Графика. Орфография. Орфоэпия
и туралы сөз қозғай кетейік. Әліпбидегі и
жүктеу/скачать 2,09 Mb. Pdf көрінісі
|
Н.-Уәлиев-МОНОГРАФИЯ
| и
туралы сөз қозғай кетейік. Әліпбидегі и мен ый, ій дыбыс тіркесін береді. Тек сый, тый сөздері мен осы түбірдің туынды сөздері ғана ый әрпімен жазылады: сыйлық, тыйым, тыйымды, тыйанақсыз. Қалған жағдайда и әрпі сөз құрамындағы басқа дауыстылардың ырқымен жуан, жіңішке болып оқылады.: қиын – қыйын, жиын – жыйын, киім – кійім, зират – зыйрат, тиімді – тійімді, мирас – мыйрас. Мұнда көп қиындық жоқ. Қазақ тіліндегі дауыссыз дыбыстардың жеке тұрғандағы қалпы жуан дыбысталады: мы, ыр, сы, ты, ды, шы . Сондықтан ми – мый, мидай – мыйдай, сидам – сыйдам, сидию – сыйдыйұу, қиқию – қыйқыйұу,миқи – мыйқый, маймыю – маймыйұу, тырситу – тырсыйтұу, құнтиту – құнтұйтұу, қит етсе – қыйт етсе (34 бет) сияқты сөздерді көрші буындағы жуан дауысты арқылы және жоғарыда айтқандай, дауыссыздардың негізгі реңкі арқылы бірыңғай жуан үндестікте айта аламыз. Біршама қиындық тудыратын мұнда х, ғ дыбыстарымен қатар келген и. Мысалы: тарихи – тарыхый, табиғи – табыйғый, яғни – ыйағыный, жиһаз – жыйхаз, жиһангер – жыйхаңгер, бидай – быйдай, дидар – дыйдар, рухани – руханый, диуана – дыйұуана, биыл – быйыл, дария – дарыйа деп, бұл сөздерді жуан айтуға келмейді. Сондықтан мұнда да тіл үндестігі бұзылып, тарійхій, табійғій, ійағній, жійхаз, жійхаңгер, бійдай немесе бійдәй, дійдар, рүухәній(34 бет) болып, жіңішке айтылуына қазақ тілінің орфоэпиялық нормасы сай келмейді. Сондықтан сөздің жартылай жіңішкеруі дұрыс. Енді дауыссыз дыбыстардың бір-біріне әсер етуін, яғни жүктеу/скачать 2,09 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|