Флора және өсімдіктер жамылғысы. Флораның трансформациясы жөніндегі өзекті мәселелер
жүктеу/скачать 36,53 Kb.
|
ФФН 2апта
Силлабус 5 курс Основы общей врачебной практики 2023-2024 (2) (1), Лаба №40 Измерение ёмкости конденсатора, ФФН 4 АПТА
| Жабайы өсетін пайдалы өсімдіктер. Қазақстан флорасында жабайы өсетін тағамдық, дәрілік, хош иісті, бояулық өсімдіктердің жуздеген түрлері бар.
500-ге жуық дәрілік өсімдіктердің түрі кездеседі. Бұлардың ішінде Қазақстанда кең таралған күрделі гүлділер тұқымдасының эфир майлы өсімдіктерінің маңызы зор. Әсіресе жусан туысы түрлері көп. Республика жерінде таралған 82 түрінің 54-і (ермен, қасқа жусан, Шренк жусаны, Лессинг жусаны, боз жусан, суық жусан, дермене т. б.) эфир майлы құнды өсімдіктер саналады. Бұлардың көпшілігі мал азықтық құнды шөп. Кең тараған түймедағының құрамында антисектид зат есептелетін пиретрин болады. Әдетте бұл екпе далмат түймедағынан алынады. Жабайы түймедақта пиретриннің шикізат сапасы төмендеу қоры өте мол. Кең тараған эфир майлы өсімдіктер қатарына шатыраш шалфей, жыланбас, көкбас, жалбыз, киікоты, жебір, зире т. б. жатады. Казақстанда өсімдік майын алуға болатын майлы өсімдіктер де аз емес. негізінен бұлар крест гүлділер тұқымдасында көбірек (қыша-сурепка, жабайы шомыр, индау, арыш т. б.). Дәрілік маңызы бар Черняев ақскурайы, қондырма гүлді сирения, бұршақкынды сирения сияқты өсімдіктер толық зерттелмеген. Сүттіген тұқымдасының барлық түрінің тамырлық бөлігінде флавоноид және кумарин қосындылары болады. Бұл заттар әсіресе сырдария сүттігенінде, алатау сүттігенінде, тянь-шань сүттігенінде түзілетіні анықталды. Казақстандағы мұндай сүттіген түрлері - биологиялық активті заттар алудың бай көзі. Іле және Жоңғар Алатауында былғары өндірісінде тері илеуге керекті өсімдіктердің көптеген тобы өседі. Бұлардың негізгілері - илік таран, түйе жапырақ, Максимович түйе жапырағы, жүрекше түйе жапырақ, тянь-шань қымыздығы, иілік қарақұмық. Дәрілік препараттар дайындауда қызыл мияның маңызы күшті. Қазақстанда өсетін 5 мия түрінің ішінде қызыл мия мен мия тамырының кәсіптік маңызы бар. Бұл тек медицина мен кондитер өнеркәсібінде ғана емес, металлургияда да пайдаланылады және экспортқа шығарылады. СССР-де Қазақстан - мия кәсіпшілігі жағынан ертеден дамыған аудандардың бірі. Миядан басқа жабысқақ шайырлы ақбас жусан, аюқұлақ, бақ-бақ, шүйін шөп, меңдуана, жоңғар уқорғасыны, тәтті ащыалқа, жалбыз-тікен, ақ сырттан, шеркөз, құм шөп-шайы, ит ошаған, түйе жоңышқа, шөл жуасының т. б. үлкен маңызы бар. Қылшаның шөлді жерде өсетін түрлерінің құрамында эфедрин болады, бұл медицинада тыныс алу жолдары ауруларын емдеуге қолданылады, ал құмда өсетін лаңсаның кейбір түрлерінен стрихнинге ұқсас эхинопсин алынады. Түркістан боз тікенінің де үлкен маңызы бар. Бұл - жер бетіндегі ең жақсы сапонинді өсімдіктердің бірі. Мұны медицина, бояу, тоқыма және тамақ өнеркәсіптерінде пайдаланады. Бұл өсімдік тамыры экспортқа да шығарылады. Қазақстанда витаминді өсімдіктердің де көптеген жабайы түрі өседі. Тянь-Шаньның ормандарында жеміс-жидек ағаштары мен бұталары(грек жаңғағы, бадам, алма, өрік, тянь-шань шетені) көп өседі. Алтай тауларында қарақат, таңқурай, сиыр бүлдірген, тікен жиде, бүлдірген көп болады. Аршаның барлық түрінде де медицина, тамақ және парфюмерия өнеркәсібінде пайдаланылатын эфир майлар көп болады. Аршаның эфир майы экспортқа шығарылатын «Дуаза» темекісіне, сабын, шампунь сорттарына хош иіс беруге, арақ-шарап өндірісінде қайнатпа дайындауға пайдаланылады. Шөлді өңірлер өзендерінің жайылмасында өсетін жыңғыл мен тал тері илеуге көп қолданылатын илік шикізатының мол көзі. Кең аумақты қамтып жатқан қамыс, ши қопалары қағаз жасау, құрылыс материалдары өндірісіне қажет әрі маңызды отын. Жиде жемістерін жергілікті халық тағам түрлерін дайындауға пайдаланады. Сексеуіл ағашы өте берік келеді және активті көмір дайындауға жарамды, сондықтан оның техникалық маңызы бар. Шөлде тараған адыраспан жемісінің құрамында матаға қызылкүрең не қызыл түс беретін бояу зат болады. Қазақстанның әр түрлі өсімдік қорып пайдалану үшін бұларды нақты есепке алу керек, қорғау және ұқыпты пайдалану шараларын белгілеу қажет. Сонда ғана өсімдік қоры тиімді пайдаланылады және қоры молая түседі. жүктеу/скачать 36,53 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|