Ген кәнігі эпитеттің үстіне жапырағы қуарған
жүктеу/скачать 6,92 Mb. Pdf көрінісі
|
Кітаптар 25-36
| С
ұм- с ұрқия с ұмдықпен еп б е рем деп, С үй е р жансып, с үйкімді бет б е р е м деп деген өлең жол- дарында тек с дауыссызымен келген аллитерация емес, ұ, ү, е дауыстыларымен берілген ассонанс та орын алып тұр. Не- месе: К ү ндіз к үлкің б ұ з ы лды, т ү нде ұ йқ ы ң – деген өлең жо - лында к ү ндіз к ү лкің деген аллитерациямен қатар, бұл тармақ тұтасымен ұ, ү дауысты дыбыстарымен жасалған ассонансқа құрылған. Бұл жолдың айтылуы, яғни құлаққа естілетін үні: к ү нд ү з к ү лкүң б ұ з ұ лд ұ , т ү ндө ұ йқ ұ ң болатынын ескерсек, өлеңнің бұл жолы тұтасымен дауыстылар біркелкілігін сақтап жасалғанын көреміз. Сірә, Абай өлеңдерінің құлаққа жағымды болып, «төгіліп» немесе «сылдырап» тұратын үні осындай дыбыстар гармо- ниясына байланысты екенін екінің бірі теория жүзінде біліп жатпағанымен, сол өлеңді оқығанда не дауыстап айтқанда, я болмаса құлақпен естігенде бейне бір музыкалық дүние тыңдағандай әсер алады. Абайдың кейбір өлеңдері – тұнып тұрған аллитерация мен ассонанс. Мысалы, «Бір дәурен кемді күнге бозбалалық» деп басталатын өлеңінің көп тармақтары аллитерациямен беріл- 149 ген: т ой болса, т он киелік, жүр баралық... к үлкіні онша к үйлеп шуламалық... с алынба қылсаң дағы с ан құмарлық... ж арлылық, ж алынышты ж алтаң көздік ... Бұл өлеңде ассонансты жолдар да бар: ү зілмес үмітпенен бос қ у ардық... ә йтеуір а қсақалдар айтпады деп... уайым – е л қорғаны, е сі барлық... еһе-еһеге елірме, бозбалалар ... Бұл келтірілген мысалдардағы аллитера- ция мен ассонанстар үн гармониясы үдесінен шыққан. Сондай-ақ Абай дыбыс үнділігін образ қажетіне де жа- ратады. Әсіресе мұндайда ақын аллитерацияға құрылған анафораға жиі жүгінеді. Мысалы: С амородный сары алтын, Сау дасыз берсең, алмайды. Сау дыраған жезіне, Сау дырсыз сары қамқаны Са даға кеткір сұрайды Са марқанның бөзіне, – деген өлең тармақтарында олардың бастамасы са-сау-сам де- ген буындардан тұрған сөздермен келуі образ үдесінен шығып тұр. «Патша Құдай, сыйындым» деп басталатын бұл шағын өлеңнің идеясы – ақын сөзінің құнын білмейтіндерге сын айту. Ал ақын сөзі (өлеңі, творчествосы) – ол алтын, жай алтын емес, таза алтын, мұндағы сары сөзі парсыша «қоспасы жоқ, таза» деген сөз, демек, қоспасыз таза алтын саналатын өлең сөздің бұл бағасын одан сайын көтеріп айту үшін енді орыстың самородный сөзін келтіріп, ақын екі қоянды бір оқпен атып алып отыр: самородный және сары деген екі шет тілдік сөзді қатар келтіріп, олардың эпитеттік әсерін күшейтсе, «Құдай оңдағанда» екеуі де аллитерация жасайтын бір дыбыстан басталатын сөз болып, өлең жолының үнін ғана келтіріп тұрған жоқ, сонымен қатар самородный сары алтын болып бағаланып тұрған поэзияға ой екпінін түсіріп, оған оқырман назарын аударған. Саудырсыз сары қамқа деген де дәл осы іспеттес: бұл жердегі сары – қазақтың түсті білдіретін өз сөзі, саудырсыз (саудырамайтын, яғни үлбіреп тұрған) да қамқа сияқты матаның жақсы белгісін білдіреді. Мұнда аллитер- ациялы екі сөз қатар келіп, әрі образды күшейтіп, әрі сөздердің бір үнділігімен олардың эвфониялық гармониясын келтіріп тұр. Абайда аллитерацияға құрылған дыбыстық анафора едәуір 150 мол қолданылған. Бұған мысал болатын үлгінің бірі – қайтыс болған сүйікті інісі Оспанды есіне алып жазған 16 жолдық өлеңі. Бұл – жоқтау өлең емес, портрет өлең, Оспанның адамгершілік портреті. 16 жол өлең түгелімен жүктеу/скачать 6,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|