Филология ғылымдарының докторы, профессор Қ

44
5-tapsyrma. 
Sýrettegi zattardyń ataýlaryn jazyńyz. 
6-tapsyrma. 
Sýretke qarap, ataýlardyń jalpy maǵynadaǵy syńaryn tolyqtyryp jazyńyz.
Úlgi:
 
1. Qosaýyz
 (myltyq)
.
1. Qosaýyz (__________) 
4. Egeýquiryq (________) 
7. Buzaýtis (___________)
2. Kókserke (__________) 5. Qosaıaq(___________) 
8. Jelaiaq (____________)
3. Kókjal (____________) 
6. Qoshqarmúıіz(______) 
9. Aıyrquıryq (________).
1

45
 7-tapsyrma. 
Sózderdiń birge ne bólek jazylýyn anyqtap, bos baǵanǵa jazyńyz.
Kók / baýyr
As / úı 
Qol / bala
Tor / qapshyq
Qos / aǵasy
Qol / óner 
Júk / aıaq
Qonaq / asy
Qara / shirik
Кіріккен сөздер құрамы мен белгілері
Біріккен сөздер ауызша айтылғанда дыбыстық өзгеріске көп ұшырайды. Мысалы: 
кө-
гет, көгөніс, айырғұйрұқ, бетпұрұс.
Дыбыстардың алмасуы, редукция, буынның жылысуы 
бір ырғақтық топтағы сөз бен сөздің, буын мен буынның арасында жиі. Бірақ біріккен сөз 
сыңарларының түбір тұлғасы негізінен сақталып жазылады. Дегенмен тіліміз әлі жазуға 
түспеген, жазба тіл әлі қалыптанбаған, ауызша тілдің басым кезеңінде буынымен кірігіп ай-
тылуы нормаланып кеткен сөздер кіріккен қалпында жазылады. Мысалы: 
алып кет – әкет, 
кеселді апат – кесапат, бұл күн – бүгін, білек жүзік – білезік
т.б. Сондай-ақ, әсіресе айнымалы 
ы, і қ, к, п 
дыбыстары сыңар жігінде келетін сөздерде бұл дыбыстар ұяңданып жазылып 
кетті. Мысалы: 
алагөбе/алакөбе, ұланғайыр/ұланқайыр, қым-ғуыт/қым-қуыт, көк ет/көгет, 
кішігірім/кіші кірім, жедеқабыл/жедеғабыл, ежеғабыл/ежеқабыл, арагідік/аракідік, апыл-
құпыл/апыл-ғұпыл, қиян-кескі/қиян-гескі, көл-көсір/көл-гөсір, алағаншық/алақаншық, ала-
геуім/алакеуім,бейқам/бейғам, байғұс/байқұс, жегжат/жекжат, миғұла/миқұла, сайгүлік/
сайкүлік, саргідір/саркідір, ерғашты/ерқашты, соғұрлым/сол құрлым, неғұрлым/не құрлым, 
байғұтан/байқұтан, қолғап/қолқап, қолғанат/қолқанат, алағұс (әумесер) /алақұс, алагүшік 
(жау қолына түскен жесір) /алакүшік, алакүлік/алагүлік, айғабақ/айқабақ, айғұлақ/айқұлақ, 
анағұрлым/анақұрлым, әнеугүні/әнеукүні, байғазы/байқазы, байғұс/байқұс, байғұтан/бай-
құтан, байғыз / байқыз, алауыз/ала ауыз, саржағал / сары жағал, алаяқ / ала аяқ 
т.б. Біріккен 
сөздердің кірігуі әсіресе мағынасы көмескіленген сыңарларды қамтиды. Үнемделу құбылы-
сы бойынша ұғым мағынасын беруге араласпай, не артықтық ететін сөз тіркестері эллипсис-
теніп, сөз метонимия, синекдоха тәсіліне көшіп, буын элизияға ұшырап, дыбыс редукцияла-
нады. Қазақ тілінде ритмикалық екпіннің мағына беруде үлкен рөл атқаратынын айтқан 
проф. Ә.Жүнісбек 
мал қора
тіркесінде алғашқы сыңардағы [а] дауыс тысына түскен екпін, 
екінші сыңардағы [а] дауыстысына түскен екпінге қарағанда 40% көп екен. Бұдан мағына-
лық жүкті алғашқы сыңар көтеріп тұратынын байқауға болады. 
Кірігіп жазылатын сөздер: 
1) 

жүктеу/скачать 5,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: