Ғылыми жетекші: психология ғылымдарының кандидаты доцент Орманова З.Қ. Орындаған: Гуманитарлык факультетінің, психология және педагогика бөлімінің
ІІ тарау. Мазасызданудың эмоциналды қалпына жалпы шолу
жүктеу/скачать 0,54 Mb.
|
Дип.-Мектеп-оқушыларының-мазасыздануының-психологиялық-мәселелері
| ІІ тарау. Мазасызданудың эмоциналды қалпына жалпы шолу
2.1 Психологиялық эмоцианалды қалыптардың тарихы Эмоционалды қалып проблемасы адамды әуел бастан-ақ қызықтырды. Өйткені, нақ осы біздің эмоцияларымыз сол немесе өзге істерді орындауға және шешім қабылдауға итермелейді. Психология ғылымының жас ғылым екендігіне қарамастан, психологиялық білімдер төркіні антикалық философтар мен медиктер еңбектерінен бастау алады. Ежелгі грек философы Платон, философия мен психологиядағы идеалистік бағыт өкілінің пікірінше, эмоциялар жоғары, "интеллектуалды" және төменгі қанағаттануларға бөлінеді. [17] Платонның шәкірті болып келетін Аристотель "Жан туралы" трактатында 3 түрлі жан түрін анықтады және сезімнің міндетті түрдегі заттылығын, эмоцияның сипатын айқындады. [18] Ежелгі гректік философияда эмоция жайлы Эпикур еңбектерінде құнды пікірлер айтылады. Ғалым жан күйзелісін, қорқыныш сезімін, мазасызданудың сана-сезімнің адасуы деп түсіндірді. Эпикур пікірінше, адам үшін сезімнен артық даму жоқ. Аффективті қалыппен күресудің біркдтар жолдары ұсынылды: 1) аффекті сырттай байкалуға ауыспауы тиіс: сырттай байқалу аффектіні нығайтады. (Мұнда ішкі, эмоционалды реакциялар сыртқы мінез-құлыкпен байланыста болады. 2) өзге әрекетке ауысу яғни, қорқыныш кезінде ерлік пен шыдамдылық үлгісін, ал мазасыздану кезінде тыныш күйді еске түсіру. Бүл сияқты ұсыныстар, зейінді өзекті қалыптан ауқымды қалыпқа ауыстыру казіргі, яғни психотерапевтикалық бағыттарда, мысалы нейролинвистикалық бағдарламада ұсынылады. (NLP) [19] 3) эмоцияларды үнемдеу оның қарқынын бәсеңсітеді. 4) iс-әрекет пен аффект арасында ара қашықтықты құру. Мысалы, атақты философ Ф.Декарт өзінің философиялық тұжырымдамаларында эмоцияның психофизиологиясына үлкен мән береді, яғни тыныс алу, қан қысымы, пульстің өзгеруі сияқты өзгерістердің табиғаты туралы жазды. [20] Сезімдер проблемасы жайлы "этика" деген еңбегінде Б.Спиноза терең жазды. Л.С.Выгтоский, Б.Спинозаның еңбегіне орынды баға берді. Б.Спиноза бойынша, адам тәні табиғатынан аффектілер шығады. Ол 3 негізгі аффект түрін бөліп көрсетеді: қанағаттанбау, қанағаттану және қалау. Адамға зиян келтіретін аффектілер: қайғыру және жек көру.[2І] Жаратылыстану ғылымдарының қарқынды дамуы біздің зерттеу пәндерімізге де өз әсерін тигізбей қойған жоқ. Адам табиғаты жөнінде революция жасаған ғалымдар Ж.Б.Ламарк, Ч.Дарвиндер пайда болды. [22] Жаратылыстанушы Ч.Дарвин өзге проблемаларымен қатар эмоцияларды да зерттеді. "Адамда және жануарларда эмоцияның пайда болуы" деген 1872 ж. еңбегіндегі жүйеленген зерттеулер оны мынандай қорытынды жасауға келіп жеткізді: біздерді ым-ишарат арқылы бейнеленетін сезімдеріміз – эволюциялық процесс нәтижесі болып табылады. Ч. Дарвин эмоциялардың байқалуын бас салып төну мен қорғануда көрінетін сақталып қалған әрекеттердің қалдығы деп қарастырды. Жануарлардың әлеуметтеніп дамуына орай бұл қимыл-қозғалыстар дербес рөлге ие болды. [23] Американ психологы У. Джеймс теориясында субъекгивті эмоционалды тәжірибе физиологиялық функциялармен қатысты қарастырылады. У.Джеймстің жұмыстары әрі қарай ми мен эмоцияның нейрофизиологиялық негізін зерттеуде алғашқы қадам болып саналады. З. Фрейд неврологияны оқыды да, мидың жұмысы арқылы эмоцияларды түсіндіруге тырысты. Ол былай деді: "Эмоциялар - ми тереңіндегі дискомфорт сезімінің күшеюі немесе азаюы". Американ психофизиологтары Д. Олдс, П. Милинер, Р.Хит, К.Сен-Джонсон, швейцар физиологы В.Гесс, кеңес одағының нейрофизиологтары, В.Н.Бехтерев, Ю.А.Макаренко, П.В.Симов және т.б зерттеулері бас миында түрліше эмоционалды орталықтардың ашылуына әкеліп соқты. [24] Бұл жаңалық П.К. Анохинге эмоционалды құбылыстардың жануарлар эволюциясының механизмі, олардың өмір суруге тырысу, қоршаған ортаға бейімделу қасиеті екендігі жайлы тұжырымдама жасауға әкеліп жеткізді. Және де П.К.Анохин эмоцияларды қарапайым субъективті құбылыстар деп тұсіндірді де, олардың психологиялық мазмұнын нақтылады. [25] У.Джеймс пен К.Г. Лангенің перифериялық теориясы маңызды рөл атқарды. Бұл теория бойынша эмоция туындағанда, субъект бүл эмоцияны өзінің ағзасыңда физиологиялық өзгерістерді түйсіну ретіңде бастан кешіреді. У. Джеймс былай деді: "Біздер қайғырамыз, себебі жылаймыз, өкпелейміз — себебі, соққы береміз, ал қорқамыз – себебі, дірілдейміз". [2б] Әдебиеттерге талдау жасай келе, бүгінгі күні сипаттау ретінде эмоцияның келесі сипаттарын бөліп көрсетуге болады: а) санада эмоцияның тікелей бастан кешулер ретінде берілуі; б) эмоцияның психофизиологиялық сипаты: бір жағынан аффективті толқу, енді бірі — органикалық байқалуы: в) эмоцияның айқын берілген бояуы. С.Л. Рубинштейн өз теориясында эмоцияны қажеттіліктердің болуының субъективті формасы деп көрсетеді. Бұл дегеніміз, мотивация субъектіге эмоционалды құбылыс түрінде ашылады да оларға қарай іс-әрекетті бағыттайды. [27] А.Н.Леонтьев эмоцияны іс-әрекет жүйесінде қарастырады. Ол былай дейді: "Эмоциялар - өзіне іс-әрекетті бағындырмайды, қозғалыстың "механизмі" және нәтижесі болып табылады". Эмоцияның функциясы жайлы "эмоциялар ішкі сигналдар функциясын орындайды. Эмоция ерекшелігі, олар мотивтер арасындағы қатынасты бейнелейді". А.Н.Леонтьев мынандай құнды пікірді алға тартады: "мотивтер сезілмеген уақытта да, олар өздерінің психикалық бейнеленуін ерекше формада - әрекеттің эмоционалды бояуы формасында табады". [28] В.К. Вилюнас эмоциялардың функционалды жіктелуіне күш салды. Ол эмоциялардың екі негізгі түрлерін бөліп көрсетеді — жетекші және өндіргіш. Жетекші эмоциялар қажеттілік затының мәнін және мағынасын ашады. Осы жетекші эмоциялар іс-әрекет мотивімен, тікелей байланысады. [29] Аффект пен эмоциялар өзінің ситуативтілігімен ерекшеленеді. Аффектілер А.Н. Леонтьев бойынша, әрекет соңында пайда болып, әрі жағдайдың жалпы бағасын береді де, ал эмоциялар болған немесе мүмкін болатын жағдайға бағалау және жеке қатынасты бейнелейді де, идеаторлық сипатта болуы мұмкін. Ал сезімдер – айқын сипаттағы заттық сипаттағы тұрақты эмоционалды бастан кешулер болып табылады, және іс-әрекетке қатысады, бірақ жағдайға тәуелді болмайды. [30] Қазіргі таңда күрделі эмоциялардың динамикасын ғана түсіндіретін теориялардан басқа, эмоцияның дамуын жеке дамуымен байланысты қарастыратын теориялар пайда болды. Ол бұл тұжырымдамасыңда былай дейді: эмоционалды даму деген жоқ, тек жеке адамның дербес дамуының эмоционалды аспектісі болады. В.А.Петровский жеке адамның "эмоционалды дамуының" екі аспектісін бөліп көрсетеді: 1. эмоционалды күрделілікке адамның тартылуы; 2. өзге адамдармен эмоционалды бірлікті орнатуы. "Эмоционалды күрделілік" ұтымы "Когнитивті күрделілік" ұғымына жақын. [31] Эмоциялар саласы бойынша, зерттеулер әлі жеткіліксіз, бірақ дегенмен жалпы сипатта эмоционалды процесстердің пайда болуы және динамикасын анықтайтын басты зандылыктарды көрсетуге болады. эмоционалды процесстер — индивид үшін әрекетке әкеліп жеткізетін психикалық басқару класының ерекше класы. эмоционалды процесстер индивид үшін маңызды факторлар арқылы туындайды. Бұл ең алдымен, физикалық тітіркендіргіштер. эмоционалды процесстер басқару процестеріне әсер етеді, ағзаның ішкі қалпына және сыртқы мінез-кұлыққа да әсері болады. жүктеу/скачать 0,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|