Флора және өсімдіктер жамылғысы. Флораның трансформациясы жөніндегі өзекті мәселелер
жүктеу/скачать 36,53 Kb.
|
ФФН 2апта
| Шөл зона өсімдігі. Қазақстанның жазық жерінің басым көпшілігін және Жоңғар Алатауы мен Тянь-Шаньның тау алды өңірін алып жатқан шөл зонасы сораң жусанды далаға айналған солтүстік және эфемерлі оңтүстік зона аралық тармаққа ажырайды.
Солтүстік шөл жіңішке жапырақты жусан басым келген бетегелі-бозды өсімдіктерден тұрады. Оңтүстікке қарай топырақ жамылғысы күрделеніп, өсімдік түрі топырақ түріне сәйкес қалыптасады. Солтүстік зона тармағының зона типі - сазды шөл. Бұл су айырықтардың аумақты (орталық) бөлігін қамтиды. Бұл шөлге аздап далалық астық тұқымдас өсімдіктер, шөл еркек шөбі, тырсық, Гогенакер бозы, Шовиц бозы, кейде тырса аралас өскен сораң жусанды өсімдіктер тән. Әдетте тамыр жусан басым өседі. Тамыр жусан, қара жусан және Мейер жусаны өсетін шағын аумақты өңірлер де кездеседі. Сортаңды қоңыр топырақты жерде жусан, бұйырғын, көкпек аралас сораң өсімдік топтары тараған. Тереңірек келген ойпаңдарда боз, бетеге, бидайық және түрлі шөптер - қүртқашаш, қызылбояу, қалампыр т. б. аралас тараған. Жусан-көкпекті шөл сортаңды ойпаңдарда қалыптасқан. Мұның өнім түсімі едәуір жоғары. Қыста қой мен түйе жайылымы ретінде пайдаланылады. Пішен дайындауға да болады. Суарылмаған жағдайда егістікке жарамсыз. Іле, Сырдария және Шу өзендері алаптарында жусанды-сексеуілді (тамыр жусан, қара сексеуіл) алқаптар кездеседі. Сексеуіл арасында біржылдық сораң түрлері өседі. Солтүстік шөлдің тасты және гипсті бөліктерінде тамыр жусан, бұйырғып және бұта сораң, баялыш таралған. Ағынсыз, тұйық ойпаңдар көбіне сортаңды, өсімдіксіз келеді. Сор, әсіресе сортаңның галофитті өсімдіктері - сораң, ақсора, тұз бұршақ, ремерия т. б. кең таралған. Тасты (тастақты) шөл өсімдігінің өнім түсімі аз, 0,5-тен 2-3 ц/ға құрғақ масса алуға болады. Негізінен қысқы жайылым. Шөбі әсіресе күзде жақсы жетіледі. Құмды шөлдің кейбір бөлігінде әр түрлі шөпті өсімдіктер көбірек тараған. Мұнда ағаш (ақ сексеуіл), көптеген бұта (жүзгін, бұта таспалар, құм қарағаны, теріскен) өседі. Құм бидайық, құм сұлысы, селеу, құм қияқшасы немесе раң, жусан, гелиотроп т. б. көп жылдық шөптер кездеседі. Мұнда эфемерлерден қызғалдақ, пияз, бір жылдық астық тұқымдастар, қалампырдың бірнеше түрі, кейбір сораң түрлері көп өседі. Шөлдің құм төбелеріндегі өсімдіктері (1,5-4 ц/га құрғақ масса) аз өнімді болса да Қазақстан шаруашылығында үлкен маңызы бар. Сортаң шөл өсімдіктері негізінен оңтүстіктің жетекші типтері - суккулент сораңдарынан тұрады. Суккулент сораңдардан шала бұталар - сарсазан, қарабарақ, төбесораң, қара сексеуіл (кейде ет-женді сораңдар), ақсора, сораңшөп түрлері өседі. Бұлармен бірге кермек, сортаң тартары, ебе қаңбақ кездеседі. Жер бетіне грунт суының жақын жатқан жерінде және дренаж жеткілікті жағдайда галофитті астық тұқымдас өсімдіктер - ажырық, қаратамыр, жау шалғын, ақмамық өседі және сортаң шалғындықтары қалыптасады. Жыңғыл (тармақ жыңғыл, борық жыңғыл, тікен түкті жыңғыл) қопалары жиі кездеседі. Ылғалдырақ шалғындарда ажырықты бидайық және бидайық шөптер, ал құмды топырақты жерлерде айрауықтар (жатаған және ақөлең айрауық) аралас өседі. Грунт сулары жақын жерлерде қамыс қопалары кездеседі. Өзен жайылмасындағы шалғындар арасында шырмауық аралас өскен тал, тораңғы, жиде тоғайлары алмасып отырады. Бидайық шалғындықтарынан 20-25 ц/га пішен шабуға болады, ал қамысы бар жерде пішен сапасы төмендегенмен, онын өнімі 100 ц/га дейін артады. Эфемер шөл зонасының зона аралықтары Батыс Тянь-Шань мен Қаратау жоталарының лёсс топырақты тау етегі жазықтарын және Қызылқұм шөлінің оңтүстік бөлігін алып жатады. Қоңыр сұр топырақтарда эфемерлі және жусан эфемерлі топтар дамыған. Көктемде бұл топтар вегетациялық кезеңі қысқа бір жылдық арпабас, мортық, бірқатар крест гүлділер, сарғалдақтар, көкнәрлерден, екі жылдық монокарпиктерден (кейбір сасыр мен рауғаштар) және вегетациясы қысқа көп жылдық эфемероидтардан (қаз жуа, қызғалдақ, шырыш, көбенқұйрық) тұрады. Шалғындық қоңырбас, жуансабақ қияқша басым өседі. Эфемер шөлден 3-4 ц/га, ал ылғалды жылдары 7-8 ц/га шөп жинауға болады. Бұл шөлде қыс басына дейін тамырчы шөп түрлері сақталады, сондықтан күзде, қыста бұл өңірлер 20-30% пайдаланылады. Шөл зонаның табиғи қоры негізгі мал жайылымы болып саналады, мұның 0,5%-і шабындық, ал қалғаны жайылым. Жайылымның біраз бөлігін жыл бойы пайдалануға болады. Оңтүстік зона аралық шөлдің көп жері мақта өсіруге қолайлы. жүктеу/скачать 36,53 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|