§ 17. Үш компонентті жүйе Тепе-теңдік күйлері температура, қысым және компоненттердің концентрациясымен сипатталатын үш компонентті жүйелер үшін Гиббстің фазалар ережесі былай жазылады: Е=К-Ф+2=3-Ф+2
Е=5-Ф (ХІ.50)
Бұл (I.50)-тендеу үш компонентті жүйелерде тепе-тендікте болатын фазалардың ең көп саны 5-ке тең екенін керсетеді. Бес фазаның тепе-тендігін көрсететін бестік нүктеде жүйенің варианттыгы нольге тең (Е=5-5=0). Ал төрт фазалық тепе-тендікте жүйе-моновариантты; үш фазалық тепе-тендікте-дивариантты, екі фазалық тепе-тендікте-три вариантты; бір фазалы жүйе төрт вариантты болады. Қысым мен температураның біреуі тұрақты болған жағдайда
Е=3-Ф+1 (І.51)
ал Т-const және P-const жагдайда
Е=3-Ф(I.52)
52-сурет 53-сурет
Үш компонентті жүйелердің күйі жалпы алғанда төрт параметрмен анықталады, олар Т, Р, х1 және х2 (х1 және х2-бірінші және екінші компоненттің мольдік, не массалық үлеспен алынған концентрациялары); х1 және х2 белгілі болса, үшінші компоненттің концентрациясы: х3=1-(х1+х2). Демек үш компонентті жүйенің күйін бейнелейтін диаграмманы салу үшін төрт өлшемді кеңістік қажет. Бірақ бір-біріне перпендикуляр болатын координаталық осьтердің саны үштен артпайтындықтан, қысымды не температураны тұрақты етіп алады. Қысым тұрақты жағдайындағы жүйелер конденсацияланган жүйелер болып саналады.
Сөйтіп үш компонентті жүйелердің күйін үш өлшемді көлемдік диаграммалармен бейнелейді. Координаталық осьтің х1 және х2 осьтеріне екі компоненттің (мысалы, А және В компонентінің) концентрациясын, zосіне температураны (ал егер T=const болса, қысымды) салады да, үш қырлы тік призма түріндегі көлемдік диаграмма тұрғызылады (52-сурет).
Температура және қысым екеуінің де тұрақты жағдайында үш компонентгі жүйелердің диаграммасын салу жеңілдей түседі. Бүл кездегі диаграммалар жазық, үшбүрышты диаграммалар болады (53-сурет, АВС - үшбұрышы). Үшбұрышты жазық диаграммалар көлемдік диаграмманың берілген температурадағы (мысалы, Т1температурадағы) көлденең қимасы болып табылады.
