақстанның орта ғасырлық қалаларына сипаттама.

1.Сарайшық қаласының тарихи маңыздылығы.

2.Дешті қыпшақ елінің орталығы Баласағұн қаласының орталықтары.
Тесттік сауалнама

1. 
   Тарихи деректерге қарағанда ХІІІғ ортасында Сарайшық қаласының негізін кім қалаған.
   

Б. Жошы хан

С. Орда Ежен

Д. Өзбек хан.

2. Сарайшық қаласы Жайықтың оң жағалауында қазіргі Атырау қаласынан солтүстікке қарай қанша шақырым жерде ораласқан.

А. 55 шақырым

Б. 56 шақырым

С. 60 шақырым

Д. 70 шақырым

3. Сарайшықтан Үргенішке дейінгі ұзақтығы қанша жол арақашықтық сауда жолы құдықтармен керуен сарайлар мен қамтамасыз етілген.

А. 1 айлық жол

Б. 2 айлық жол

С. Жарты айлық

Д. 3 айлық жол

4. Сарайшық қаласы қай елдің рухани орталығы болған.

А. Алтын орда

Б. Ақ орда

С. Ноғай ордасы

Д. Дешті-Қыпшақ

5. Сарайшық қаласын қазақ жасақтары қоршап алып тіке шабуыл мен басып алды.

А. 1580ж

Б. 1583ж

Д. 1577ж

А. 600м

Б. 550м

С. 650м

7. Сарайшық қаласының атауындағы «шық» сөзінің мағынасы.

А. «шық» кішкене

Б. «шық» су

С. «шық» сарай

Д. «шық» қала

8. Орта ғасырлық Сарайшық қаласының даму кезеңі мен гүлденген кезі.

А. Алтын орда

Б. Ноғай ордасы

С. Дешті-Қыпшақ

Д. Орыс княздықтары.

9. Сарайшық қаласы қай ғасырда өмір сүрген.

А. ХІІІ-ХҮІғ

Б. ХІІ-ХІІІғ

С. ХІІІ-ХҮғ

Д. ХІҮ-ХҮІғ

№57 Сабақтың тақырыбы: Қазақ даласы ұлы түркі елінің қара шаңырағы.

1.Ұлы түркі елінің мәдениеті

2.Түркі халықтарының көрші елдермен саяси байланыстары.
Бақылау сұрақтары

1. 
   Қытайдан Үндістан, Иран,Византияға дейінгі аралықтағы созылып жатқан көшпенділер Түркі әулеттерінің бірігуі.
   
2. 
   Түркі қалаларының ғылым мен мәдениетінің дамуы.
   
3. 
   ІХ-ХІІғасырлардағы орта ғасырлық авторлар түркі қалалары жайлы қалдырған деректері.
   
4. 
   Қазақстан археологиясында жарқын оқиғалардың бірі-жазба деректерде көрсетілген орта ғасырлық қалалық мәдениет пен қалалардың табылуы.
   
5. 
   Түркі қағанаты тарихының алғашқы кезеңі.
   
6. 
   Түркі қағанатының құрамына кірген түркі елді тайпалар.
   

№58 Сабақтың тақырыбы: Ұлы түрік қағанатының мәдениеті.

1Бүкіл түркі халықтарына ортақ символ Күлтегін жазба мәдениеті.

2.Түркі халықтарының жазба мәдениеттері.
Бақылау сұрақтары

1. 
   Солтүстік Моңғолиядан табылған ескерткіштер руникалық жазбалардың ең ірі жәдігерлері.
   
2. 
   Орта Азия мен Қазақстандағы руникалық ескерткіштер «ферғаналық» және «жетісулық» деп екіге бөлінуі.
   
3. 
   Күлтегін ескерткішінің аударылуы.
   

№59 Сабақтың тақырыбы: Мырзашөл ортағасырлық Үтіртөбе қаласының археологиялық зерттеу тарихы.

1.Үтіртөбедегі 2004-2009 жылдардағы археологиялық қазба жұмыстары.

2.Орта ғасырлық Үтіртөбе қаласындағы 2010 жылы жүлгізілген археологиялық қазба жұмыс.
Бақылау сұрақтары

1. 
   Үтіртөбе қаласы қашан ашылып зерттеле бастады.
   
2. 
   Үтіртөбе қаласында кімдер өмір сүрген.
   
3. 
   Үтіртөбе қаласы қай жерде орналасқан.
   
4. 
   Үтіртөбе қай кезеңде өмір сүрген қала.
   
5. 
   Үтіртөбе қаласына жалпы сипаттама.
   

№60 Сабақтың тақырыбы: Оңтүстік Қазақстан өңіріндегі Шыңғыстөбе және Ақтөбедегі ежелгі орта ғасырлық қалалардың зерттелінуі.

1. Орта ғасырлық Шыңғыс төбе қаласының зерттелінуі.

2. Ежелгі Ақтөбе қаласыны археологиялық зерттелнуі.

Консультация

1.Сүткент (Шыңғыстөбе) қаласы Оңтүстік Қазақстан облысының, Шардара ауданында, Мырзашөлдің қиыр солтүстігінде, Сырдарияның сол жағалауында орналасқан.

Көлемі шығыстан-батысқа қарай метр, солтүстіктен-оңтүстіктен метрге созылып жатыр.

Ерекшелігі: қаланың цитаделі (орталығы, оны жергілікті халық Шыңғыстөбе деп атайды) қаланың оңтүстік-батыс шетінде орналасқан. Цитадельдің оңтүстік батыс бөлігінде ені 10-11 бет, тереңдегі 4-5 метр, ұзындығы 14 метр сай орналасқан. Бұл қала қақпасы.

Цитадельдің қабрғалары өте биік-орташа биіктігі 10-11 метрдей. Цитадель ішіндегі ірі төбешіктер мұнда кезінде үлкен құрылыстар болғанын дәлелдеді. Цитадельдің солтүстік, шығыс жақтарын шахристан алып жатыр. Цитадельдей болмаса да қабырға-мұнаралары үлкен 5-6 метрдей. Қаланы бірнеше бөліктерге бөлініп жатқан қала көшелерінің іздері де айқын байқалады.

2. Қаланың солтүстік, шығыс және оңтүстік бөлігінде жалғасып төрткүл жатыр. Бұл қаланың шаруашылықаймағы. Төрткүлдің шеті қазіргі “Сүткент” аулымен араласып кеткендіктен, оның көлемін анықтау қиын. Ауыл ескі қаланың шетіне тиіп орналасқандықтан ауыл тұрғындары бұрын да, қазір де құнды мәдени-тарихи бұйымдарды, заттарды жиі туып алып отырады екен. Осындай табылған заттардан типті ауыл мектебінде мұражай да жасалған. Мұражайға қолдау көмек қажет.