Т Ү Й І Н Утегенов Ғалымжан Қалыбекұлы

Тарихтың ең қиын да қилы кезеңдерінде бұл тұлға Қазақ КСР-інің үкіметін басқарған. Бұл жұмыста оның соғыс алдындағы, соғыс кезіндегі және соғыстан кейінгі жылдардағы мемлекеттік және қоғамдық-саяси қызметі сарапталады.

Автор Н.Д.Оңдасыновтың өмірі мен еңбек жолына деген өзіндік көзқарасын баяндайды.

Зерттеу нысаны мемлекеттік және қоғамдық-саяси қайраткер Н.Д.Оңдасыновтың 1904-1989 жылдар аралығындағы өмірі мен қызметі болып табылады.

Зерттеудің өзектілігі. Тарих ғылымында тұлғаның рөлін зерттеу қашанда өзекті мәселе деп саналады. Қазақстан егемендікке ие болғаннан кейін бұл мәселенің маңызы одан да арта түсті, өйткені тарихтың кеңестік дәуіріндегі партия басшыларының өмірі мен қызметі ақ таңдақтарға толы.

Бұл мемлекеттік және қоғамдық-саяси қайраткер Н.Д.Оңдасыновтың өмірі мен қызметін зерттеудің көкейтесті мәселесіне айналды.

Бұл тұлғаның рөлін зерттеу сол кезеңдегі республиканың көптеген мемлекеттік басшыларының тағдырына ықпал еткен күрделі тарихи дәуірден бастау алады.

Зерттеудің теориялық және методологиялық негіздемесі. Диссертацияның методологиялық негізі ретінде шынайы деректерді сұрыптау, нақты тарихи жайтты талдау, оқиғалардың себеп-салдарын анықтаудан тұратын тарихилық пен кешенділік ұстанымдары алынған.

Диссертацияның методологиялық негізі Н.Д.Оңдасыновтың қызметінің мәнін айқындап беретін мұрағат материалдарына сүйенеді.

- Н.Д.Оңдасыновтың мемлекеттік және қоғамдық-саяси қайраткер ретінде қалыптасу жолын саралау;

- Н.Д.Оңдасыновтың Ұлы Отан соғысы жылдарындағы еңбегінің орны мен рөлін айқындау;

- Н.Д.Оңдасыновтың 1946-1955жж.қоғамдық-саяси қызметін талдау;

- Н.Д.Оңдасыновтың Гурьев облысындағы қоғамдық-саяси оқиғалардағы орны мен рөлін қарастыру;

- Н.Д.Оңдасыновтың ғылыми-зерттеушілік шығармашылығын сипатау.

Сондай-ақ міндетіміздің негізгісі - Н.Д.Оңдасыновтың еңбектерін жан-жақты зерттеу, сол кезде Қазақстанда орын алған үрдістерді терең пайымдап, таразыға салу, еңбегін ғылыми тұрғыдан жинақтап, сол кездегі республиканың экономикасы мен мәдениетінің дамуына қосқан үлесі мен рөлін көрсету деп білеміз.

Диссертацияа төмендегі негізгі жағдайлар қарастырылады. Ғылыми зерттеу барысында төмендегідей тұжырымдар мен нәтижелерге қол жеткіздік:

- автор 1961 жылға дейінгі мұрағат құжаттарын зерттеп шықты, Н.Д.Оңдасыновтың мемлекет басшылығында атқарған қызметінің алғышарттары мен негізгі бағыттарын айқындады;

- бұл тұлғаның еңбек жолы мен дүниетанымының қалыптасуына ықпал еткен жағдайларға тоқталып, талдау жасалды. Автор Н.Д.Оңдасыновтың қоғамдық қызметінің қалыптасуына комсомолдың ықпалы болғандығы жөнінде қорытынды түйеді;

- Н.Д.Оңдасыновтың әртүрлі мемлкеттік лауазымдардағы қызметінің мәні мен ұйымдастырушылық қабілеттері көрсетіледі. 1938-1951жж.аралығында Қазақ КСР-ін басқарған уақытында оның жеке басының қасиеттерінің арқасында Қазақстан аграрлық сала мен өнеркәсіпті жетекші орындарға шықты;

- Н.Д.Оңдасыновтың Ұлы Отан соғысы кезінде рөлі анықталды, ол кезде Қазақстан мал шаруашылығының негізгі тірегіне сайналды. Бұл жылдары республика аумағында жаңа өнеркәсіптік нысандар бой көтеріп, жоғарғы оқу орындары ашылды. Бұл оқиғалардың бәрі Н.Д.Оңдасыновтың тікелей араласуымен жүзеге асырылды;

- мұрағат материалдарының негізінде соғыстан кейінгі жылдардағы өзгерістер сараланып, Н.Д.Оңдасыновтың республиканың қираған шаруашылығын қалпына келтірудегі еңбегі еленеді;

- мерзімдік баспасөз бен Н.Д.Оңдасыновтың әртүрлі партия жиналыстарында жасаған баяндамалары негізінде оның Гурьев облысын дамытуға қосқан үлесі баяндалады. Әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан кешеуілдеп қалған Гурьев облысының басына келген бұл адам облыстың шаруашылығы мен өнеркәсібінің аяғынан тік тұруына себеп болған тың идеяларын жүзеге асырды;

- Н.Д.Оңдасыновтың зейнеткерлікке шыққаннан кейінгі ғылыми еңбектері зерттелді. Тәжікстан мен Қазақстанның ғалымдарының пікірлері авторға бұл тұлғаның тілтану мен лингвистика саласындағы ғылыми мүмкіншіліктерінің де мол болғанын ашуға көмектесті.

Бұл тұлғаны Отан тарихы сабақтарында студенттерді патриоттық сезімге баулу мақсатында үлгі-өнеге ету қажет.

Жалпы алғанда бұл жұмыс Н.Д.Оңдасыновтың өмірі мен қызметін әрі қарай зерттеуге негіз бола алады.

Жұмыстың апробациясы. Диссертациялық зерттеудің негізгі мазмұны, қорытындылары мен тұжырымдары ҚР БҒМ білім және ғылым саласындағы бақылау жүргізуші Комитеті ұсынған 4 басылымда көрініс тапқан. Диссертацияның қорытындылары мен жекелеген бөліктері 4 халықаралық ғылыми-практикалық конференцияларда ресми мақұлданған.

Жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиет көздерінің тізімінен және қосымшалардан тұрады.


SUMMARY
Utegenov Galymzhan Kalibekovich

N. Ondasynov’s state, public and political activity
Dissertation for the Degree of Candidate of History in Specialty 07.00.02-Native Land History (History of the Republic of Kazakhstan)

The given dissertation analyses the life and activity of the national and political leader N. Ondasynov based on the impartial research and archive materials available.

N. Ondasynov was the leader the Government of the Kazakh SSR at the most difficult times of the country’s history. The work analyses his state and social-political activity at the prewar, war and post-war periods.

The author provided his own vision of many aspects of the life and activity of N. Ondasynov.

That was the main problem for study of the life and activity of the national and political leader N. Ondasynov.

The key point for the research was the difficult historical period that influenced the life of the national leaders of the Republic at those times.

Theoretical and methodological background of the study.

The methodological background of the dissertation is a principle of historism and complexity of the research that include impartial collection of the facts, analysis of the specific historical situation, genesis of the events and their consequences.

• 
  to observe N. Ondasynov’s formation as a national and political leader;
  
• 
  define the place and role of N. Ondasynov during the Great Patriotic War (World War II);
  
• 
  analyze public and political activity of N. Ondasynov during 1946-1955;
  
• 
  study the place and role of N. Ondasynov in public and political events in Guryev oblast;
  
• 
  to describe N. Ondasynov’s scientific and research activity;
  

• 
  The author has studied the archive materials available for the period till 1961. The factors and N. Ondasynov’s main types of activities at the national posts have been defined.
  
• 
  The conditions for his world view formation as well as his early working days have been analyzed. The author made conclusions on the role and importance of the Komsomol in public activity of N. Ondasynov.
  
• 
  The personality and organizational skills of N. Ondasynov at different national positions have been defined. For the period of 1938 till 1951 when N. Ondasynov was the head of Sovnarkom of KazSSR thanks to his personal skills Kazakhstan took one of the leading positions in agrarian sector and industry.
  
• 
  N. Ondasynov’s role during the Great Patriotic War (World War II) has been defined and at that time Kazakhstan was leading in cattle breeding. The new industrial facilities and new educational establishments were founded. N. Ondasynov was implicated in these events.
  
• 
  The changes happened postwar and importance of N. Ondasynov in reconstruction of the destroyed economy of the Republic have been analyzed based on the archive materials;
  
• 
  The role in strengthening and development of Guryev oblast has been defined based on the analysis of the N. Ondasynov’s speeches at the party conventions from the periodicals. Guryev oblast was economically and socially backward at that time and after his assignment the innovative ideas were introduced to stimulate the economy and industry of the oblast.
  
• 
  N. Ondasynov’s works written after his retirement have been studied. References of Kazakhstan and Tajikistan scientists helped the author to define the scientific value of the works for the language studies and linguistics.
  

This historical phenomenon can be discussed and studied for students’ patriotic upbringing at the national history lessons.

In general, this study can be a good ground for further research of N. Ondasynov’s life.

The study’s implementation. The main content of the dissertation, its results and conclusions have been included in four publications recommended by the Committee for the Control in Education and Science of the Ministry of Education and Science of the RoK. The results and separate conditions of the dissertation have been evaluated at four international scientific and practical conferences.


Structure of the study. The study consists of an introduction, two chapters, a conclusion and a list of the used sources and attachments.

Подписано в печать 02.06.2010 г.

Бумага офсетная. Объем 1,5 п.л.

Формат 60х84 1/16.

Тираж 100 экз.

Заказ №71

Отпечатано в Издательском центре и СМИ

Западно-Казахстанского государственного университета

им. М. Утемисова

090000, г. Уральск, ул. Сарайшык, 34